[zaloguj się]
[pdf]

POBOŻNY (612) ai

Oba o jasne (w tym w drugim 1 r. błędne znakowanie).

comp i sup (19+5) (nå)pobożniejszy (24); -ejszy (2), -(e)jszy (22).

Fleksja
sg
mNpobożny, pobożniejszy, nåpobożniejszy fNpobożnå nNpobożné, pobożniejszé
Gpobożnego, pobożniejszégo Gpobożnéj Gpobożn(e)go, pobożniejsz(e)go
Dpobożn(e)mu Dpobożn(e)j Dpobożn(e)mu
Apobożny, pobożniejszy, pobożnégo Apobożną, pobożniejszą Apobożn(e)
Ipobożnym Ipobożną Ipobożnym
Lpobożnym, pobożn(e)m Lpobożn(e)j Lpobożnym
Vpobożny V V
pl
N m pers pobożni
subst pobożn(e), pobożniejsz(e), nåpobożniejsz(e)
G pobożnych, pobożniejszych
D pobożnym, pobożniejszym
A m pers pobożné, nåpobożniejszé, pobożnych
subst pobożné, pobożniejszé
I m pobożnymi, pobożniejszymi, pobożnémi
f pobożnémi, nåpobożniejsz(e)mi
n pobożnymi, pobożn(e)mi
L pobożnych

sg m N pobożny, pobożniejszy, nåpobożniejszy (88). ◊ G pobożnego, pobożniejszégo (43); -égo (3), -(e)go (40). ◊ D pobożn(e)mu (18). ◊ A pobożny, pobożniejszy (19), pobożnégo (17); -égo (2), -(e)go (15). ◊ I pobożnym (16). ◊ L pobożnym (10), pobożn(e)m (1) BudBib. ◊ V pobożny (4). ◊ f N pobożnå (23). ◊ G pobożnéj (11); -éj (1), -(e)j (10). ◊ D pobożn(e)j (4). ◊ A pobożną, pobożniejszą (8). ◊ I pobożną (5). ◊ L pobożn(e)j (3). ◊ n N pobożné, pobożniejszé (14); -é (3), -(e) (11). ◊ G pobożn(e)go, pobożniejsz(e)go (19). ◊ D pobożn(e)mu (7). ◊ A pobożn(e) (7). ◊ I pobożnym (13). ◊ L pobożnym (13). ◊ pl N m pers pobożni (61). subst pobożn(e), pobożniejsz(e), nåpobożniejsz(e) (17). ◊ G pobożnych, pobożniejszych (95). ◊ D pobożnym, pobożniejszym (24). ◊ A m pers pobożné, nåpobożniejszé (20), pobożnych (1) WujNT; -é (1), -(e) (16). subst pobożné, pobożniejszé (22); -é (4), -(e) (18). ◊ I pobożnymi, pobożniejszymi (8), pobożnémi (6); -ymi KrowObr, CzechEp (4), NiemObr, SapEpit; -émi RejPosWstaw, KochMRot, OrzJan, LatHar, PowodPr, -ymi : -émi WujJud (1:1); ~ -émi (2), -(e)mi (4). f pobożnémi, nåpobożniejsz(e)mi (5); -émi (2), -(e)mi (3). n pobożnymi (1) CzechEp, pobożn(e)mi (1) RejPos. ◊ L pobożnych (9).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII w.

1. Zgodny z prawem bożym i nakazami religii (zwłaszcza katolickiej); pius Vulg, PolAnt, Modrz, Cn; misericors PolAnt; sacer Mącz (520):
a. Żyjący zgodnie z prawem bożym, wypełniający nakazy religjne (327): Cżoło wielkie á zewſząd okrągłe [...] cżłowieka wſpaniłego znamionuie, [...] ale wzdi taki będzie nieiako złoſliwy y nieprawie pobożny GlabGad N4; LubPs K2 [2 r.], N5 marg, O6v marg, Rv; A iż temu Zołtarzowi Pánny Máryey/ ná then tzás/ wiele ludzi pobożnych niewierzyli/ y prziymowáć go niechćieli: Przeſto tzwarty Syxtus Papieſz [...] tego Zołtarzá Pánny Máryey popráwił KrowObr 158, 113; Leop Ps 51 arg; (nagł) Cżłowiek pocżćiwie pobożny. (–) CZłowieká pocżćiwego/ ták figurowáli/ Dzyeciątko mu ná rámię/ Kriſtuſá ſtáwiáli. RejZwierz 113; A przetoż chodź drogámi ludzi pobożnych/ á ſtrzeż śćieſzki ſpráwiedliwych. BibRadz Prov 2/20, *2v, *5v, Eccli 27 arg, 11, 50/30, Dan 13/3, 2.Petr 2/9; GrzegRóżn Ov; Pius, Pobożny, Miłuyący rodźice/ I słucháyący ſwych rodźiców y ynich ſtárſzich. Mącz 301c; iż też ludźie pobożni á Duchem Bożym rządzeni/ ćwiczenim ſwym tego dochodźili/ iż [...] człowiek/ wſzyſtkich rzeczy właſność y przyrodzenié w ſobie zámyka SienLek Ttt4, Ttt4, Ttt4v; RejAp AA3v, 2v [2 r.], 3; RejPosWiecz2 92; Náoſtátek/ trzebá vcżyć pobożne ſłuchácże/ iż oni dokąd w tym żywocie ieſteſmy/ gotowymi być máią/ áby nietylko ſkromnie/ ále też y z weſelim wſzyſtki niepożytki y vćiſki znośili. KuczbKat 435, 60, 65, 365, 410; RejZwierc 167v, 187, [193]v; Krolowie/ Kſiążętá pobożni/ niemáią z ſiebie dáwáć przycżyny walce/ tylko zá muſzenim podeymowáć to brzemię BielSpr 36v; Modlitwy ludźi pobożnych/ y w tym żywoćie/ nietylko po śmierći pomagáią tylko tym/ ktorzy godni ſą áby zá nimi święte modlitwy cżyniono WujJud 229, 130, 211, 233v [2 r.], Ll8v; WujJudConf 156v, 189v; RejPosWstaw [213]v [2 r.], 44; HistHel [A2], [A2]v, B3; MycPrz I B2v; WierKróc A3v; CzechRozm A3v, 24, 43, 164, 190v (10); ModrzBaz 55; KochPs 8; Był ná ten cżas Biſkupem Sáláminy Antonius nieiaki niebárzo vczony/ ale pobożny. SkarŻyw 537, A4v, 27, 28, 56, 103 (14); A potym ſię chorzy Chrzeſćiáni y tám y ſám z rozmáitey nędze y niewczáſow [...] tułáli/ [...] co widząc Niemcy/ ktorych przednieyſzych pobożnych było ośḿ Pielgrzymow z Lubká y z Bremá/ [...] wnet z żaglow okrętu ſwoiego namiot vczynili [...] chorych y ránnych Chrzeſćian prziymuiąc StryjKron 290; CzechEp 10, 15, 25, 45, 46 (15); NiemObr ktv, 13, 167; KochMRot B2v; ReszHoz 129, 132; ArtKanc 19; Calep 804b; GrabowSet G2v; Ty Pánie [...] rácż potwierdźić nas/ y wſzelkie ludźie pobożne w vcżynkách dobrych. LatHar 30, +7v, 3, 443, 506, 593; KołakSzczęśl B4v, C2v, C3v; A Anániaſz niektory mąż (marg) pobożny. (–) wedle zakonu/ máiąc świádectwo od wſzytkich Zydow mieſzkáiących (marg) w Dámáſzku. K.G. (–)/ rzekł [...] WujNT Act 22/12, s. 60, 193, 222, 262, Act 10/7 (11); WysKaz 6; SarnStat *3v, 1287; PowodPr 4, 22, 32 [2 r.], 33, 43 (marg) (10); VotSzl A4; Krolowie pobożni o religią nawiętſze ſtáránie mieli. SkarKazSej 679a marg, 687b, 693a; SapEpit A4, [B2]v, B3; SzarzRyt A4.

