[zaloguj się]
[pdf]

PISARZ (806) sb m

-årz (250), -arz (1); -årz : -arz UstPraw (13:1). ◊ -arz- (430), -årz- (45); -årz- HistAl (2); -arz- : -årz- KrowObr (34:2), BielKron (17:2), BudBib (7:3), BudNT (22:14), CzechRozm (54:3), SkarŻyw (6:13), StryjKron (5:1), CzechEp (42:1), SarnStat (281:3), KlonWor (1:1).

Fleksja
sg pl
N pisarz pisarze, pisarzowie
G pisarza pisarzów
D pisarzowi pisarzóm
A pisarza pisarze
I pisarzem pisarzmi
L pisarzu pisarzach, pisarz(o)ch, pisarz(e)ch
V pisarzu

sg N pisarz (296). ◊ G pisarza (67). ◊ D pisarzowi (42). ◊ A pisarza (56). ◊ I pisarzem (32); -em (16), -(e)m (16). ◊ L pisarzu (13). ◊ V pisarzu (4). ◊ pl N pisarze (137), pisarzowie (11); -owie RejAp, ModrzBaz (2); -e : -owie SarnStat (62:8). ◊ G pisarzów (76); -ów (13), -(o)w (63). ◊ D pisarzóm (17); -óm (8), -(o)m (9). ◊ A pisarze (28). ◊ I pisarzmi (14). ◊ L pisarzach (9), pisarz(o)ch (3) Mymer2, GroicPorz, BudNT, pisarz(e)ch (1); -ach : -ech UstPraw (3:1); ~ -ach (6), -åch (2), -(a)ch (1); -ach : -åch UstPraw (1:2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVIII w.

1. Autor, twórca dzieła literackiego lub naukowego; scriptor Modrz, Cn; auctor, conscriptor Cn (213): PatKaz II 86v; Ienże [Jezus Chrystus] wſtępuiąc zaſię do chwały Boga oycza zoſtawił po ſobie vcżnie ſwe y piſarze to ieſt, Apoſtoły z Euangeliſtami BielŻywGlab nlb 9; MiechGlab *3v; Piſarz czytelnikowi zdrowya. KromRozm I Av [idem KromRozm II, KromRozm III]; MurzNT 173v marg [2 r.]; KromRozm II av; KromRozm III Av; GroicPorz Rej C4; Wiedzą dobrzy wſzyſcy ludzie Bogoboyni otym/ iákowy to ieſt piſarz [o Dyjonizyjusie Aryopagicie]/ iáko wiele pobredzył in Celeſti Hierarchia około Aniołow. KrowObr 20v, 20v, 21v, 22, 22v, 195v; OrzList e3 [2 r.]; [papież Klemens] ſiedḿ piſárzow rozeſłał po ſwiecie/ áby ſpiſowáli żywoty ſwiętych męczenników. BielKron 148v, 152; Thakći wſzyſcy ſtárzy y nowi Piſárze/ y Concilium Niceńſkie iednemi vſty wyznawáią/ że [...] Kryſtus ieſt Synem Bożym GrzegRóżn Iv; Mącz 53c; PRośi ćię Piſarz/ Czytelniku miły: Naprzód/ ábyś z dobrą wolą y myślą QVINCVNXA iego czytał. OrzQuin A2, A2, E, E3 marg; Gdyż ieſzcże y dziś hiſtorie y ini piſárzowie záwżdy miáſto Rzymſkie ſepticollom to ieſt ſiedmiogornem zwáli RejAp 144; Támże potym z liſtów/ z rozmow miedzy piſárzmi/ s cżytánia/ á ſnadź więcey z nátury/ iął ſie iuż był przegryzowáć po troſze y łáćińſkiego piſmá cżytáć RejZwierc 274v, 22v; CzechRozm 39, 51, 54 [2 r.], 83, 126v (9); ModrzBaz 1v, 115v; Autor po Polſku piſarz/ ſkłádácż/ ſprawcá lub powod álbo pocżąrek [!] cżego kolwiek. ModrzBazBud π6, π6v; SkarŻyw A5v, 544; StryjKron 288; to pewna iż Greckie zbory y przednieyſze záwżdy y ſtárſze były: y przednieyſze y zacnieyſze Piſárze miáły. CzechEp 14; A dowodźić tego będę nie inſzymi piſárzmi/ iedno tymi ktorych ſam X.K. vżywa przećiwko mnie. CzechEp 254; Aleby mi cżáſu nie żal/ okazałbych to nie tylko ze Mſzałá/ iż oni ſą Sábelliani [...] Ale y ze wſzytkich inſzych ich ſzkolnych piſárzow CzechEp 313, 35 [2 r.], 104, 139, 226, 230 (13); NiemObr 46, 55, 57, 124; WujNT 125, 827.

