[zaloguj się]
[pdf]

PŁOTNO (173) sb n

płotno (172), płutno (1); płotno : płutno Calep (6:1).

-ó- (17), -o- (7); -ó- Strum (2), KochFr, SarnStat (3), też SienLek (1); -o- WyprPl; -ó- : -o- Mącz (10:6); końcowe o jasne.

Fleksja
sg pl
N płótno płótna
G płótna płócien
A płótno płótna
I płótnem
L płótnie
V płótno

sg N płótno (17). ◊ G płótna (70). ◊ A płótno (29). ◊ I płótnem (33); -em (3), -(e)m (30). ◊ L płótnie (5). ◊ V płótno (1). ◊ pl N płótna (7). ◊ G płócien (1). ◊ A płótna (10).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Tkanina, zazwyczaj lniana lub bawełniana, używana na ubrania, pościel itp.: tela Mymer1, Mącz, Calep, Cn; linteum Murm, Mącz, Cn; linum Mącz, PolAnt, Cn; pannus linteus, textum Cn (173): Mymer1 [312]; Ty wſzytki rzecżi włoż do iednego nowego garncza/ [...] potym to przeczedz przez cżyſte płotno FalZioł II 21a, IV 35b; vczinila ſobye ſtegoſz plothna Gyeſlka trzi LibMal 1544/9lv, 1543/72, 1545/98v [2 r.], 1547/128, 128v, 133v [3 r.] (12); WyprKr 75, 100, 100v; W obozye ich [Niemców] álbo w ſtankach/ nalezyone były rozmáite przypáwy [!] ná Polaki/ płotná łoiem z żywicą á z woſkiem nápuſzcżáne ku męcżeniu Polakow BielKron 384v, 23 marg, 145, 286v [2 r.], 313, 437v (9); Byssus, Wſzelákye náymyętſze á nayforemnieyſze płótno. Mącz 28b; Multitia, Piękney cienkiey á ſubtylney nići płótno/ Piękney przędze robota. Mącz 236c, 28c, 193a, 195a, 276a, 321a (11); SienLek 32v, 34 [2 r.], 92, 179, 181 [2 r.], S[ss]2v; BielSat N2 [3 r.], N2v; RejZwierc 111v; Strum I [2 r.]; SkarŻyw 141, 160, 441; (nagł) Ná poduszkę. (–) SZláchetné płótno/ ná którym leżáło Owo ták piękné w oczu moich ćiáło KochFr 18; Vcżyń iákoby piłę z płotná ſowitego/ Záwiń w to z tych máteryy prochu nieſpráwnego. BielSjem 38, 37, 38, 39; Calep 606b, 1050b, 1070b; Dla śieći y powrozow nie cżoſánych konopi trzebá zoſtáwowáć/ do płoćień te cżoſáć. GostGosp 76; WujNT 122 [2 r.], Yyyyyv; WyprPl B2; SarnStat 959 [2 r.]; KlonWor 35; ZbylPrzyg B2.

[płotno do czego: I za plothno do zagla fl. 14 g. 25 d. 9 RejestrBudGal 65, 66.]

płotno z czego (2): Calep 164a; Iuż wełná/ iuż y iedwab y płotno z pokrzywy/ Cżłowiek wynálazł/ dobrze ná pożytek chćiwy. KmitaSpit A4v.

płotno na co (11): A ſſobye kupila plothna na dwye gyeſlcze y na dwa ſcharſtuchi. LibMal 1550/158, 1546/116, 1552/172; WyprKr 114, 114v, 115, 115v [2 r.]; GórnDworz Pv; [Szlachcianki] Ięly ſie Piſmá cżytáć/ Kądźiele przeſtały/ Przeto nam nákoſzule ták płotna [!] zdrożáły. BielSat Dv [idem] BielRozm 24.

W funkcji przydawki w G sg bez przyimka (4): ZapWar 1513 nr 2126; Item wegnynye v Grodziſka wdorze [!] pana woycziechowym vkradl [...] kabath plothna czarnego za 7 gr LibMal 1544/86v; Do tei ſzati ieſt wor plotna czienkiego. WyprKr 61, 64v.