W połączeniach szeregowych (22): GLowa wielga á zewſząd dobrze okrągła, znamionuie cżłowieka rozumnego dowcipnego, y w ſprawach wſzitkich dobrze bacżnego, robotnego też, ſtałego y pobożnego. GlabGad M6v, O2v, O5v, Pv; KrowObr 129v; RejZwierz 85v; RejPos 52v; kiedybyć przyſzło obieráć krolá álbo przełożonego iákiego/ prawdá iżbyś záwżdy ſzukał dobrego/ poććiwego/ pobożnego/ ſpráwiedliwego RejZwierc 147v, 20v, 147v, 174v, 274; WujJudConf 211v, 213v; BiałKaz C4v; ModrzBaz 49v; Bo być mieſzáńcem z Cżechá/ z Slężaká/ á choćiaż y z Cygáná/ ábo y Tátárzyná/ á być przedśię cnotliwym/ pobożnym/ y wiernym: á co to komu ſzkodźić może. CzechEp 63, 27; ReszHoz 137; pokoy ſumnienia/ cżęſto ſobie ten iedna/ ktory ſpowiedź przed vmieiętnym/ bácżnym/ pobożnym/ á duſze ludzkie [...] miłuiącym Kápłanem cżyni. LatHar 133; PowodPr 43; SkarKazSej 691b.

W przeciwstawieniach: »pobożny ... zły (a. złościwy, a. złośliwy) (9), niepobożny (a. przezbożny) (5), grzeszny« [w tym: zły a niepobożny (3)] (12): Zła niewiáſtá złemu człowieku będzie dźiałem oddana/ á pobożna będźie daná temu ktory ſię Páná boi. BibRadz Eccli 26/27, Iob 21 arg; RejAp 9; KuczbKat 60; RejZwierc 174v; WujJud 257; Siłá ieſt biczów ná grzeſznégo: ále Pobożny człowiek będźie záwżdy w cále KochPs 45, 166; CzechEp 165 marg; KołakSzczęśl C3v; WujNT Rom 2 arg, Cccccc3v.

W formułach grzecznościowych (8): GrzegRóżn N; TOſmyć ná krotce tych kilká mieyſc Czytelniku Láſkáwy y pobożny zebráli [...]. Abyś obacżył Fáłſz y zdrádę ſproſnych Anthykryſthow GrzegŚm [67], [67]; BudBib b; Zacney á Pobożney Pániey Iey Mśći Pániey Doroćie Kádłubſkiey z Iedleńſká. WisznTr 3, 6; WujNT przedm 17, s. 193.

W wyjaśnieniach przenośni (3): A ták ten cżárt [...] ſthára ſie vſtáwicżnie/ áby záwżdy zágłuſzał á zátłumiał to wdzięcżne naſienie Páńſkie/ to ieſt cnotliwy/ pobożny/ á wierny narod ludzki RejPos 52v; RejZwierc 100v; Wſzákże w tym ieſt nie máła poćiechá/ iż tá ſzáráńcza nie ſzkodzi trawie/ áni zielonym drzewam: to ieſt/ ludziom dobrym y pobożnym/ w ktorych ſię ſercách zieleni y kwitnie religia y boiazń Páná Bogá WujNT 861.

W charakterystycznych połączeniach: pobożni(-y, -a, -e) bracia, cesarz (2), czł(owi)ek (lud(zie)) (131), czytelnik (5), gospodarz, kapłan, krol (3), książę (4), mąż (4), monarcha, narod (2), pani (2), potomstwo (2), prostaczek, przełożony, przodek (2), sprawca, stan, zwirzchność.

Wyrażenia: »pobożny chrześcijanin (a. chrystyjanin)« (12): KuczbKat kt; SkarŻyw [223]; CzechEp 14, 17, 50, 149, 165 marg; ReszList 149; Modlitwá do P. Iezuſá/ [...] ktorą może pożytecżnie co dzień mowić pobożny Chrześćijánin. LatHar 28, [+12]v, 661; PowodPr 80 marg.

»pobożny w Chrystusie« (1): A przeto ći ktorzy ſą pobożni w Chriſtuſie/ ćieleſney ſie zwierzchnośći nie obawáiąc [errata zmienia: nieobawáią] CzechRozm 249.

Szeregi: »pobożny i (a) bogobojny (a. bojący się Boga)« (4): SeklWyzn 2; NIe táyemna tho rzecż ieſt v pobożnych á bogoboynych ludzi/ iáko bárzo [...] poſpolići ludzye przećiwko Pánu Bogu y powinnośći ſwey grzeſzą RejPosWstaw [412]; CzechRozm A5v; [był rotmistrz] pobożny y boiący ſię Bogá [religiosus ac timens Deum] ze wſzytkim domem ſwym/ czyniący iáłmużny wielkie ludźiom: á Bogu ſię záwżdy modlący. WujNT Act 10/2. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»pobożny i Bogu miły« (1): iż ſie też tego domyſláli/ y twierdzić ważyli: cżego Moyżeſz y wſzyſcy Izráelcżycy pobożni y Bogu mili nigdziey nietwierdzili CzechRozm 74. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»pobożny a (i) cnotliwy« [szyk 2:1] (3): PIoſnká tá zamyka w ſobye proźbę przećiwko tym kthorzy bez przycżyny ludzi cnotliwe á pobożne w nienawiśći máią LubPs 12v; RejPosWstaw 44; HistHel [A2]. [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r.]