pisarz czego (78): Murm 179; KromRozm II p4; Názywali go [Daniela] też wſzyſcy ludźie mądrzy Piſárzem wiela hiſtoriy BibRadz I 446; nadawnieyſzy był náſzych kronik piſarz Wincenty Kádłubek/ potym Długoſz/ [...] ná oſtátku Doktor Kromer BielKron 337v; KuczbKat 105; Piſarz liſtu do Hebreow/ nie z Bogiem też ſámym ále z ánioły cżłowieká przypodobywa w zacnośći y ćći CzechRozm 52, 34v, 35, 35v [3 r.], 45, 51 (37); ModrzBaz 2; Szukáć tedy ich żywotow mamy wkośćielnych piſmach Doktorow świętych y piſarzow Dzieiow kośćiołá Bożego SkarŻyw A5v, A5v, 575; zdáło mi ſię pocżąć iuż tę roſpráwę o ſynu Bożym/ od ſłow Piſárzá liſtu do Hebreow káp. 3. gdźie przypodobywa Chriſtuſá Moiżeſzowi. CzechEp 289; Iż Dániel prorok/ tym ſtrychem w rzecży ſwey poſtępuie/ iáko y inſzy piſarze ſtárego Teſtámentu CzechEp 365, 24, 25, 94, 104, 115 (24); NiemObr 78, 83, 90; Versificator – Piſarz wierſzow. Calep 1115a, 225a; GostGospSieb +2v; LatHar +5, +11v; Nie dziwuyże ſię tedy/ że piſarz wtorych kśiąg Máchábeyſkich/ podobnych mow ludzkich/ [...] vżywa WujNT 193.

W połączeniu z imieniem lub nazwiskiem [w tym: imię + pisarz (19), pisarz + imię (7)] (26): Durandus wáſz piſarz/ dáie przytzynę/ dla tzego ziołá zbieraćie/ y tego ſwięta ſwięćićie KrowObr 95, 29, 35v, 37v, 40, 100v (20); BudNT przedm c; CzechRozm 108, 108v, 167v; A przećiwko temu/ ieſt zacny mąż/ y ſtárodawny piſarz Ireneus NiemObr 55, 145.

W połączeniu z przymiotnikiem oznaczającym pochodzenie [przydawka + pisarz (10), pisarz + przydawka (3); w tym: z imieniem lub nazwiskiem (7)] (13): KrowObr 101, 107, 122v; To też pewna iż onego ſłowa Propitiatorum v żadnego Laćinſkiego piſarżá nie náydzieſz BudBib b4v; BudNT przedm c; Ktoremu [Janowi Baptyście] nie tylko Piſárze nowego teſtámentu świádectwo dáią/ y Iezus Pan/ [...] ále mu też y Iozef Zydowſki Piſarz ieſt nie ládá iákim świádkiem CzechRozm 108, 108v, 126, 137, 157, 167v; StryjKron 512; CzechEp 155.

W połączeniach szeregowych (3): Cżłowiek ći też [król] iáko drugi/ Trzebá mu rad trzebá sługi/ Trzebá piſárzow kántorow/ Geńcow krotofil doktorow BielKom A3; ReszPrz 28; SkarKaz 382b.

W charakterystycznych połączeniach: pisarz baczny, dawny (8), dobry, now(otn)y (2), niedawny, poważny, przedniejszy, starodawny, stary (9), teraźniejszy, zacny (3); pisarz dziejów (2), historyj, komedyj, kronik, ksiąg (4), listu [o listach Apostolskich] (41), rzeczy poważnych (świętych) (2), słowa (bożego) (3), Nowego Testamentu (Przymierza) (15), Starego Testamentu (Przymierza) (5), wierszow, żywota [czyjego] (2).

Przysłowie: iáko poſpolićie mowią: iedno piſánie/ doſkonáłego piſárzá nie vcżyni. LatHar 665.
Fraza: »(jako) pisarz pisze (a. napisał itp.), mowi (a. powieda), świadczy, wykłada, dowodzi« [w tym: jako pisze (a. świadczy) wasz (a. ich) (własny) pisarz (18)] = quemadmodum a scriptore proditum exstat Modrz [szyk zmienny] (21:15:7:3:2): Thę Regułę teſz potwierdził ſiodmy Grzegorz Papieſz/ ktory był Cżárnokxiężnikiem/ iáko otym wáſzy piſárze piſzą. KrowObr 134, 18, 18v, 30v, 35v, 79v (17); Y wiele ich (iáko nie tylko Ewángeliſtowie/ ále y Iozef Piſarz Zydowſki świádcży) z roznego nabożeńſtwá y ſtanu/ [Jan] w iednę miłość y wiárę nurzał CzechRozm 108v, 35v, 45, 51, 54, 86v (12); ModrzBaz 2; CzechEp 24, 25, 115, 200, 201 (12); Nad to niechay ſię pierwey zgodzą/ o tę ſtolicę/ gdyż ſámi ich piſárze/ [...] piſzą iż Piotr pierwey tę zmyſloną ſtolicę fundował/ w Antyochiey. NiemObr 53, 83, 90; LatHar 511; WujNT 515; SkarKaz 418b.
Zwrot: »czytać (a. czyść) pisarza« = czytać dzieło pisarza [szyk zmienny] (7): KrowObr 29, 37v, 107, 122v, 198v; Kto chce niech o tem ććie Tertulliana dawnego Láćinſkiego piſárzá BudNT przedm c; CzechRozm 171.
Wyrażenia: »pisarz boski (a. boży)« = piszący z natchnienia bożego [szyk 1:1] (2): I piſze ieſztze w drugim kazániu tenże Bárálet / ſromocąc Ewánieliſty y piſárze Boże/ iż niedbále Ewánielie Swięte spiſáli. KrowObr 146; WujNT 193.