W połączeniu z określeniem ilości [w tym: ile łokci (16), ile miar (1)] (17): LibLeg 11/97; ZapWar 1540 nr 2498; Item wnyeſchewye Noczlieguyącz v Iurgi Goſpodarza ſzwego oſzm Lokczy plothna vkradli zlabriſzka a zgayda LibMal 1546/ 113v, 1544/87, 1545/97v, 1546/116, 1547/135 [2 r.], 1551/159v (11); ſmierć twoię vſtháwicżnie przed ocżymá miey. Izali nie bacżyſz iż thylko ſiedm álbo oſm łokći płotná wezmiemy w grob s ſobą s tego ſwiátá HistAl G2, N5v; GórnDworz Pv; WisznTr 17.

W połączeniach szeregowych (4): Mnychy/ potem rzemieſniky Roſkas wczas ſnaimowaċ wſytky. Sukna/ Plotna/ Czapky/ Kapi Izeby zakryto ſkapi. RejKup 14v; Chustami także łoznemi, Chodzonemi, Płotnem Obrusami, y inſzemi ſłuſznie ſą roździelieni. ZapKościer 1580/7; BielSjem 24; KlonFlis A2.

W porównaniach (3): Wſzyſcy też tam [w Kalekucie] nágo chodzą tylko biodrá opáſawſzy/ ále Kroi w ſzáćiech s ſubtelnego płotná iáko iedwab/ y drudzy ſtárſzy. BielKron 453v; WujNT 261 marg. Cf »jako płotno pobladnąć«.

W charakterystycznych połączeniach: płotno działać, kupić (kupować) (3), przedać (przedawać) (4), przerznąć, robić (2), skryć, (u)kraść (12), ukroić, uwoszczyć, wyborgować, wynaleźć, wziąć (2); płotno cieliste (3), czarne (5), czyste (3), drogie (2), farbowane (2), miękkie, mocne, najforemniejsze, najmiętsze, łojem napuszczane, ostre (2), piękne, proste, rzadkie, sowite (2), swojej roboty, szerokie, świetne; płotno na chustki (2), na giezłko, na koszule (3), na obrusy (2), na prześcieradła, na szarstuch (2), na worki, płotno z pokrzywy, z wszelakiej materyjej; od płotna kosm; płotna ostatek, robienie, wor; z płotna giezłko, odzienie, mech, mszyny, piła (2), puklerz, szadzić (4), ubior, worek (2); z płotna urobiony (2); przez płotno przecedzić, wyżąć; w płotno zawinąć (obwiniony) (2); płotnem obłożyć, obewlec, obszyć (3), otoczyć, trzeć (5); płotnem kupczący (2), obwieszony, podbity, podszyty (4), uwijany (3), uwiniony, zakryty, plotnem tarcie (4).

Zwroty: »płotno bielić; nieść płotno ku bieleniu« = linteum candescere Murm; linum dealbare Mącz [szyk zmienny] (5;1): Solarium etiam locum significat ubi lintea ad solem candescunt. Eyn bleiche do man die leynen tucher bleicht an der ſunnen. Blyech gdzye płotno byelą. Murm 3; Y ſzłá dzyewká ſłużebna do ſynow kápłáńſkich/ ktorzy ſie zátáili v ſtudnie Rogiel/ nioſąc dla przycżyny płotno ku bieleniu BielKron 72; Mącz 6c, 139b; widźimy/ iż ſłońce woſk miękczy/ á błoto twárdźi: płotno bieli/ á licá ludzkie czerni. SienLek 30v; GostGosp 104.

»jako płotno pobladnąć« (1): [Chłop wykopał na polu kocioł] Zeymie z niego zákrywkę álić doſyć wſzego/ Złotá/ ſrebrá/ pieniędzy/ kámienia cżyſtego. [...] á on theż nieborak/ Práwie ſie ſtoiąc zumiał iáko płotno pobladł. RejWiz 125v.

