[zaloguj się]
[pdf]

PODSTAWEK (39) sb m

o jasne; -stawek; - stawk- (31), -ståwk- (2); -stawk- : -ståwk- Leop (11:1), BibRadz (9:1), SarnStat (1:1); e prawdopodobnie jasne (tak w -ek).

Fleksja
sg pl
N podstawek podstawki
G podstawku, podstawka podstawk(o)w
A podstawka, podstawek podstawki
I podstawki(e)m podstawki, podstawkami
L podstawkach

sg N podstawek (1). ◊ G podstawku (2) WujJud PowodPr, podstawka (1) BielSjem. ◊ A podstawka (2) [w znacz. 4.], podstawek (1) [w znacz. 1.]. ◊ I podstawki(e)m (3). ◊ pl N podstawki (2). ◊ G podstawk(o)w (7). ◊ A podstawki (15). ◊ I podstawki (2), [podstawkami]. ◊ L podstawkach (3); -ach (2) BibRadz, CzechEp, -åch (1) BudBib.

Sł stp, Cn notuje, Linde także XVII – XVIII w.

1. To, na czym coś się opiera, podpora, podpórka; basis Vulg, PolAnt, Cn; subiculum, subiectio, substructio, succedaneum tergum, suggestum, suggestus Cn (31): I mowił Pan ku Moizeſſowi/ rzękąc: Vcżyniż y Wánnę Miedziáną z podſtáwkiem ku vmywániu Leop Ex 30/18, Ex 36/24 [2 r.], 26 [2 r.], 30 [2 r.], 4.Reg 16/17, 25/13, 16; áby noſili [...] Słupy ktore bywáią około Sieni z Podſtháwki/ Kołki/ Powrozy/ y wſzythki przypráwy y naczynia kniem náleżące BibRadz Num 4/32, Ier 52/17, 20; Niewiaſtá/ dziewká/ wnidzie ná gorę by kozá/ Nie trzebá iey podſtáwká/ koniá/ áni wozá. BielSjem 17; [Dwá ſlupy/ iedno morze/ ćielcow dwánaśćie miedziánych/ ktorzy ſtháli pod podſtáwkámi Leop Ier 52/20, Ier 52/17].

podstawek czego (10): Leop Lev 8/11; [niech wykonają] Przybytek y namiot iego/ Wierzch iego/ Kolcá iego/ y Deſzczki/ Drążki/ Słupy/ y Podſtáwki ich. BibRadz Ex 35/11; Y poſtáwili gi [ołtarz] ná podſtáwkách iego BibRadz 1.Esdr 3/3, Ex 35/17, Num 4/31; Teſz vcżynił vmywálnią miedziáną/ y podſtáwek iey miedziány ze zwierćiádly BudBib Ex 38/8, Ex 38/10, 12, 14, 1.Esdr 3/3.

podstawek do czego (1): Z ktorych [dwóch tysięcy i czterystu syklów] poſpráwował Podſtáwki do Drzwi Przybytku zgromádzenia BibRadz Ex 38/30.

podstawek około czego (1): poſpráwował [...] Podſtáwki około Sieni BibRadz Ex 38/31.

podstawek u czego (1): poſpráwował [...] Podſtáwki v drzwi do ſieni/ y kołki wſzytki do Przybytku BibRadz Ex 38/31.

podstawek pod co (1): Ná ſtronie teſz pułnocnej (było) obwieſzenia ſto łokiet: słupow (do) nich dwádzieśćiá/ y podſtáwkow pod nie miedziánych dwadzieśćiá BudBib Ex 38/11.

W charakterystycznych połączeniach: podstawki miedziane (3), ryte, srebrne (3).

Przen (1):
Szereg: »podstawek i podpora« (1): Prawdá iż było ważne potykánie Iozuego: ále ważnieyſze ręce Moyzeſzowe do Páná Bogá vſtáwicżnie (choć v nas bez podſtáwku y podpory świeckiey) podnoſzone. PowodPr 20.
a. Podwaliny ziemi [czego] (2): Náczym podſtawki iey vgruntowane ſą? Leop Iob 38/6; CzechEp 283.
2. Przedłużenie dachu poza mur, okap (1): Proiectura – Podſtaweck poktorim zczieką woda przedaſzek. Calep 857a.
3. Istota rzeczy (1): ále ná Wiecżerzy Páńſkiey/ chleb nie zoſtáie chlebem/ áni wino winem/ iedno zwirzchnie áccidencya álbo oſoby/ iáko białość/ wielkość/ okrągłość y ſmák chlebá y winá/ bez żadnego podſtáwku (ſine ſubiecto) zoſtáią. WujJud 164.

[W połączeniu szeregowym: ták iż iedno ſáme zwierzchnie oſoby á przypádłośći/ álbo właſnośći chlebá y winá/ bez żadney iſtoty/ y bez żadnego podſtawká á bez żadney rzecży podległey zoſtawáią. WujPosN 1584 I 214 (Linde).]

4. Zastępca; suffectus vicarius JanStat (6): MetrKor 38/286; PaprUp I4v; w ten cżás/ gdy ſam Vrzędnik/ á ſług Páńſkich do śiebie nie ma/ náznácżyć Włodárzowi drugiego podſtáwká/ áby tego doglądał GostGosp 108; vſtáwiamy: áby ſámi Piſárze v ſądów śiádáli/ á odpráwowáli ludźie nie przez podſtawki. SarnStat 563, 565; [Te urzędy zelżyły sie i zatrudniły w wypełnieniu powinności swych podstawkami. PismaPolit 203].
Szeregi: »porucznik alias podstawek« (1): Item aby kaſdy kthoſzbykolwyek sluſbą przyyąl, sząm oſzobą szwoyą a nyeprzeſporucznyka alias podſtawka sluzyl MetrKor 38/286.

[»surogator albo podstawek«: Surogatorów albo podstawków na urzędy z tych przyczyn przyjąć nie możemy, że tych urzędników [...] wiary, cnoty i wszelaki przystojności cały i nienaruszoniej być znamy AktaSejmikPozn 1587 50.]

Synonimy: 1. podpora, podspodek; 2. przeddaszek; 3. podstać, podstata; 4. porucznik, surogator.

Cf [PODSTAWNIK]

KW, MM