»katolicki pisarz« (1): á więc Kátholickim piſárzom nie będźie ſię godźiło/ o tey [...] cnoćie Modlitwy świętey częſto y wiele rzeczy piſáć/ [...]? LatHar +5v.

»pisarz kościelny, Kościoła Rzymskiego« [szyk 7:3] (7:3): ſłudzy nowego Teſtámentu/ [...] názwáni ſą od piſárzow Koſcielnych Kápłany. RejPosRozpr c2v, c2v; SkarŻyw 531; I.M.X.K. poślednich piſárzow kośćiołá Rzymſkiego náśláduiąc/ [...] wſzytko Wędźidło vkował CzechEp 235, 225; CzechEpPOrz *2; LatHar 511; WujNT 515, 808; SkarKazSej 680a.

»pisarz męczeński [= piszący o męczennikach]« (2): Męcżeńſtwo S. Floryáná/ piſane od ſtárych piſarzow męcżeńſkich SkarŻyw 402, 531.

»pisarz papieski« = teolog rzymskokatolicki [szyk 2:1] (3): KrowObr 35v, Tt2v; Y miałem ią był tę wolą/ wſzytkie/ ktorychem do kilkádźieśiąt z rozmáitych Piſárzow Papieſkich zebrał y dowody y podobieńſtwá/ ktorych/ Troycę ſwoię pokázuiąc y wywodząc/ vżywáią/ [...] świátu przed ocży wyſtáwić. CzechEp 227.

»pogański pisarz« (6): Co ſye nye tylko z Homerá/ y wyele inſſych pogáńſkich piſárzow y doktorow/ ále y z piſmá S. yáſnye pokázáć może. KromRozm III H4; BibRadz I 446; KuczbKat 105; CzechRozm 157; CzechEp 200; SkarKaz 418b.

»świecki pisarz« (2): tego imieniá Sákráment [...] inácżey świeccy álbo Pogáńſcy niżeli świętych rzecży Piſárze álbo Doktorowie vżywáli. KuczbKat 105, 150.

»pisarz zborowy« [szyk 1:1] (2): CzechRozm 171; [o Kardynalech] nie tylko w piſmie świętym/ ále y v wſzytkich onych dawnych piſárzow zborowych y ſłowecżká nie znáydźieſz NiemObr 66.

Szeregi: »pisarz i (albo) autor« [szyk 1:1] (2): Rádziłem ſię rozmáitych Káſtigatorow/ Kommentatorow/ Theologow/ Hiſtorykow/ y inych wſzelákich Autorow álbo piſárzow BudNT przedm dv; LatHar [+11]v.

»pisarz i (albo) doktor« [szyk 3:2] (5): KromRozm III H4; KuczbKat 105; SkarŻyw kt, A5v; czego [iż Piotr ś. byi w Rzymie] (przećiw wſzytkim Doktorom y piſárzom kośćielnym) niewſtydliwie záprzeć vśiłuią WujNT 808.

»opowiedacz i pisarz« (1): iáko Páweł on niebieſkiey náuki opowiedácż y piſarz nápiſał [quemadmodum a Paulo illo coelestis doctrinae nuncio et scriptore proditum extat]. ModrzBaz 2.

»pisarz albo tłumacz« (1): praca piſárzow álbo tłumáczów ich [modlitw]/ pewnie więtſzą zapłátą/ [...] od Bogá będźie opátrzona LatHar +5.