»czysty i pobożny« (1): Lutherus y Kálwinus vcżą przećiw prawdźiwemu kośćiołowi chrześćijáńſkiemu/ iż lud Boży záwſze ieſt grzechámi zeſzpecony/ á iż nigdy cżyſtym y pobożnym być nie może ReszPrz 88.

»dobry, (a, i) pobożny« = bonus et pius Modrz [szyk 11:1] (12): BielŻywGlab nlb 8; KuczbKat 400; ſámi ſie przed bráćią ſwą y ſąśiády ludźmi dobrymi á pobożnymi vgadzáli WujJud a3; CzechRozm 177v; ModrzBaz 64; KochPs 178; ReszHoz 128; ReszList 156; WujNT przedm 27, s. 861; SkarKaz )(2v, 421b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»pobożny (a. uczciwy), (a, i) poczciwy« [szyk 3:3] (6): RejZwierz aa2; BiałKat 366v; iużby ludzie pobożni á poććiwi tylkoby ſobie mieſzkáli iáko Anyeli ſwięći w wielkiey zgodzie á w wielkiej miłosći ná ziemi/ á iáko ſłońce iużby ſie rozkwitłá cnotá y ſpráwiedliwość ich. RejZwierc 96, 100v, 105v; CzechEp 17. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.]

»sprawiedliwy i pobożny« [szyk 2:1] (3): ktorey ſkaźni [na sądzie ostatecznym] wyrok/ oſobliwą męką y wielkim vtrapieniem złym y przezbożnym ludźiom będźie: pobożni záśię y ſpráwiedliwi/ wielką z niey zapłátę y pożytek odnioſą KuczbKat 60; BiałKaz Dv; CzechEp 165. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.]

»pobożny a (i) święty« [szyk 3:3] (6): RejZwierc 175v; WujJud Conſ 213v; CzechRozm 81; SkarŻyw 460; wſzákże nie wſzyścy prześladowánie ćierpiący ſą święći y pobożni: iáko ſą złoczyńce. WujNT 740; SkarKazSej 681b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»pobożny a (i) wierny« [szyk 6:5] (11): A ludzye wierni á pobożni ći zá ſwiętą á możną obroną iego záwżdy záchowáni/ od káżdey złey przygody/ będą. LubPs N6; BibRadz II 143c marg; RejAp 9; WujJudConf 241; CzechRozm 189; w nich [bałwanach] nádźieię wybáwienia [...] pokłádáią: ále też y z ludźi pomárłych: á nie tylko z wiernych y pobożnych/ ktorzy wedle Bogá y Chriſtuſá żyli CzechEp 79, 5, 14, 212, 234, 295. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»zacny a (i) pobożny« (5): CzechEp 323, 324, 325; WisznTr 3; iż nie máło zacnych á pobożnych ludźi nie tylko duchownego ále y ſwieckiego ſtanu/ od kilkunaśćie lat pilnie nas o to prośili [...] ábyſmy wſzytkę Biblią znowu ná náſz ięzyk Polſki przełożyli. WujNT przedm 1. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

W przen (8): to ieſzcże trzebá tu będźie ludźiom przed ocży wyſtáwić/ nie z ſámego tylko ſłowá Bożego [...]/ ále też nákoniec y z niektorych ſtárſzych/ pobożnieyſzych y bácżnieyſzych Rzymſkiey Kátoliki filarów CzechEp 27.
a) Z metonimicznym określeniem człowieka (7): On [Krystus] ieſt drogá prawdiwa [!] żywot y zbáwienie Wnim ma cel wiáry ſwoiey pobożne ſumnienie GrzegRóżn O2v; RejAp 9; Cżego iednák nie o wſzyſtkich rozumiemy/ áni rozumieć chcemy/ wiedząc to/ iż ieſt wiele pobożnych y bogoboynych ſerc: ktore/ ácż też co kiedy przećiw nam mowią y piſzą/ iednák im zá złe nie mamy/ áni ſie im dziwuiemy/ widząc ſzcżyrość ich CzechRozm A5v; KochPs 166; Iáko tedy ſkoro w ſpráwy Apoſtolſkie poźrzy oko pobożne/ y przypátrzy ſię rzecżam w nich zoſobná o Iezuśie Chriſtuśie opiſánym/ toż też w nich naydźie/ co y w ſtárym Teſtámenćie CzechEp 308; rozśiały ſię ná świát Chrześćiáńſki bluznierſtwá przed tym nieſłycháne/ przećiw Bogu w Troycy iedynemu: ktorego śmieią zwáć (záſłon Boże ſwoie y inſze pobożne vſzy) Cerberem pſem piekielnym PowodPr 33; Czekánie odkupienia tych ćiał náſzych niech nam ćięſzkie nie będźie [...]: czekaymy iednák napráwy. duſzá przedſię pobożna/ ma ſwoię zapłátę/ y dobre śniádánie mieć może nim ten obiad nádeydźie. SkarKaz 205b.
α. W funkcji rzeczownika (79): Otuchá wſzytkim pobożnym iż ich Pan z miłoſierdzya ſwego nie opuſzcża LubPs V3v marg, Y5v; Leop Ps 85 arg, 130 arg; BibRadz Ez 18 arg; BibRadz Baz ktv; KuczbKat 60; RejZwierc B3, [193]v; RejPosWstaw [212]v [2 r.], [1433]v; BudBib c3, Ps 149/1, 5; CzechRozm 183v, 185v; PaprPan C; Z vſt pobożnégo ſzczéra mądrość płynie/ A ięzyk prawdą między ludźmi ſłynie KochPs 54, 48, 211; Skarb pobożnego ieſt Chryſtus/ y tá drogá ktora nabliżſza ieſt do niego SkarŻyw 16, A2; CzechEp 36, 44, 58, 92, 96 (17); WisznTr 21, 32; Phil Q2; GrabowSet G2; WujNT 2.Petr 2/9, Cccccc; SkarKaz 514a marg; SkarKazSej 695b, 701a.

pobożny czyj [= Boga] (4): Bo Iehowá lubi ſąd/ á nie opuſzcza pobożnych ſwych/ wiecżnie ich ſtrzeże. BudBib Ps 36/28, Ps 115/15[14], 148/14, 149/9.

