[zaloguj się]
[pdf]

ROZPUSZCZENIE (15) sb n

roz- (8), roſ-, ros- (7).

o oraz pierwsze e jasne, końcowe e pochylone.

Fleksja
sg
N rozpuszczenié
G rozpuszczeniå
D rozpuszczeniu
A rozpuszczeni(e)
I rozpuszczeni(e)m
L rozpuszczeniu

sg N rozpuszczenié (6); -é (2), -(e) (4). ◊ G rozpuszczeniå (2); -å (1), -(a) (1). ◊ D rozpuszczeniu (1). ◊ A rozpuszczeni(e) (2). ◊ I rozpuszczeni(e)m (1). ◊ L rozpuszczeniu (3).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVIII w. s.v. rozpuścić.

I. Rzeczownik od „rozpuścić” (14):
1. Pozwolenie na rozejście się a. nakazanie rozejścia (o wielu); missio, remissio Cn (3):
a. O ludziach (2):
Wyrażenie: »rozpuszczenie wojska, żołnierzow« (1:1): Antonius Lewá nawyſſſzy Hethman vmárł/ przeto [cesarz] muśiał lud roſpuśćić/ Lutecia álbo Paryż były bárzo w ſtráchu/ ále gdy vſłyſzeli o roſpuſzcżeniu woyſká byli temu rádzi. BielKron 215v; A wſzákże tákowi wſzyſcy [dworzanie, słudzy dworscy, żołnierze i rewizorzy] będą ſie winni potym rázem iednégo dniá okazáć w Powiećiéch ſwych/ po roſpuſczeniu żołniérzów w ſześć niedźiél SarnStat 129; [ListyZygmAug 1561/346].
α. [Rozesłanie, ostatnia część katolickiej mszy świętej: Mſza/ to ieſt/ ſwięta oná Apoſtolſka ſpráwá/ v ktorey ná końcu mowią. Ite miſsa eſt/ tho ieſt/ roſpuſzcżenie/ bárzo dobrze ſie dzieie/ dla káżdey pothrzeby krześcijáńſkiego cżłowieká. WizFałeczDucha L3.]
b. Wypuszczenie zwierząt z zamknięcia i pozwolenie im na swobodne poruszanie się [czego (żywotne)] (1): Proſá/ Tátárki/ wcżás śiać/ dla rozpuſzcżenia bydłá wcżás. GostGosp 78.
2. Zmiana stanu fizycznego materii [w tym: czego (3)] (4):
a. Roztopienie, spowodowanie przejścia ciała stałego w ciekłe pod wpływem wysokiej temperatury; liquefactio Calep, Cn; fusio, fusura Calep (2): á natychmiaſt gdy proch Tucijey bywa porzucon na roztopioną miedz albo gdy będzie zmieſzana zblachami miedzianemi: w onym rozpuſzcżeniu miedzy [lege: miedzi] tuciją [lege: tucyja (?)] bywa roſpalona FalZioł IV 48d; Fusura, Fusio, liquefactio – Szmelcowanię, rozpuſzczenię. Calep 441a.
b. Rozrzedzenie, rozcieńczenie (2): Cżemu lekarſtwa poſpolicie gorzſkie bywaią. (–) Dla lepſzego rozpuſzcżenia grubych zbytkow. Bowiem tak lekarze piſzą, iż kwaſne rzecży wyſuſzaią. Gorzſkie grzeiąc rozſtapiaią Słodkie zatikaią GlabGad C6v.
Szereg: »trawienie i rozpuszczenie« (1): [żółć] Dawa też pomoc żołądkowi ku thrawieniu y rozpuſzcżeniu karmiey, gdyż wſzelka gozkoſć [!] ma w ſobie moc rozpuſzcżać á rozwodnić rzecży zatwierdzone. GlabGad E6.
3. Poluzowanie czegoś napiętego; przen (1):

W przeciwstawieniu: »rozpuszczenie ... hamowanie« (1): Iesliże dla iednákiego wyſtępku rozność karánia ma być záchowaná/ tedy ma być obrácána nie ná roſpuſzcżenie wodze [non ad laxanda fraena] złośćiam/ ále ná hámowánie. ModrzBaz 70.

Wyrażenie: »rozpuszczenie wodze [czemu]« (1): ModrzBaz 70 cf W przeciwstawieniu.
4. Pozwolenie na zbytnią swobodę w sferze moralności; dissolutio, licentia, petulantia Cn [czego] (2): Zá ktorym niezbożnym roſpuſzcżeniem wolnośći [księży]/ á wynieśieniem ich obłędliwie zmyśloney świętobliwośći/ licet illis quidquid libet: zeydźie ſię im broić co chcą. CzechEp 388; Y iuż ſię wſzyſtko pomieſzáło/ krew/ mężoboyſtwo/ złodźieyſtwo/ [...] duſz záráżenie: rodzenia odmiáná (to ieſt prze ćieleſność nieſłuſzną) małżeńſtwá nie gruntowność: roſpuſzcżenie porubſtwá y wſzetecżnośći [inordinatio moechiae et impudicitiae Vulg Sap 14/26]. PowodPr 42.
5. Wyrażenia o różnych znaczeniach:

»rozpuszczenie ciała« = zapusty, ostatki (1): Carnisprivium, rospusczenye cyala, rospusta BartBydg 23; [Myąssopustne dny, Rospusta, Rospusczenye cyala, zyvyznoscy carnisprivium, carninalia, Bachanaria, Dionisine ferie idem ReuchlinBartBydg f3v].

»rozpuszczenie kałduna« = obżarstwo i pijaństwo (1): Owo tá przeklęta ſwa wola/ á roſpuſzcżenie káłduná/ wſzyſtkie woyſká niezlicżone łotrowſkie/ ná zgubę duſzę tákowego cżłowieká [tj. pijanicy] wywodźi. WerGośc 226.

»rozpuszczenie żywota« = biegunka (1): Cżemu moſzcż ſzkodzi żołądkowi. (–) Bowiem ieſt barzo nie ſtrawny, á tak odyma żywot, y cżyni biegunkę to ieſt rozpuſzcżenie żywota z ciecżenim krwie. GlabGad H2v.

** Bez wystarczającego kontekstu (1): Diffusio, Dilatatio, disparsio – Rozſzeizenię [!], rozpuſzczenię. Calep 323a.
II. To, co powstało przez rozpuszczenie [czego] (1): Liquamen – Tłuſtoſczi rozpuſzczenie. Calep 607b.

Cf ROZPUŚCIĆ

MPi, SBu