2. Urzędnik w kancelarii królewskiej, sądowej, miejskiej lub kościelnej (o urzędnikach różnych stopni i o różnej odpowiedzialności; także kancelista, skryba); scriba BartBydg, Modrz, Calep, JanStat, Cn; notarius Modrz, JanStat, Cn; scripturarius Mącz, Cn; commentariensis Calep, Cn; actuarius, censualis, magister scripturae, numerarius, qui acta publica conficit, qui rationes publicas scribit, tabularius Cn (491): Item pyſſarze Wkamyenczv, Whalyczv, Wchoczimyv. Wczarnowczach za liſti ktorekolwyek nyemayą wyączi bracz yedno dwye aſprze MetrKor 40/824, 59/75; Scriba, nomen est officii, cancellarius, pyssarz BartBydg 140; LibLeg 6/115v, 10/68; a pisarze abi sami przes sie i przisiegle pothpiski rzeczi sprawowali i zapisi zapissowali. ZapWar 1545 nr 2646; LibMal 1553/ 176v; Minuty z akt aby na tenże czas byli zarazem kożdemu wydani, aby pisarz sub poena 14 marcarum żadnego w tym nie omieszkał Diar 93, 93, 94 [2 r.]; PIſarz/ ieſt perſoná iáwna/ godna/ przyſyęgą w Mieſćie obwiązána/ ku ſpiſowániu ſpraw Sądowych/ iáſnymi/ właſnymi/ nietrudnymi y wyrozumnymi ſłowy. GroicPorz d3v; PIſarz kthoryby nápiſał nieſłuſzny Zapis álbo Liſt/ rękę tráći/ ktorą go nápiſał GroicPorz d4v; Iáko gdyby kto iákiemu Rzemieſlnikowi dobremu/ álbo Piſárzowi/ álbo Málárzowi/ rękę vćiął/ ktorą on fobie żywnoſć zárabiał/ powinien ieſt ránnemu [...] płáćić [możliwe też znacz. 3. lub 4.] GroicPorz k4, d3, d3v, d4v, e, ev (18); Iáko celnik ná mycie/ ták s celbratem ſiedzi. Przed nim śiłá piſárzow/ co piſzą z máźnice RejWiz 167v; Stároſtowie ci mogą mieć piſárze kogo chcą/ Abowiem zá nie y zá ich wyſtępki winni odpowiedáć. UstPraw B; Piſárze mogą mieć podpiſki dla piſánia/ A wſzákże ſámi muſzą ſiedźieć przy ſądźie y ná wypiſiech z kſiąg ſię podpiſowáć. UstPraw C2v, C, Cv [6 r.], C2 [3 r.], C2v [9 r.], C3 [2 r.] (27); PIſarz ſie miał ku pániey/ y obacżył kupiec RejFig Dd7v, Cc5v [3 r.], Dd7v [2 r.]; Goski A4 [2 r.]; [papież Paweł II] Kárdynały/ piſárze/ y ine vrzędniki/ ktore iego przodkowie vſtáwili/ zodmieniał. BielKron 189v, 186, 243v, 330v, 383v; GórnDworz R8v; HistLan F2; W cżym [sądzić ani też skazować sprawy niewybaczywszy] oni Kápłani y Piſárze Zakonni [= żydowscy] grzeſzyli/ ktorzj Szcżepaná S. ſądźili. KuczbKat 340; Ná nędznego piſárzá elekcią mamy/ A tego nie bacżymy w cżym vpádek znamy. RejZwierc 249v, 39 [2 r.], 235; na miejsce pisarskie exnunc surrogata naznaczamy, [...] dotąd, aczby pisarz był obran i przez Krola I.M. konfirmowan. ZapMaz II G 61/160v, 97/89v [2 r.], 90 [3 r.]; Nie byłoby tey trudnośći/ gdyby ſędźia z kárty wyrok cżytał/ á piſárzowi nápiſány podał. ModrzBaz 88, 88 [2 r.], 92v; SkarŻyw 544; Commentariensis – Piſsarz potoczne ſprawij wk ſziegi [!] vwodzącij, ij ichſtrzegacij. Calep 222b; wybránié inégo Piſárzá wedle zwyczáiu ná Woiewodę y ná ſzláchtę niech przypádnie. SarnStat 564; ruſzenié y náznáczenie Roku ſłuſznie w Aktá ſądowné przez ſąd y Piſárzá máią bydź wpiſáné SarnStat 811; Ná Piſárzá winá: gdy co więcéy nád Státut wyćiąga. SarnStat 814; zá mych młodych wieków od Piſárzá w téy mierze do Sędźiégo áppellowano, iáko y od Komorniká do Podkomorzégo SarnStat 1279, 194, 221, 253, 254, 326 (101); Zápiſz mi to Piſarzu/ on młodźieniec rzecże KlonWor 71.

W połączeniu z określeniem terytorium działalności pisarza [w tym: ai (33), (z +) G sg nazwy (3), de + N sg nazwy (1); pisarz + określenie (32), określenie + pisarz (5); w tym: z imieniem (i nazwiskiem) (24)] (37): ZapWar 1507 nr 1988; LibLeg 11/165v; Franciscus filius Mathie pissarz de Sochaczow LibMal 1548/139; Wiſpyegowal y widal gim thego zida Hannuſz franckſthen zdrezna pyſſarzs LibMal 1553/179, 1553/177; RejZwierz 73, bb2; widźiałem ná przeſzłym Seymie v Piſárzá Sieráckiego Cauſi/ ktore ſye między ſtronámi przez Sądy toczą OrzRozm T4, T2v; BielKron 403; Bártoſz Koritko piſarz Lwowſki. PaprPan D4, G3v, I4v, Ov, Bb4; ZapMaz II G 61/78v, 159–160v, 97/89v, 90, 90v; ZapKościer 1585/60 [2 r.], 1587/70v; KochAp 12; KochFrag 50; od piſánia iednáko niech biorą práwá ſwé wedle tego/ iáko Piſárze Krákowſcy/ Sędomirſcy [quod Notarii cracoviensis et sendomirsensis JanStat 499] biorą SarnStat 804, 395 [2 r.], 489, 816 [2 r.], 1016, 1017 [5 r.].

W połączeniu z imieniem (i nazwiskiem) (33): ZapWar 1507 nr 1988; LibLeg 11/157; Item powyada yſch przerzeczoni franckſthen pyſſarzs zapiſſal mv ſzyą pomagacz przeczyw Zydom LibMal 1553/177v, 1553/177v; Tám theż Kárzeł Mikołáiá piſárzá co ſie dzyáłał Trybunem Rzymſkim kazał zwięzáć BielKron 186v; PaprPan D2; ZapKościer 1585/60; SarnStat 899, 1108. Cf W połączeniu określeniem terytorium.

