[zaloguj się]
[pdf]

POGAŃSTWO (357) sb n

pogaństwo (354), pohaństwo (3); pohaństwo KochEpit; pogaństwo: pohaństwo PowodPr (50:2).

Oba o jasne; -a- (271), -å- (48); -å- MurzNT (2), Prot, PaprPan; -a- : -å- OpecŻyw (1:3), LubPs (1:21), BielKron (17:6), Mącz (25:3), RejAp (1:2), RejPos (1:3), SkarŻyw (79:6).

Fleksja
sg
N pogaństwo
G pogaństwa
D pogaństwu
A pogaństwo
I pogaństw(e)m
L pogaństwie

sg N pogaństwo (76). ◊ G pogaństwa (131). ◊ D pogaństwu (36). ◊ A pogaństwo (63). ◊ I pogaństw(e)m (20). ◊ L pogaństwie (31).

Składnia orzeczenia typu: pogaństwo jest, było (48), są, byli (14) [w tym: to pogaństwo byli (2) LubPs, SkarŻyw]; są, byli LubPs (3); jest, było : są, byli Mącz (12:6), SkarŻyw (8:5).

Składnia zdania względnego typu: pogaństwo, którzy są, byli (7) LubPs (3), SkarŻyw (2), PowodPr, SkarKaz, które jest, było SkarJedn (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. coll. Poganie, wyznawcy religii, kultów pogańskich; gentes PolAnt, Mącz; gentiles Mącz; gentilitas Cn (280): OpecŻyw 75v [2 r.], 77; Dałeś nas nieprzijacielom naſzym iáko owce na pożarcie á miedzy pogańſtwo roſproſzyłes nas. WróbŻołt 43/12; Pieſń o panie Ieſuſie iż miał wſtać moczą ſwą z martwych, yteż iako ſie miał obiawić pogańſtwu. WróbŻołt gg4v, 7/8, 46/4, V v, Xv [2 r.], ccv [2 r.] (13); GliczKsiąż D8; To pogańſtwo coś ſie imi Pánye zbrzydził ſrodze/ Ci mogę rzec że nye wyedzą práwye nie o Bodze LubPs dd4; Iákoś lud Izráelſki z Egiptu wywieść racżył/ Gdiś wielką ich niewolą miedzy pogańſtwem bacżył LubPs hh5, F2v, Mv, M4, O4v, R2v marg (13); BibRadz Ier 16/19; Ná tym mieyſcu Włádźiſław w Wilnie záłożył Kośćioł biſkupi S. Stániſłáwá gdzye ogień ſwięty pogáńſtwo miało BielKron 382, 136v, 146 [2 r.], 149, 265v, 282 (12); Anathema, [...] oblatio, sacrificium. Offiárá/ którą pogáńſtwo Bogóm á bałwanóm ſwym ku czci á chwale záwieſzáwáli w ych bóżnicách. Mącz 9a; Delphi, Civitas in Baeocia, [...] Tám Apollo miał ſwóy kościoł do którego fie pogáńſtwo s offyárámi yákoby ná odpuſt obiecowáli. Mącz 81a, 41b, 83d, 118a, 120d [2 r.], 144a (24); OrzQuin N3v; Prot C3; RejAp 149; BielSat G4v; BudBib 1.Mach 3/25; Co oni [zachodni panowie] vcżynić muśieli y było im to wolno/ gdy wiárę ś. záchowáć/ á od kácerſtwá ią obronić/ y mężnieyſię pogáńſtwu/ ktore z pułnocy ná nie przychodziło/ bronić ſami ſiebie y wiáry świętey chćieli. SkarJedn 170, 9, 12, 18, 336, 397, 398 [3 r.]; KochPs 144; Do tego grobu wiele ſię Chrześćian záwżdy ſchodziło: zwłaſzcżá wnocy/ prze boiazń pogáńſtwá. ktorzy y tám ie náyduiąc przenáſládowáli y kámieńmi bili. SkarŻyw 70; Przetoſź pogańſtwo/ Herkuleſa zá Bogá miáło SkarŻyw 189; Tám gdy ofiárę Mſzey S. cżynił pogáńſtwo w kośćioł wpádło y mocą porwawſzy S. Márká związáli SkarŻyw 363; [Bonifacjusz] kláſztor/ záſadziwfzy tám bráćią niektorą/ zbudował/ á ſam do Háſſyey Káttorum z poſelſtwem Bożym/ miedzy głębſze pogańſtwo pobieżał. SkarŻyw 517; Potym nie długo lud on pokuty przeſtał á wroćił ſię do złego: pomagali znowu Pogáńſtwu báłwochwálſtwá/ záprzeli ſię Paná Bogá SkarŻyw 558, 46 marg, 50, 51, 57, 58 [2 r.] (64); StryjKron 632; WSzechmogący wiecżny Boże [...] wyſwobodź wſzelkie Pogáńſtwo/ od pokłonow/ ktore báłwanom ſwym cżyni: przyłącż ie też do ſpołecżnośći Kośćioła twego świętego LatHar 620, 103, 223, 432, 622; WujNT 9, 90, 845; WysKaz )?(2v; JanNKar C; Oto ia przywiodę ná was z dáleká poháńſtwo/ narod możny/ narod dawny/ narod ktorego ięzyká nie będźiećie vmieć PowodPr 8; Iáko to [Bóg] Zydom choć oſobnie vlubionym ziśćił: iż odiął od nich kroleſtwo ſwoie/ á dał ie Pogáńſtwu cżyniącemu owoce iego. PowodPr 27, 5, 8, 9, 10, 13 [4 r.] (22); Mielić też Apoſtołowie Biblią: á iednák nie Biblią/ o ktorey Pogańſtwo nic nie wiedźiáło SkarKaz 241b, 118b, 155a, 158a [2 r.], 384a, 418b, 422a; Bo kápłani Boży y biſkupi/ krolom z pogáńſtwá grubym y dźikim/ práwo Bożé [!] przekłádáli SkarKazSej 692a, 669b, 680a [3 r.], 681b, 693b, 699b.