W charakterystycznych połączeniach: każdy pobożny (18), wszyscy (wszytcy) (5), żaden (2).

W połączeniach szeregowych (4): GlabGad O7; LubPs F3v marg; Bieżeli zewſząd do tego chrztu/ y káżdy pobożny y Bogá ſię boiący/ y grzechow odpuſzczenia prágnący: do niego ſię kwápił. SkarKaz 514a, )(4.

W przeciwstawieniach: »pobożny ... zły (a. złościwy, a. złośliwy, a. złośnik) (8), niezbożny, (a. niepobożny, a. bezbożnik) (4), grzeszny, niewierny« [w tym: zły i niezbożny (1)] (13): LubPs F3v marg; Iáko złe dobremu ſię ſprzećiwi/ [...] tak ieſt ſprzećiwnym złośnik pobożnemu/ á pobożny złośćiwemu BibRadz Eccli 33/15; SienLek Ttt4v; Niewiernicy też wiernych przeſladuią: bezbożnicy pobożnych trapią/ wygániáią y morduią CzechRozm 183v; CzechEp 368; KochMRot Bv; Wznieć Pánie ſwą rádość/ ktorą maſz z pobożnych/ A wyrwi ſwe dźieći/ z rąk ludźi niezbożnych. GrabowSet C4; Záwżdy pobożnych rozmáićie doświadcżano: á niepobożne ćicha pomſtá/ záwſze zwykłá gonić. LatHar 578, 421; WujNT 820; WysKaz 8, 18.

W porównaniu (1): Miłowáłem pobożnégo/ Iáko zdrowié ſercá ſwégo: Zli v mnie mieyſcá nie mieli KochMRot Bv.

Szeregi: »pobożny a Boga się bojący« (1): Co [o szatanie] niech káżdy pobożny/ á Bogá ſię ſzcżyrze boiący/ do ſercá przypuſzcża. CzechEp 203. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»pobożny, (i) dobry« (2): Dobre/ pobożne [bonos quidem, pios]/ ktorzi żywot ſwoy z cnotą zgodny wiedli/ weſelem nieśmiertelnym obdárzy ModrzBaz 136v; CzechEp 368. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»mądry i pobożny« (1): Vgęſzczaymy do mądrego y pobożnego: y ſtopnie drzwi iego niech poćiera [...] nogá náſzá. SkarKaz 580a. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»poćciwy a pobożny« (1): Iákoż to [że zakon pański jest lekki] káżdy poććiwy á pobożny iáſnie zeznáć muśi RejZwierc 256.

»pobożny i wierny« [szyk 4:3] (7): CzechRozm 249v; CzechEp 153, 167, 178, 249v, 318; Tákowey ſzkárádey nieprzyſtoyney mowy/ kto z wiernych/ y pobożnych bez żáłośći ſlucháć może. NiemObr 68; WujNT 820. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

b. Wynikający z pobożności, gorliwości w przestrzeganiu nakazów bożych; będący jej wyrazem (162): Ia thedy vdawſzy ſię tym ſládem z pobożney zawiśći ſwoiey/ [...] kazałem wydáć [...] Kſięgi Bibliey/ [...] na Polſką mowę dawſzy przełożyć BibRadz *2, *4v, Ez 18 arg; RejAp 34v; RejPos 107 marg, 179v; iż gdy ſye Kápłanowi ſpowiádamy/ nie tylko tám porádą iego y pobożnym nápominánem bywamy rátowáni BiałKat 378v, 48v, 358v; RejZwierc 76v, 176; áby [braciszek zakonny] y śpiewał y nieprzyiaćiele bił Kośćiołá świętego/ pobożnieyſze by tho były Preces/ niżli nálewáć feces BielSpr c; RejPosWstaw [413]v; tedybyſmy záraz o wſzytkiey ich [apostołów] náuce/ vſługowániuy [!] przykłádźiech pobożnych zwętpić/ muſieli. CzechRozm 191v; KarnNap Dv; ModrzBaz [38]v; SkarŻyw A4v, 356; CzechEp 35, 43; ReszPrz 36; ReszHoz 135, 139; ReszList 188; PudłFr 17; ZawJeft 35; Zaż wiek ſkońcżę pierwey/ niż pobożney rády Skutek/ duſzá vyźrzy? GrabowSet G2v; Ziednay mi [...] pobożne z tym świátem rozłącżenie/ y miłe w Pánu Bogu moim Synu twoim/ záſnienie LatHar 39, 102, 182, 432; Potym bárzo ná tym należy/ áby Heretycy vpornym trwániem w błędach/ pobożnych modlitw tákże obrony przećiw nieprzyiaćielowi/ dáremnymi nie cżynili. PowodPr 56, 25, 46 marg, 50, 52, 53, 56 marg, 59; SkarKaz 347a; SkarKazSej 701a; Day Pánie Boże wſzytkim ſerce dobre/ głos Anielſki/ vſtá ſzcżyre/ ięzyk zbáwienny/ ſpráwy pobożne. KlonWor ded **2v.

W połączeniach szeregowych (15): RejWiz 75v; RejAp 124, 189v; RejPos 160v, 325v, 342v; RejZwierc A3, 95v, 96v, 139v, 173v; Bo ty kśięgi X.K. nie wabią do śiebie cżłeká ſpokoynego: [...] ále práwie od śiebie iákoś náporząd gwałtem odpycháią: ſłowy iákimiś nie bárzo vcżćiwymi/ pobożnymi y ćichymi: ktorych ſą pełne. CzechEpPOrz *3v; z trzeźwośći [...] dobre/ cnotliwe/ á wſzelákie vcżynki pobożne wynikáią. WerGośc 203; LatHar 77; PowodPr 46.

W wyjaśnieniach przenośni (4): Ale by też tá wiárá tylko ſámá miáłá ſtać iáko ſucha gáłąź á kwiatkow áni owocow to ieſt dobrych á pobożnych ſpraw nie było około niey/ tedyby też ták iáko ſucha gáłąś zoſtáć muſiáłá. RejAp 173, 44v; Lámpy goráiące y świecące/ ſąć vczynki dobre/ á zwłaſzczá miłośierne/ y obcowánie pobożne/ ktore świeći przed ludźmi. WujNT 108; Tylo iſkierki/ mowili Philozophowie/ cnot dobrych dáie nam náturá: [...] á gdy im wiátru y drew to ieſt ćwiczenia pobożnego dodáiemy: piękny z nich y wielki ogień ſię wznieca. SkarKaz 420b.