W połączeniach szeregowych (36): ComCrac 15v; ZapWar 1545 nr 2646; Są też inne perſony/ [...] przydáne ku ſądowi/ łatwieyſzą y ſnádnieyſzą ſpráwę/ á dokonánie ſądu czynią/ iáko ſą Piſárze/ Prokuratorowie/ Swiádkowie/ Podwoyſcy. etc. GroicPorz b; Poroczki [...] choćby inſzych vrzędnikow niebyło/ tedy ſędzia s podſędkiem y s piſárzem máią ſędźić UstPraw B4v, C2, C3v, G2v; cżemuby też niepożytecżni Biſkupi/ niepożytecżni Woiewodowie/ niepożytecżni Káſztellanowie/ niepożytecżni Stároſtowie/ niepożytecżni Sędźiowie/ niepożytecżni Piſárzowie/ z mieyſcá niemieli być ruſzeni? ModrzBaz 99; GórnRozm 14, L4v; Sędzia, Podſędek, y Piſarz, od ſzláchty niech będą obiéráni. SarnStat 556, 269, 480, 552, 555, 556 (25); A ieſzcże nagorſza y naydźiwnieyſza/ iż ludźie [...] niebacżą ſie w tey niewoli/ w ktorey ich ſobie podawáią/ Prokuratorowie/ Piſárze/ podpiſkowie/ woźni/ y kto ſie iedno do tego práwnego wárſztátu przyſádźi. PowodPr 65.

Wyrażenie: »odręczny pisarz« (1): Actuarius – Grodsky piſſarz. vel Odreczny piſſarz. Calep 46a.
Zestawienia: »pisarz celny, cła« = notarius teloneatoris JanStat [szyk 6:1] (6:1): wyznanie Chrzecijanſkiei [!] wiary Iana Secluciana/ Bakałarza Lipſkiego/ Piſarza Krolewſkiego/ Czła Poznanſkego SeklWyzn B; A ieſliby ſię tego [przepuścić konie] celny piſarz ważył/ tedy ma ſiedzyęć dwánáśćie niedzyel w wieży. UstPraw K2v; SarnStat 291, 341 żp, 403, 404, 405.

[»pisarz gorny [= górniczy]«: Kiedy, a iako szychtmistrzy ÿ pisarze gorni z rachunkiem gotowi być maią. OrdunekGórn 30.]

»pisarz grodzki« = notarius castrensis JanStat [szyk 14:2] (16):PaprPan Bb4; Calep 46a, 1044a; Krákowſki Grodzki Piſarz ma bydź przyśięgły y ośiádły. SarnStat 489; Elekcia Piſárzá Grodzkiégo, iáki ma bydz obiéran, y co zá właſnośći ma mieć przy ſobie. SarnStat 489, 326, 418, 488 [2 r.], 489, 489 żp (13).

»jawny pisarz« = notariusz; tabel(l)io Mącz, SarnStat; obsignator Mącz; publicus notarius JanStat [szyk 14:9] (23): MetrKor 59/75, 77v; A to ieſt teſtament mixti fori ktory będzie przed yawnem piſarzem napiſąn abo vczynion ComCrac 21; Iáwny Liſt ieſt/ kthory ręką iáwnego Piſárzá bywa nápiſány álbo podpiſány/ álbo pieczęćią Vrzędową zápieczętowány. GroicPorz y2v, d4v, y3; RejWiz 58v; Obsignatores quos Cornelius Tacitus tabellarios appelat, Iáwne piſárze którzi teſtámenty piſzą y ſwemi pieczęciámi podpiſuyą. Mącz 392d, 438a; SkarŻyw 309; ZapKościer 1585/60 [2 r.]; WujNT 8; SarnStat 112 marg, 215, 222, 1105, 1107 marg, 1108 [3 r.]; KlonFlis H2v; KlonWor 70. [Cf też »pisarz osobliwy« 3. SarnStat 221].

»pisarz miejski« (4): LibMal 1551/163; z roſkazánia Sędźiego Rotuł ma być przes Piſárzá Mieyſkiego otworzon/ y Sentencya iáwnie czytaná przed Sądem. GroicPorz cc, d3v, nnv.

»pisarz mytny« (1): Tákze téz Piſárzá mytnégo Stároſtá záſtępuie, y kárność nan [lege: nań]. SarnStat 490.

»pierwszy, przedniejszy, najstarszy pisarz« = protonotarius Mącz, JanStat; archigrammateus, primus inter notarios Mącz; scriba princeps Calep [szyk 3:1] (2:1:1): Mącz 327d; Archigrammatei, Scribarum principes – Piſsarze przed nieij ſzij w Cancellarij. Calep 89b; Dan przez ręce [...] Vczćiwégo Włádyſłáwá z Oporowá/ Dekrétów Doktorá/ Dźiekaná Krákowſkiégo/ Stolice Apoſtolſkiéy piérwſzégo Piſárzá SarnStat 896, 899.