W połączeniu z nazwą etniczną lub przymiotnikiem od tej nazwy (3): A gdy przyſſli k niemu [Jezusowi] Samaritanowie to pogańſtwo/ proſili go ijżby tam s nimi zoſtál. OpecŻyw 50v; Po wykonániu lat iedennaſcie [papież Telesforus] podiął koronę męcżennicżą od pogańſtwá Rzymſkiego. BielKron 149v; Bo powſtánie ná ſądźie Bożym oſtátnim/ przećiw tákim gwałtownikom/ ono Pogáńſtwo Philiſtynow PowodPr 53.

W połączeniu z przymiotnikiem o znaczeniu pejoratywnym (19): WróbŻołt kk8; RejPs 27; Acż z Aſſur od wſchodu ſłońcá złe pogańſtwo ſrogie/ Obiegli rzeki y gory w ſwey mocney wielkośći LubPs hh3v; długoli ták temu záſlepionemu pogáńſtwu tego ćirpieć będzye. LubPs R3 marg, C2, C3, Sv, dd4 marg, ff4v, hh4; SkarJedn 398; KochPs 65; SkarŻyw 528; CzechEp 86; PowodPr 12, 19, 64; Nie buduiem my tákich kośćiołow iáko głupie pogáńſtwo/ ktorzy w nich báłwany ſwoie y ręką czynione bogi zámykáli. SkarKaz 454b; KlonFlis B3.

W przeciwstawieniach: »pogaństwo ... chrześcijanie (3), lud boży, Żydzi« (5): A iákoż ten fałſz ſtáć może/ ktorym powiádáią iż Piotr. S. pogáńſtwá nigdy nie vcżył/ iedno żydy? SkarJedn 95, 404; SkarŻyw 399 marg; Ziemiá Pogańſtwu/ niebo krześćiánom obiecane do pánowánia. PowodPr 14 marg, 13.

W porównaniu (1): Przeto ſłuſznie Apoſtoł vpomina/ iż ieśli Pan Bog przyrodzonym gáłąſkam nie przepuśćił: dáleko więcey nie przepuśći nam/ ktorzy z obcego Pogáńſtwá/ iáko leſnego drzewa/ w iedność iego ieſteſmy wſzcżepieni. PowodPr 11.