»płotno tkać (a. dotkać płótna); na płotnie tkany« = telam detexere Mącz [szyk zmienny] (3;1): Soſta Koſulka, na bialem płótnie tkana, perlamy Orianſkiemi sadzona WyprKr 36v; Tá [Minerwa] napirwey wymyſliłá zonom prząść kądzyel y płotno tkáć BielKron 23; Mącz 453c; KlonFlis A2.

Wyrażenia: [»płotno auszus« = gorszego gatunku: sztuczka 1 cwelichu za 1 1/2 zł, płótna auszusu 3 sztuki całe po sterzy zł InwMieszcz 1572-1573 nr 773.]

»białe płotno« [szyk 4:3] (7): LibMal 1551/159v; Poſtaẃ iáką ſklenicę ktora fárbę mieni/ A zwłaſzcżá kiedy k ſłońcu pyęknie ſie zyeleni/ Ná iákim byałym płotnie/ wnet będzye zyelone RejWiz 112; TRzeczia Koſulka na plothnie bialem. a sperel ze zlotem vcziniona WyprKr 36, 36, 36v, 98v; RejAp 14v.

»płotno cienkie (a. cieniuchne)« = byssus Calep, Cn; byssinum linum, linum candidismum, nebula linea, sidon, tela candida tenuis Cn [szyk 10:3] (13): LibMal 1544/87, 1551/158v; WyprKr 61, 64v; Iſná miáſtho Ceſárskie/ w ktorym poſpolićie płotná ćienkie robią BielKron 286v, 286v [2 r.]; Byssus – Płotno czieniuchnę. Calep 144a, 144b, 164a [2 r.]; Ná ćienkie płotná ćienko prząść. GostGosp 128; KlonFlis A2.

»czyste płotno« (1): [Sylwester Papież] poſtánowił áby korporały/ ná ktorych ćiáło Páńſkie leży ná ołtarzu/ były z ſzczerego á czyſtego płotná. WujNT 122.

»płotno drelichowe« (1): [Hippijas] náwet ſzárłat/ iedwabne rzecży y płotno bárzo ćienkie drelichowe ſam tkał. KlonFlis A2.

»płotno gęste dwoiste« = cwelich (1): vcżyń worek iakoby ług czedzić: z płotna gęſtego, dwogiſtego [cwelichu SienHerb 366b] FalZioł V 76v.

»płotno golcz« = rodzaj lnianego płótna (1): Ktemu płótno wſzelakié/ którékolwiekby zkądkolwiek było przywieźiono/ á miánowićie płótno Golcz/ áby było ná wielki łokieć przedawáné SarnStat 959.

»płotno lniane« (2): Słowo Greckie Syndon podczas známionuie płotno lniane BibRadz II 29d marg; RejAp 14v.

»postawa [=osnowa] płotna« (1): Stamineus, co ku poſtáwie płótná należy. Mącz 411d.

»płotno rąbkowe« (2): Mąm też Dupłe [!] Kitaykę mąm płotno rąbkowe BielSat B4 [idem] BielRozm 14.

»płotno subtylne (a. subtelne)« [szyk 2:2] (4):Napierwey wyſzły przećiw im trzydźieśći pánienek wizytki nágo/ tylko łoná zákryte miáły płotnem ſuptelnym fárbowánym ſwoim obycżáiem BielKron 443, 453v; Mącz 38a; Byſſus było iakieś płotno z Indiey bárzo miękkie, ſubtylne á drogie: iáko iedwabnica. WujNT 261 marg.

»płotno surowe« [szyk 5:3] (8): FalZioł II 19a; Tárćié płótnem ſurowym/ wzruſza ćiepło przyrodzoné/ á krwie ſkáżenié roſpądza SienLek T[tt]v, 47, 54v, 88v, 183; Szypy ogniſte tymże obycżáiem/ y tym prochem nábijáć obſzyć płotnem ſurowym mocnym/ około ſzypu/ v wierzchu ná piędźi BielSpr 74, 73v.

»szczere płotno« (1): WujNT 122 cf »czyste płotno«.