»pisarz polny« [szyk 18:2] (20): Máthiaſz Gorecki Piſarz polny Chorąży Poznáńſki. PaprPan D2; [pieniądze deputaci mają] z wiádomośćią Hetmáńſką Piſárzowi oddáwáć Polnému/ zá Kwity ſłuſznémi SarnStat 363; Iurisdicia Hetmáńſka/ gdy z Polnym Hetmánem/ z Rotmiſtrzámi ſtárſzémi záśiędźie: á Piſarz polny Akta woienné zápiſze. SarnStat 422, 332, 340 [2 r.], 341 żp, 363 [2 r.], 417 (19).

»prowentowy pisarz« (1): Antigrapheus – Piſsarz, item: Prouentowi piſsarz. Calep 76b.

»pisarz przysięgły« = scriba iuratus Modrz, JanStat; notarius iuratus JanStat [szyk 8:1] (9): aby jedno ci sami przysięgli sędziowie a pisarze a nikt iny nie zastawał przy namowach dekretu. Diar 95; Káżdego ktory ſię do przyśięgi bierze/ oſobno Piſarz przyśięgły przesłuchawa. ModrzBaz 86; SarnStat 269, 321, 488 [2 r.], 540, 555; VotSzl E2.

»pisarz sądowny« (2): VStáwiamy/ áby Piſárze ſądowni od świádków do ſądów w wiedźionych/ ieſli potrzebá będźie piſáć ich powieśći/ bráli po trzy groſze SarnStat 579, 817.

»pisarz skarbowy« (2): SarnStat 332; Do czego [pozywania o nieoddanie kwarty z dóbr Rzeczypospolitej] Inſtigator oſobny przyśięgły y vprzywileiowány byćby muśiał/ y Piſarz ſkárbowy też przyśięgły y dobrze ośiádły VotSzl E2.

»pisarz solny, komory solnej« (1:1): áby [...] byli powinni Piſárze ſolni przywieźienié ſoli téy do Komory publikowáć y obwołáć ná mieyſcách iáwnych SarnStat 390, 391.

»pisarz testamentow« (1): Testamentarius, Piſarz teſtámentów. Mącz 452c.

»pisarz trybunalski« (2): A Dochód [...] Piſárzowi od zapiſów y Dekrétów ſpraw ich/ tákże iáko y Piſárzowi Tribunálſkiému Koronnému płáćić máią. SarnStat 873, 872.

»pisarz uchwalony« (1): [o pokoju z Krzyżakami] y sſtáłá ſię vgodá y pokoy wieczny [...] ręką Legatá Papieſkiego/ y trzech Piſárzow vchwalonych/ ktorych Publicos Notarios zowią podpiſan StryjKron 647.

»wielki pisarz« (1): teraz ma [lege: na] moy dwor. y kw y myenyw [!] memv wyelkyemv. dobri czlowiek wielky piſarz. Ianvſch. od cziebie poſlem poſlani przyyechal. MetrKor 46/46v.

»pisarz zamkowy« = notarius castrensis JanStat (2): vſtáwiamy: áby Piſárze zamkowi byli przyśięgli y ośiedli/ pod vtráceniém vrzędu. SarnStat 488, 699.

»pisarz ziemski« = notarius terrestris JanStat [szyk 69:2] (71): ComCrac 15v; UstPraw C2v, C3, H2v; odnawiamy Státut/ áby Ziemſcy Piſarze záchowáli ſie wedle Státutu Naiáſnieyſzégo Oycá náſzégo SarnStat 821; Brykcy Przerembſki Piſarz Ziemſki Siérádzki SarnStat 1017; á tákié liſty ſądowé ná párgáminie Piſárze Ziemſcy powinni będą wydáwáć potrzebuiącym. SarnStat 1158, 78 [2 r.], 326, 486, 487, 489 [2 r.] (67).

Szeregi: »pisarz albo (a) kanclerz« [szyk 2:1] (3): FalZioł V 53; magister scriniorum, Piſarz álbo Kánclerz/ którzy tákowe [= proszące] liſty odbieráyą y chowáyą. Mącz 191d, 191d.

»pisarz i (także) komornicy; komornicy z pisarzem« = notarius et camerarius (a. cubiculatorius), notariatus ac etiam cubiculatorius, notariatus cum camerariis JanStat (7;11): Komorniczy z piſarzęm izeby ſądzili o vykvpno ymienia i zbiegłego Kmieczia ComCrac 16; UstPraw Cv, F2, H; przed Piſárzem y Komorniki ludźie/ do kśiąg przychodzący/ zapiſy będą czynić w kśięgách SarnStat 745, 323, 662, 686, 687, 746 [5 r.] (14).