W charakterystycznych połączeniach: pobożna(-y, -e) chęć (2), ćwiczenie, dobrodziejstwo (2), gniew (2), miłość, modlitwa, myśl, nadanie, napominanie (4), nauka, obcowanie, odprawowanie, porządek, postanowienie, postępek (3), przykład, rada (2), rozłączenie, rozmyślanie, rozstrzygnienie, rzecz, składanie, słowo, sprawy (15), stan, sumnienie, śmierć, śpiewanie, umysł, uważanie, zasługa, zawiść, zgoda, żądanie.

Wyrażenia: »obyczaje pobożne« [szyk 3:1] (4): RejZwierc A3; SkarŻyw 209; ActReg 47; Bo komużeś Wáſzá Kró: M. tę Koronę Polſką/ témi ták świętémi práwy/ y obyczáymi ták pobożnémi oſzláchćił? OrzJan 96.

»uczynek (a. uczynność), skutek pobożny« [szyk 9:4] (12:1): KrowObr 47; BiałKat 386; KuczbKat 185; iż [Abraham] vcżynkámi pobożnémi á polłuſzeńſtwem/ wiárę żywą y vſpráwiedliwiáiącą w ſobie pokázował. WujJud 103v; SkarJedn 272; SkarŻyw 3; gdy Teſáloniceńſcy [...] doználi tego/ iż nie były powieśći ludzkie/ ále prawdźiwe ſłowo Boże/ ktore też przyiąwſzy żywą wiárą: ſkutki żywe y pobożne okázowáli. NiemObr 89, 115, 116; ReszHoz 135; ReszList 145, 153; WerGośc 203.

»pobożny(-e) żywot (a. życie)« [szyk 37:24] (61): BielŻywGlab nlb 15; KromRozm II ev; LubPs K2v marg, Tv marg, bb4 marg; OrzList e2v; BibRadz II 17b marg; RejAp 138, 189v; RejPos A4, 24, 72, 79 [2 r.], 325v, 336, 342; RejZwierc 30v, 145; WujJud a8, 7v, 139; WujJudConf 28; RejPosWstaw 21v, [413]; CzechRozm 85v, 91v, 187v, 224, **2v, **4; KarnNap D3; o ktorych [żywotów świętych] cżytánie y vważánie iáką ma do pobożnego żyćiá pomoc/ z przodkow ſie náſzych y zdoznánia pokázuie SkarŻyw A2, 14, 20, 107, 269, 317, 357; NiemObr 116; ReszPrz 23; ArtKanc A18; LatHar 324, 420, 559, 642 marg; Kto tedy proſtą drogę żywotá pobożnego ſobie obiera/ nie ná źiemię ma pátrzáć ále ná Niebo KołakSzczęśl Cv, A4v [2 r.], B2; WujNT przedm 31, s. 31, 163, 253, 337 (8); WysKaz 48; SkarKaz 119a, 421b.

Szeregi: »pobożny i (a) chrześcijański« [szyk 4:1] (5): KuczbKat 185; KarnNap D3; ANtoni Egipcyánin/ wychowány v zacnych rodzicow w pobożnjm y Chrześćiáńſkim ćwicżeniu/ z dziećinſtwá wyſokich naśienia cnot po ſobie pokázował. SkarŻyw 55, 20; SarnStat 195. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»cnotliwy a (i) pobożny« [szyk 7:2] (9): LubPs Tv marg; RejAp 44v, 138; Tu ſie iuż nie daſz vwieść zá ſwowolnoſcią á zároſpuſtnoſcią ſwiátá tego/ gdyż wieſz iż pobożny á cnotliwy żywot/ ieſt wielkie kochanye Páná twego. RejPos 79, A4, 72, 79 [2 r.]; RejPosWstaw 22v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 7 r.]

»dobry a (i) pobożny« (7): KromRozm II ev; OrzList e2v; RejAp 173; ábyś ſie też ty tákież ſtrzegł káżdych wymyſłow ſwiátá tego/ być ſie też nalepſze y napobożnieyſze widziáły RejPos [73]; ReszHoz 129; MOdlitwy te [...] odpráwiwſzy/ miey ná to pilne oko/ ábyś w iákim dobrym y pobożnym rozmyślániu záſnął LatHar 73; VotSzl B2. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»pobożny a miłosierny« (1): O iáko dáleko słuſznieyſza rzecż/ ábychmy pobożnym á miłośiernym ſkłádániem [pia collatione] dáwáli rátunek tym/ ktorzi známi ſą ModrzBaz [38]v.

»poczciwy (a. uczciwy) a (i) pobożny« [szyk 6:4] (10): BielŻywGlab nlb 15; KromRozm III Lv; Iob przypomina ſzczęſćie ſwe y żyćie/ y wſzytki ſwe poczćiwe y pobożne ſpráwy. BibRadz Iob 29 arg; RejPos 336; BiałKat 376; RejZwierc 4v, 41, 145, 198v; Ktemu z młodych lat náucżą ſie pożądliwośći cieleſnych powſcięgáć y hámowáć/ co ieſt pocżątkiem pobożnego á vcżćiwego żywotá. RejPosWstaw [413]. [Ponadto w połączeniach szeregowych 12 r.]

»słuszny, (a, i) pobożny« [szyk 3:1] (4): Pietas vel fidei devotio, poboznoscz, pobozna, sluszhna rzecz BartBydg 115; RejPosWstaw 41v; SkarŻyw 320; WerKaz 302.

»sprawiedliwy i pobożny« (1): Niepokłáda zbáwienia náſzego w zasługách vcżynkow náſzych/ ále iáwnemi znáki okázuie żywot ſpráwiedliwy y pobożny/ ktory miánowićie w miłoſci należy BibRadz II 17b marg. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»stateczny a pobożny« (1): Niech będzye vcżćiwa powieść twoiá/ ſtátecżne á pobożne ſpiewánie twoye RejPosWstaw [1103]v.