»sztuka płotna« [szyk 13:3] (16): Item wbuku v kramarza dwye ſtucze plothna czarnego vkradli LibMal 1550/154v, 1544/91v, 1545/98, 1550/157 [2 r.], 1551/158v [2 r.], 1551/159 [3 r.], 159v; Ana Serueti i na drugie obruſzi dano ſtuke plotna. WyprKr 114v, 114, 115, 115v [2 r.]; [InwMieszcz 1572-1573 nr 178].

»wał płotna« (3): ZapWar 1532 nr 2471; Item zeznala yſch dwa wali plothna thaſch Regina Mamka wzyąla zyey dozwolyenym LibMal 1547/133v, 1547/128v.

Zestawienia: »płotno flamskie« = pochodzące z Flandrii (1): Thamze vkradl dwye sthucze Barchanu byallego. stuką plothna czyenkyego ma ſobye za tho yſz flamſkye bilo. LibMal 1551/158v.

»płotno głogowskie« = pochodzące z Głogowa (3): A thamze ſtego spidwaſku trzi ſthuki plothna wyąla glogowſkiego LibMal 1544/91v, 1551/158v, 159v.

»płotno koleńskie« = pochodzące z Kolonii [szyk 9:2] (11): yakom ya [...] gey [Helenie] nie zadal czterech ran anym lupv oth nyey vzial dviv kop pienyądzi pvlpiąthv lokcziv plothna kolenskiego ZapWar 1540 nr 2498, 1513 nr 2126; Item wmyaſteczku pyſdrach dwye ſkorze zamſchu y stuką plothna kolyenſkyego stimyſz thowarziſzmy ſwymy vkradl LibMal 1550/157, 1547/128v, 1550/157, 1551/159, 159v, 1552/171v; Thrzeciego dniá Biſkup poſłá odpráwił/ [...] á Carowey łokieć Koleńſkiego płotná ná chuſtki poſłał. GórnDworz Pv; BielSjem 20, 24; [InwMieszcz 1572-1573 nr 178].

Szereg: »sukno, (i, albo) płotno« (3): mądrzy farbierze gdy chczą aby ſukno albo płotno iaką kraſę lepiey w ſię przyięło tedy ie ocztem polewaią GlabGad I6; BielSjem 20; Drugie rzemięſłá ábo zabáwy ſą Liberales, aut liberalibus quàm proximae: [...] Iáko ieſt żołnierſtwo/ oráctwo ábo goſpodárſtwo/ myśliſtwo/ wełny ſwych owiec hándel y domowe ſukná y płotná robienie KlonFlis A2v.
Przen (1):
Zwrot: »tkać płotno« (1): Biádá Synom ſpuśćiáłym/ mieliśćie rádę/ ále nieſemnie/ ktorzyśćie tkáli płotno/ ále nie przes Duchá mego/ ábyśćie przydáli grzech do grzechu. KrowObr 207.
a. Szata wykonana z płótna; linum PolAnt, Vulg (5):

W charakterystycznych połączeniach: płotno białe (2), czyste (4), jasne (2), świetne (2).

Wyrażenia: »płotno lniane« [szyk 1:1] (2): A dano iey [oblubienicy] ieſt áby ſie przyodziáłá lniánym płotnem cżyſtym á iáſnym [ut cooperiat se byssino splendenti Vulg Apoc 19/8] RejAp 157v, 160v.

»obleczony, przyodziany, ubrany płotnem; przyodziać się płotnem« = vestire linum PolAnt, Vulg (2:1:1;1): y wyſzło ſiedḿ Anyołow/ máiąc ſiedḿ plag/ s koſciołá/ vbráni płotnem białym á iáſnym [vestiti lino mundo et candido Vulg Apoc 15/6] RejAp 130 [przekład tego samego tekstu BudNT, WujNT], 157v, 160v; BudNT Apoc 15/6; WujNT 873 marg.

b. Zagruntowana tkanina, na której maluje się obraz (1): Abowiem pátrzay że y Málarz pirwey farb nie rozetrze/ áż ſobie pirwey płotno álbo tablicę nágotuie RejZwierc 22v.

MN