»(ani) pisarz i (a(l)bo, ani) podpisek« = notarius et vicenotarius JanStat (12): Vſtáwiliſmy iżby káplani [!] [...] nie wdawáli ſię w práwá ſądu ziemſkiego/ Ani máią prokurowáć/ áni piſárzmi być/ áni podpiſki UstPraw B; Scriptuarius, Piſarz álbo podpiſek celniczy ſzáfárzá/ álbo podskárbiego. Mącz 374b; SarnStat 78, 488, 489 [2 r.], 562, 565 [2 r.] (10). [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»(jako) sędzia a (albo, i, tak(że) (i)) pisarz« = iudex et notarius JanStat [szyk 10:1] (11): Diar 95, 96 [2 r.]; W tey liczbie poczytáią Kſyęgi z Mieyſkiey Cancelláryey vkazáne zá wyznánim Sędźiego álbo Piſárzá iż Mieyſkie ſą. GroicPorz y3; UstPraw C2v, C3 [2 r.]; SarnStat 78, 558, 562, 563. [Ponadto w połączeniach szeregowych 32 r.]

Przen (1): A ták iuż zwáſs káżdy ſtáwai A ſwe wyſtempky wyznáwai A yeſli zes czo przepomniáł Bendzeſs Czártá Pjſſárzá miáł RejKup y5.
a. W Biblii; scriba Vulg, PolAnt (40): Ale iáko ſie ſkoro przybliżył Iudás do rzeki/ poſtáwił piſárze á rotmiſtrze ludu ſwego v rzeki Leop 1.Mach 5/42, 1.Par 18/15[16]; BibRadz 2.Reg 8/17, Act 19/35; BielKron 70v; á Seráiá [był] piſárzem (marg) Abo kronikarzem ábo metrykárzem á wła. pámiętnikiem. (–) BudBib 2.Reg 8/17, 1.Mach 5/42; CzechRozm 166v, 167, 167v [2 r.]; WujNT 474, Act 19/35.

W połączeniu z imieniem [zawsze: imię + pisarz] (24): Ráthymas/ y Sábellius piſarz/ y ći co ſnimi vrzędniki byli/ záprzągſſy wozy wſkok przypádli do Ieruzálem z ſwemi iezdnemi Leop 3.Esdr 2/30, 2.Par 26/11, 3.Esdr 2/16, 17 [2 r.], 25, Is 36/3; BibRadz 4.Reg 18/18, 22/8, 9, 10, 12, 1er 36/26, 32; A gdy Ezechiaſzá ná rokowánie wyzywáli/ niechciał iść do nich ſam/ ále poſłał Heliáchim biſkupá Sobne y Ioáchimá piſárzá BielKron 89, 94v [2 r.], 95; Y poſtánowiłem nád ſzpiklerzmi Sżelem-iahá offiárniká Cádoká piſarzá y Pádáiáhá z Lewitow BudBib 2.Esdr 13/13, 4.Reg 19/2, Ier 36/10, 12, 20, 21.

Wyrażenia: »pisarz kościoła pańskiego« (1): poſłał Krol Sáfáná ſyná Aſáliaſzowego/ ſyná Meſulámy piſárzá Koſćiołá Páńſkiego [scribam Domum Domini] BibRadz 4.Reg 22/3.

»pisarz krolewski« = scriba regis PolAnt (2): Thedy gdy przynoſili ſkrzynię [...] przychodźił piſarz krolewſki y przyſtaw Kápłaná przednieyſzego/ y wyſypowáli z niey BibRadz 2.Par 24/11; BudBib Esth 3/12.

3. Osobisty, prywatny sekretarz; też: pracownik zajmujący się administracją majątku i rachunkowością; scriba Modrz, JanStat; notarius HistAl, librarius (40): Mercurius gdi będzie z mieſiączem zlączony: [...] rachunk cżin od piſarzow liczbę wybieray FalZioł V [53]; LibMal 1545/102; DAmázus Papież rodem Hiſzpan/ v tego był Ieronim s. piſárzem z młodych lat BielKron 157v; SkarŻyw 188, 202; BielRozm 28. [Cf też GroicPorz k4 w znacz. 1.]

pisarz czyj [w tym: G sb i pron (15), pron poss (8), ai poss (7); własny (1); dodatkowo z imieniem własnym (12)] (31): FalZioł V 50; LibLeg 10/68, 11/96, 156v; Item Wlochowy piſſarzowy krolowey yey Mczi dwye ſkorze zamſchv vkradl LibMal 1548/139v; [Aleksander] wezwawſzy Simoná piſarzá ſwego kazał ſie wieſć do wiecżernice/ á [...] kázał piſac teſtáment. HistAl N2, N2v; [Skanderbeg] poimawſzy piſarzá Báſzowego (kthory vchá pobitych popiſował) wſádził go BielKron 243, 238v; Tantum habent mysteriorum, ut eas ne librariis quidem fere committamus, nedum cuilibet, Tákie táyemnice w ſobie máyą iż ich ledwey zwierzamy właſnym piſárzóm/ á cuż więc ládá komu Mącz 244c; RejZwierc 39; ModrzBaz 93; Męcżeńſtwo S. Theodorá Hetmáná/ [...] piſane od Augará iego piſárzá/ ktory ſam był żywym świádkiem. SkarŻyw 187, 100, 126, 188, 189; ZapKościer 1581/23v, 1582/26v; StryjKron 687; Báruch Prorok/ piſarz Hieremiaſzá Proroka LatHar 325; SarnStat 371 [2 r.], 392, 394, 415, 490 [2 r.] (10).