»święty (a. świętobliwy) a (i) pobożny« [szyk 9:1] (10): LubPs E3v marg; będę [...] poświącał ćię y pobudzał/ ku modlitwom/ [...] y ku innym ſwiętym/ y pobożnym vtzynkom y cnotom. KrowObr 47; RejPosWstaw 21v; CzechRozm 224; SkarŻyw 3; NiemObr 116 [2 r.]; ReszPrz 23; Swiętey y pobożney śmierći życż/ życż końcá Coćby ſię ſpodobał! [...] Day/ bym pierwey ćiáłem był krwią twą poiony/ Y oleiem świętym doſtoynie ſpráẃiony. GrabowSet Q2; WujNT 63.

Iron. (1): O Huśie przeſtáiem ná świádectwie y ſentencyey Conſtánckiego Concilium/ że ſpráwiedliwie zá Heretyká był oſądzon/ y ſpalon. A o Kálwinowym żywoćie świętym á pobożnym niżey powiemy. WujJud 7v.

W przen (4): Ták ſye ludźie vnoſzą ſczęśćiem/ że niémogą W pobożnych drogách Páńſkich ſtać oboią nogą. ZawJeft 5.
Wyrażenie: »pobożnym, z pobożnym sercem« (2:1): GrzegRóżn [O2]v; A tyć ſą Chrześćijáńſkie ſpráwy/ ábyſmy ſzli do Kościoła Bożego/ y tám ſzcżyrym á pobożnym ſercem pilno Mſzey naświętſzey ſlucháli KuczbKat 300; iż cżłowiek poććiwy ma z ochotną myſlą á z weſołym á s pobożnym ſercem vżywáć dárow Páńſkich/ dziękuiąc mu zá to. RejZwierc 74.
c. Związany z kultem religijnym; odpowiadający doktrynie wiary (31): Iezus oblicżnie będątz na ſwadzbie mánżelſkié/ vkázál ijż manżelſtwo ieſt ſtádlo pobożné OpecŻyw 41v; thylko o thych Mnichách dziſieyſzego wieku będę mowił/ [...] ktorzy áni ná puſztzy oſobno nie mięſſkáią/ áni ſię wżadney náuce pobożney ćwitzą/ iedno tylko ſukniámi/ y golenim głow/ od inſzych ludzi ſię odmieniáią KrowObr 133v, 132v; Gdźie w tey tho nie ledá ſprawie [przeładzie Biblii]/ tych dobrych á cnych ludźi vmieiętność/ wiárá/ y pilność/ ták pobożney pracey ich iawnie doſyć ieſt ſię pokazáłá BibRadz *2v; BielKron 36v; Sacrum est ritu, Pobożny/ chwalebny obchód álbo obyczay. Mącz 363a; RejAp 114v; Gdyż ieſt zakon wdowi/ małżeńſki/ y pánieńſki/ á káżdy jeſt w opiece Páńſkiey/ kto go pocżćiwie wedle woley Páńſkiey vżywa/ á wſzákoż napobożnieyſzy małżeńſki. RejPos 44v, 175v; A gdyż óni [apostołowie] ku czći y ku chwale Páńſkiey [...] obrządki pobożné poſtánáwiáć będą BiałKat 136, 136; RejZwierc 46v; WujJudConf 18v, 118v; Dayże to Pánie Boże [...]/ áby zá tákim pobożnym wychowániem dzyatek kroleſtwo Syná twego [...] pomnożone á rozſzyrzone po wſzem okręgu ſwiátá być mogło RejPosWstaw 42; Bo á coż to inſzego ieſt/ [...] praw poſpolitych y ſądow zacność niſzcżyć: pobożney przećiw Bogu powinnośći [religioni Dei immortalis] niepobożnie á hárdźie vbliżenie cżynić? ModrzBaz 63v; Ale porządek/ y ozdobá rzeczy Nieták zá ſobą ćiągną wzrok człowieczy/ Iáko pobożny zakón páńſki ſnadnie Duſzę náwráca KochPs 27; SkarŻyw 456; ábyſmy wſzytko co cżynimy/ w imię P. IEzuſowe cżynili: y cokolwiek ieſt pobożnego/ y pochwalenia godnego/ o tym myślili LatHar 56; SiebRozmyśl G3; Ieśli co duchowieńſtwu zbywa/ [...] niech ſie pierwey opátrzą vbodzy/ y mieyſcá pobożne niedoſtátnie PowodPr 60, 49.

W połączeniu szeregowym (1): A poſtánowienie iego żadne pocżćiwſze/ przyſtoynieyſze/ áni pobożnieyſze być nie może/ iedno ſobie wziąć żonkę pocżćiwą RejZwierc 30v.

W charakterystycznych połączeniach: pobożne(-y, -a) akta, ceremonija, cnota, kazanie, miejsce (2), nauka, obchod, obrządek (2), obyczaj, podobieństwo, posłuszeństwo, postanowienie, potrzeba, pownność (2), praca, rzecz, sąd (2), sprawa (2), stadło, stan (2), śpiewanie, wychowanie, zakon (2).

Szeregi: »cnotliwy a pobożny« (1): Abyś dawał/ iáko on też hoynie káżdemu dawáć racży: y inemi podobieńſtwy cnotliwemi á pobożnemi ábyś ſie przypodobniał kędybyś mogł ku ſwiętym ſpráwam iego. RejPos 171.

»pobożny i święty« [szyk 1:1] (2): SkarJedn 289; á Kośćielne śpiewanie (ktore ſię trzemá ięzykámi/ Zydowſkim/ Greckim/ y Láćińſkim [...] przy Mſzey ś. odpráwuie) áza nie święte y nie pobożne ieſt? LatHar 78.

»pobożny i uczciwy« (1): Gdyż to co ſie do Ceremonij/ Sądow/ y obycżáiow pobożnych y vććiwych śćiąga/ doſtátecżniey ieſt w nowym Teſtámenćie niż w zakonie wyráżono CzechRozm 96v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»pobożny i zbawienny« (1): Niemáſz [pieniędzy] ná kośćioły/ ná vbogie y nędzne poddáne/ y ná ine potrzeby pobożne y zbawienne. wſzytko ná zbytkách y ſproſnych vtrátách ginie SkarKazSej 705a.

Iron. (1): iż w świętá tego ſkáżonego krześćiáńſtwá/ wſzyſcy oni Dyabli co ſie byli pokryli/ zlatáią ſie ná ták nie hámowne zbytki/ ktore lie w świętá naywięcey dźieią. Nuż Iármárki/ tárgi/ háńdle/ y poſpolite vgody ábo ſpráwy/ á kiedy cżęſtſze iáko w świętá? (marg) Iármárki/ tárgi/ ſądy y ákty poſpolite w świętá iáko pobożne. [...] (–) PowodPr 52.

