[zaloguj się]
[pdf]

PODKOWA (29) sb f

Oba o oraz a jasne.

Fleksja
sg pl
N podkowa podkowy
G podkowy podków
A podkowę podkowy
I podkowami
L podkowåch

sg N podkowa (9). ◊ G podkowy (1). ◊ A podkowę (8). ◊ pl N podkowy (1).◊ G podków (3); -ów (1), -(o)w (2). ◊ A podkowy (4). ◊ I podkowami (2). ◊ L podkowåch (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII(XVIII) – XVIII w.

1. Półkolista żelazna podkładka dopasowana i przybijana do kopyta konia lub muła, chroniąca kopyta przed ścieraniem, a zwierzę przed ślizganiem się; solea Mącz, Calep, Cn; calceus Murm; gabatum Mymer1; babatum BartBydg; ungula equi ferrata Cn (25): Murm 155; Mymer1 14; Babatum, d⟨icitu⟩r ferrum, quod annectit faber equo cum gumpho, podkowa BartBydg 17; Muły kował [Neron] ſrebrnymi potkowámi. BielKron 145, 435v; Solea ferrea, Podkowá, quae equis et mulis applicantur. Mącz 398d; wſzákże do wſzyſtkich tych lékarſtw nalepiey záś podkowę [koniowi] odiąć. SienLek 178v, 177, 177v [3 r.], 178 [2 r.], 178v; Solea ‒ Flanderki, fotuliari. Podkowa. Calep 988b; WyprPl B2v.

W charakterystycznych połączeniach: srebrne podkowy; para podkow; podkowę odjąć (4), przysądzić; kować podkowami; pod podkowę nabić.

Zwrot: »podkowy łamać« = wykazywać wielką siłę (1): Abowiem máłoć ná tym iż kto powrozy tárga/ álbo potkowy łamie/ á dáley nic/ áni ſpráwy/ áni rády żadney w ſobie nie ma RejZwierc 163v.
Przen (5): RejWiz 4; Więc potym záſię kto ma długi wyciągáć licży dálekoli do God/ [...] bo będą pieniąſzki. A tego nie bacży/ iż też ſam pan zá thymiſz cżáſy bieży/ á nie bacży gdzie mu podkowá odpádnie/ á gdzie áż ná ſzyię vtknąć ma. RejZwierc 159; Iedno cnotą day przybić ná ocel potkowy. RejZwierc 180.

W porównaniach (2): Iuż ſie w káżdym hárda myſl y ſerce odmieni/ Kłuſze by ná podkowach źimie y w ieſieni. RejWiz 166v; Kto dobrze cżyni komu niedobremu/ Iáko potkowy przybił mu ku złemu. RejZwierc 222.

a. Jako godło na tarczy herbowej (3): (nagł) Ná Herb Iáſtrzębiec Iáſnie Wielmożnych pánow ze Zborowá. (–) POtkowá s Krzyżem kto to ma ná piecży/ Nie złe ſą iſcie tho obiedwie rzecży/ [...] Krzyż duſze ſtrzeże á potkowá ciáłá RejZwierc 210v; WerKazPapr 274.
2. Podkówka do butów (4): Iuż thám [w niebie] nic bot kowány y długye oſtrogi/ Iuż thám trzebá co nalżey vſtáwowáć nogi. Bo drogim páwimentem położono wſzędzye/ Gniewáią ſie ktho gi tłuc potkowámi będzye. RejZwierc [207].

W porównaniu (1): Scieramy brudne pátrzącz we źwierciádło/ Lepieyby zetrzeć czo ná cnocie zbládło. Iákoby przybił potkowy ná grudzye/ Bychmy pomnieli ná tho żechmy ludzye. RejZwierc 219.

Przen (2): (nagł) Stách Mężyk Białobocki/ koth. (–) [...] Bo dziś kotá gdy on chce/ wiele ciągnie ludzi/ A on ſie y bez potkow/ nigdy nie ogrudzi. RejZwierz 68v; (nagł) Mikołay Sámborecki. (–) NIe práwie zá proſtaká/ máią tego ludzye/ Y nie pádnie bez potkow/ chociay y ná grudzye. RejZwierz 82.

AL, JB