W połączeniach szeregowych (2): Márſzałek rządny/ Piſarz/ Podſkárbi/ Ekonom/ Kuchmiſtrz/ Koniuſzy/ Podkomorzy/ cżynią nietylko dwor Páńſki/ ále też y Száfárze y Vrzędniki rządne/ życżliwe. GostGosp 2, 124.

Wyrażenia: »pisarz osobliwy« (1): ninieyſzym poſtánowieniem vſtáwiamy/ áby káżdy Piſarz iáwny/ álbo oſobliwy [notarius publicus aut privatus JanStat 240] Dworu náſzégo Biſkupiégo/ [...] zá którąkolwiek rzecz vczynioną/ [...] więcéy nic nád ſześć groſzy práſkich wyćięgáć áni bráć [...] nie máią SarnStat 221.

»pierwszy pisarz« (1): Pan Micháłko Kánonik Krákowſki/ piérwſzy Piſarz Królá Iego M. [Protonotarius Domini Regis JanStat 35] SarnStat 371.

Szereg: »pisarz i sekretarz« (1): Gdy ią wiedziono/ z domu Stárośćinego: piſarz ieden y ſekretarz Stárośćin/ ná imię Theophilus/ żárty z pánienki ſtroiąc rzekł do niey SkarŻyw 126.
4. Kopista, przepisywacz; librarius BartBydg; antigrapheus, perscriptor Calep; scriptor JanStat (48): BartBydg 81b; y poległo ich dniá iednego trzy y dwádźieśćiá tysięcy [1.Cor 10/8 cytat z Num 25/10]. (marg) V Moyzeſzá ſtoi cżtery á dwádźieſćiá tyſięcy/ ktora roznicá nicżym ſię inym nieſtałá iedno niepilnoſćią piſárzow. (–) BibRadz II 95d; Bo cżáſem ze dwu ſłow głupi piſarz vcżynił iedno. BudNT przedm b4; Były tedy miedzy onemy kśięgámi iedne Korſendoceńſkie cudnie po Grecku/ ále przez głupiego piſarzá piſáne: Wtych (iako Eraſmus piſze) śmieſznie ſię piſarz omylił. BudNT przedm b5; Oto widziſz że kśięgi pokáżone ſą od piſarzow. BudNT przedm c4v, przedm a6, b4 [7 r.], b4v [5 r.], b5 [2 r.], b5v [3 r.] (34); Calep 76b, 789b. [Cf też GroicPorz k4 w znacz. 1.]

pisarz czego (1): Tedy przyiáchał do klasztoru [...]/ y [...] nálazł piſarze ſtárych kśiąg / piſzące SkarŻyw 212.

pisarz około czego (1): w ktorym [w klasztorze] Lucyanus miał dzieſięć mnichow/ pilnych/ y oſobnych piſarzow/ około kśiąg zakonu Bożego. SkarŻyw 452.

W porównaniach (3): A ſercu ięzyk poſłuſzny pełnému Odbiéra ſłowá/ y nowy rym dźieie/ Ledwie ták prędko piſarz piſmo leie. KochPs 66. Cf Zestawienie.

W charakterystycznych połączeniach: głupi pisarz (10), mnichowski [= klasztorny], nienauczony, niepilny, osobny, pilny; głupstwo pisarza, niedbałość, niepilność; pokażony od pisarzow (2); pisarz się omylił (4).

Zestawienie: »(jako) prędki, prędko piszący pisarz« = pisarz spisujący na żywo przemowy itp., stosujący rodzaj stenografii [szyk 2:1] (2:1): ięzyk moy niezámieſzka ich wyſláwiąć/ nieynáczey iáko náprętſſy piſarz nápiſáć. RejPs 67v; LubPs M2v; wſzákże Ezdrás wſzytki kſięgi Moiżeſzowe y ine znowu ná pámięć nápiſał/ przeto był rzecżon prętki piſarz. BielKron 96v; [która to mowa przez kielka pisarzów prędkich z ust jego wzięta i tu spisana jest z zgodliwych raptur kilka pisarzów Diar 1566 65].
Szereg: »pisarz, (a(l)bo) drukarz« [szyk 2:2] (4): Tedy w tym Czytelniku miły nie Miechouiuſſowi ſławnemu y ſtatecz- nemu Hiſtorikowi/ ále Drukárzowi/ álbo piſarzowi iego tę omyłkę lat przyczytay StryjKron 380, 380; [omyłki| nie z żadney złośći/ ále ábo z nieumieiętnośći ábo z niedozoru piſárzow przepiſuiących/ ábo drukárzow przedrukuiących w święte kśięgi wlázły WujNT przedm 4; SarnStat 201.
*** Bez wystarczającego kontekstu (14): Murm 175, 179; De scriptoribus. Von den ſchreybern. O Piſarzach. [O Piſarzoch Mymer2] Mymer1 10, 10v; Mymer2 9; Tabellio, Piſarz/ Iáwny piſarz/ aliquando idem quod tabellarius. Mącz 438a, 18b, 148c, 250d, 374b [2 r.]; Calep 462a, [704]a, 957a.

Synonimy: 1. autor, składacz; 2., 3. sekretarz.

Cf [PISACZ]

LW