W przen (1): Błogoſláwionemu Sylweſtrowi/ y wſzyſthkim potomkom iego [...] dawamy páłac pánowánia [tj. władzę] naſzego pobożny/ y koronę z głowy naſzey. KrowObr 27.
2. Sprawiedliwy, uczciwy, przyzwoity; pius Mącz, Cn; aequus, iustificus Mącz (92): Tám więc lew oſłowi mowił/ Aby obłow dobrze dzielił. Ośieł iáko mąż pobożny/ Ná trzech położył dział rowny BierEz K4; 179b; ktorą robotę goſpodarz ták ma ſzáfowáć/coby Kmiotkow nie zubożył/ á ku więtſzemu pożytku co rok przywodźił. bo to może poſpołu ſtać/ v pilnego á pobożnego goſpodarzá. GostGosp 6; KołakSzczęśl [D]v; tedy też y oni według vſtáwy/ niechby koniecznie wſzytko záraz płáćili: [...] według dawnego y pobożnego/ choć Pogáńſkiego Ceſárzá Aurelianá/ edictum VotSzl E3.

pobożny ku komu (2): Pius in parentes, Pobożny ku rodźicóm/ álbo myłuyący rodźice. Mącz 301c, 301c.

pobożny przeciwko komu (1): AEquo homine uti, Pobożnym go znáć przećiwko ſobie. Mącz 510.

W połączeniu szeregowym (1): puśćił ſie dáley do tego mieyſcá gdźie zową Kurtaná/ gdźie thám nálazł lud nági ále pobożny/ ćichy ſpráwiedliwy/ wierny BielKron 443v.

W charakterystycznych połączeniach: pobożny(-i) cesarz, człek (lud(zie)) (5), gospodarz, kr (3), mąż (2), monarcha, przełożony, sprawca.

Wyrażenie: »pobożny sędzia« [szyk 4:1] (5): Ty iuſz pobożny Sędźia/ pobożnie roſſądzay A plewy od pſzenice/ obácnie odpędzay GrzegŚm [A2], ktv; RejZwierc 71v; CzechEp 6, 55.
Szeregi: »pobożny, (i) sprawiedliwy« (2): CzechEp 6; A gdyż wáſzy Sędźiowie nie pytáią ſię ná ſądźie/ iáko kto żyie/ iáko pobożny/ iáko ſpráwiedliwy człowiek kto ieſt GórnRozm G2. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»pobożny i święty« (1): Bo dáie wam P. Bog krole pobożne y święte/ ktorzy nie tylo nic tyráńſkiego nie czynią: ále y co dźień więcey práwom y przyſtoynym wolnośćiam wáſzym dogádzáią SkarKazSej 693a.

»pobożny a (i) uczciwy (a. poczciwy)« (2): GórnDworz Ff8v; MA ſie też o to dobry obywátel ſtáráć/ áby w rádzeniu ſie go ſzcżerze to co rozumie rádzieł/ gdyż tym ſpoſobem vcżynek cżłeká pobożnego y vcżćiwego wykonywa. Phil H3.

α. W funkcji rzeczownika (1):

W przeciwstawieniu: »zły ... pobożny« (1): Dobry Sędzia ma też y ná to ſie oględáć/ áby cżáſu ſądow ſwych odpráwowánia inſzych ſpraw przedſię nie brał/ vważáiąc tho v ſiebie że ná mieyſcu Bożym záſiada/ ku karániu złych/ á bronieniu niewinnych y pobożnych Phil L3.

a. Mający na względzie uczciwość, sprawiedliwość i przyzwoitość, wynikły z nich (41): Sami [Tatarzy] nie kradną [...]/ wſzakoż łupem á drapieſtwem z ludzi poſtronnych żyć za chwałe ſobie maią y rzecż pobożną [periucundum et deificum est apud eos]. MiechGlab 23; Diar 44; gdyż ieſt iáwne Anatema, to ieſt klątew Boża nád nim/ ktora nie dopuśći nam wkroczyć ná tym Seymie w żadną rzecz pobożną/ á nam pożyteczną OrzRozm Bv; Aurea secula, Szczęſliwy/ á pobożny wiek. Mącz 21c; BielSat D4v; Iákoż tho walkę pobożną zwáć máią/ Dla ktorey łzy ſie ludzkie wylewáią. RejZwierc 228, 54v, 103, 140v, 262, 245v; BielSpr b4v; Zwycżay dobry á ktemu pobożna vſtáwá Wywroćiły niecnotę/ iż chybiáłá práwá. ModrzBaz 5; Krolu/ możeſz mi wierzyć/ że zá lat dawnieyſzych Y ludzie obycżáiow byli pobożnieyſzych. Nie były tákie lichwy/ áni waśni tákie/ Rychley mierność/ y cnoty kwitnęły wſzelákie KochDryas A2v; Ten Edgárdus w pobożnym pánowániu ſwym/ wybáwił zwygnánia ś. Dunſtaná SkarŻyw 509, [223], 498; StryjKron 180; BielRozm 32; to tám wſzyſtko wyrozumiawſzy/ y vważywſzy/ cżymby dobrego robotniká nie obćiążał [...]/ tego cżáſu ſwego Goſpodarz/ Vrzędnik/ włodarz/ ma z pobożnym rozſądkiem doględáć. GostGosp 36; GórnTroas 52; iż człowieka krześćiánſkiégo/ nie ieno grzechu niémáſz zábić/ ále zgołá oſzukáć [...] ieſt rzecz Turkowi bárzo pobożna. OrzJan 104; SkarKazSej 660a, 691b; SapEpit A2v.

W połączeniach szeregowych (7): przedſię káżdy ſtan/ gdyż iákożkolwiek záchowa powinność ſwoię pocżćiwą/ pobożną/ pomierną/ [...] iednoſtáyne przywileie ma od Páná ſwego nádáne RejZwierc 51v, 51, 60v, 65, 85, 94, 134v.

W przeciwstawieniach: »pobożny ... nieznośny, winny« (2): Aż dnia onegdajszego przyszli są ku nam niektorzy IchM z Rady Koronnej imieniem WKM kartę niejaką tcząc i ktora wiecej nieznośniejszych aniż pobożniejszych rzeczy w sobie miała Diar 87; Mącz 33b.

W charakterystycznych połączeniach: pobożne(-y, -a) gwałcenie, napominanie, nauka, obyczaj, panowanie (3), pokoj, powinność, prawo, przykład, przypowieść, rada, rozsądek, rzecz (6), sprawa (3), ustawa (2), walka, wiek.

Wyrażenia: »pobożny sąd« (1): Sędzia też pobożny nie iedno ſobie dobry/ ále y owym dobry co iego pobożnego ſądu potrzebuią. RejZwierc 71v.

»pobożny żywot(ek)« = candida vita Mącz [szyk 8:1] (9): Immigrare in ingenium suum, [...] Wprowádźić ſie w ſwoy vmysł. To yeſt ſam ſiebie vznáć/ á począć wieść żywot pobożnieyſzy. Mącz 221a, 33b; gdy też iuż vważyſz żywotek ſwoy pobożny/ ná ktorym cie kolwiek Pan thwoy poſthánowić będzie racżył/ nie bądźże onym ſkrzętnym á fráſownym goſpodarzem/ co iáko mnich w Cżęſtochowey chodząc wſzytko dyabły wygania. RejZwierc 106v, 51, 60v, 65, 85, 94, 134v.

Szeregi: »cnotliwy a pobożny« (1): Rádſzey ſie ſtáray iuż bieżąc ku kryſowi ſwemu [...] iżbyś ſtąd zoſtháwił po ſobie nie groby/ nie herby/ ále cnothliwe á pobożne ſpráwy ſwoie RejZwierc 161v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»dobry a pobożny« (1): tego ia chcę rozumieć/ ktory by godzien był/ być Krolem: to ieſt ſtárożytnego domu páná/ [...] wypráwionego/ y wyćwicżonego w dobrych á pobożnych náukach/ y obycżáiach. GórnDworz Gg4. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»pobożny i mądry« (1): Nie wątpię/ iż W.K.M. ná moię grzechy niedoſkonáłą ná tym vrzędzie ſłużbę pomnieć nie będzieſz/ [...] á ſwoim pobożnym y mądrym pánowánim wſzytki poddáne ſwoie/ [...] ćieſzyć nie zániechaſz. SkarKaz )(4v.

»sprawiedliwy i pobożny« (1): Candida vita, Niewinny ále ſpráwiedliwy y pobożny żywot. Mącz 33b.

Iron. (1): Iákoż ći co v gránic máią ſobie tuſzyć/ O tákiey miłoſierney á pobożney ſpráwie/ Gdy ie ieſzcże połupią ná zieloney trawie. RejZwierc 251.

b. Uczciwie nabyty, posiadany zgodnie z prawem, nie przynoszący nikomu krzywdy (30): Iednak na to [picie] koſzt rowny Kupiſz za pieniądz drobny Iſcie za zysk pobożny Quaterecżka. LudWieś B5; Aby fáłſz á oſzukánie w niwczem nie było: Aby między wſzythkimi ſpráwiedliwa robotá/ y pobożne przedawánie było. GroicPorz f4; A tu Pan Kryſtus y Páweł Swięty nie zákázuie ſtáránia poboznego/ ktore z wiáry pochodzi/ według onych ſlow Páńſkich/ w poćie będzieſz vżywał chlebá twego KrowObr 226v; RejAp 152; á káżde zebránie pobożne twoie/ iuż ieſt w opiece iego [Boga]. RejPos 110, 43, 163 marg, 326, 327v; Iáko pocżćiwy cżłowiek iuż w ſłuſznych ſpráwach poſtánowiony/ pomiernego á pobożnego goſpodárſtwá ſwego ma roſtropnie vżywáć. RejZwierc Bv; Abowiem dobre mienie/ á chociay y bogácztwo pobożne/ trudnoć to złym názywáć/ boć tho ſą dáry Boże RejZwierc 69; thymći [dobrym] iedno [...] ziemia hoyne á pobożne pożytki rozdawa. RejZwierc 132v, 30v, 48v, 78, 106, 108v, 111v; ModrzBaz 9v; CzechEp 58; KochSob 69; GostGosp 155; CiekPotr 24.

W połączeniach szeregowych (3): áby ſtáránie twoie á każda praca twoiá byłá pocżćiwa/ pobożna/ cnotliwa/ ſpráwiedliwa/ bogoboyna/ wſtydliwa/ bez vſcżypku á bez vćiſku/ á bez vdręcżenia bliźniego thwoiego RejPos 325v, [219]; Azażby nie lepiey pobożnej/ pomierney/ poććiwey/ á nie ożárłey bieſiády y krotofile vżyć? á to ná co poććiwſzego obroćić co ma być ná ſproſne zbytki obrocono. RejZwierc 59v.

W charakterystycznych połączeniach: pobożna(-y, -e) biesiada, bogactwo (3), dochod gospodarstwo (3), lichwa, nabycie, postanowienie, potrzeba, pożytek (2), praca (2), przedawanie, robotka, rzecz, staranie (6), zbior, zebranie, zysk, żywność.

Szeregi: »pobożny, dobry« (1): In meliore causa esse, Pobożnieyſzą/ lepſzą rzecz mieć. Mącz 214c.

»pobożny a poczciwy« [szyk 1:1] (2): Azaſz to nie roſkoſzna drogá vżywáć pobożney á pocżćiwey pracey ſwoiey/ á dufáć Pánu ſwemu RejAp 189; RejPos 43. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»sprawiedliwy a pobożny« (1): iż iáłmużná oſtátki grzéchów zgładza: gdy zmiłośći Chrześćiáńſkiey pochodźi: á nie idźie z łupów ludźi vbogich [...]: ále z ſpráwiedliwego á pobożnégo dochodu/ álbo pracey. BiałKat 171. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

c. Nie przynoszący straty pieniężnej; korzystny (3): Abowiem nakłády przed Práwem/ od zapiſow/ [...] y od innych ſpraw Sądowych/ rowną á pobożną zámierzoną płácą odpráwi. GroicPorz e4v; Aczći ná ty Pręty robotá pobożna y ſpora/ ieno ktoby iéy nie rozumiał [...]/ prędko ſye ſam oſzuka. Ale ktoby práwie dobrze wyrozumiał dobra ieſt Strum F3; Ano wſzędzie pobożna práwie taność [!] zgáſłá. BielRozm 10.

Synonimy: 1. bogobojny, cnotliwy, poczciwy, święty, wierny; 2. dobry, słuszny, sprawiedliwy, uczciwy; c. korzystny, pożyteczny.

Cf NIEPOBOŻNY

EW, AL