Zwrot: »pogaństwo nawracać; pogaństwo się nawrociło; nawrocenie (a. nawracanie) pogaństwa« (1;1;6): [św. Wojciech] ludzkiego zbáwienia y chwały Chryſtuſowey rozmnożenia prágnąc: Boleſłáwá prośił/ áby go do Prus wodą ná náwrocenie Pogáńſtwá do wiáry Chryſtuſowey/ wypráwił. SkarŻyw 355; A wtym ſię wiele pogáńſtwá/ ćierpliwośćią świętego męcżeńniká wzruſzone/ od báłwochwálſtwá do Chryſtuſa Boga żywego náwroćiło. SkarŻyw 441, 230, 517, 519 marg, 575; LatHar Aaa4v; Y tu Pan Pháryzeuſzow nie gáni prze ich vczynki dobre: że ſię długo modlili/ że pogáńſtwo ná wiárę prawdziwą náwracáli WujNT 98.
Wyrażenia: »kaznodzieja pogaństwa« = św. Piotr (1): Piotr napierwſzy był káznodzieiá Pogáńſtwá w Korneliuśie/ y ziáwienie/ y náukę od Bogá miał/ ná ktorey kośćioł wſzyćiek przeſtał SkarŻyw 600.

»nauczyciel pogaństwa« = św. Paweł (1): Prudendus/ w Rzymie powiáda/ iuż dwá kroluią Apoſtolſkie kśiążętá/ ieden náucżyćiel pogáńſtwá/ á drugi pierwſzą ſtolicę trzymáiący SkarJedn 93.

»stare [= starożytne] pogaństwo« (1): SkarŻyw A4 cf »Turcy i pogaństwo«.

Szeregi: »pogaństwo i bałwochwalstwo« (1): Niemáſz więtſzey vcżynnośći á dobrodźieyſtwá/ iáko zbrzydliwego Pogáńſtwá y Báłwochwálſtwá/ Krześćiáńſtwo ludem Boſkim ták zacnym iáko ſie przedtym mowiło/ vcżynić. PowodPr 19.

»pogaństwo i heretycy« (1): [św. Lucjanus] Biblią iuſz ſobie ná on czás w rękopiſach od pogáńſtwá y Heretykow w ięzyku Greckim nápſowáną y fałſzowáną/ z ięzyká Zydowſkiego nápráwował. SkarŻyw 46.

»nie tylko (jako, nie jedno) krześcijaństwo ale i (tak i) pogaństwo« (4): GliczKsiąż E; iáko w Krzesćiiáńſtwie/ Ták y po wſzytkim ſławny Tarnowſki poháńſtwie. KochEpit A3v; GórnRozm F3; WysKaz 43.

»Turcy i pogaństwo« (1): Iuż ći niewſtydliwcy nád Turki y ono ſtáre pogańſtwo gorſzy. SkarŻyw A4.

»żydo(w)stwo (a. żydzi) i pogaństwo; żydowie weſpołek z pogaństwem« (3;1): bo by byla [Panna Maria] nyeokrczona nyeotrzymala by byla znamyenya ktorym yeſt od zydoſtwa y poganſtwa od dzyelona PatKaz III 136; To pienie ieſt o panie Ieſuſie iako go mieli żydowie przeſladować/ y iako Krzeſciany chcieli wykorzenić/ takież weſpołek z pogańſtwem WróbŻołt ſſ6; Ták wiele prace y roboty miał Piotr/ że mu było trzebá żądáć pomocy towárzyſzow/ y przyćiągnąć drugą łodź do śiebie. Co znáczyło [...] złączenie Zydowſtwá y Pogáńſtwá w iednę łodz kośćiołá Páná Chriſtuſowego. WujNT 212; przeſtempſtwem przykázania páńſkiego/ ſnadź żydy y pogáńſtwo przyśięgamy. PowodPr 27. [Ponadto w przeciwstawieniu 1 r.]

Wyrażenie przyimkowe: »w pogaństwie« (9): Może to káżdy wyedzyeć/ że thego nye tylko w krzesćiyáńſtwye/ ále y w pogáńſtwye wyelce przeſtrzegano/ áby ſie dzyecyę yákim złym przymyothem nye pſowáło. GliczKsiąż E, B5, C5; Egeria, Bogini brzemyennych w pogańſtwie. Mącz 100d; bo wielkie ieſt Imię moię w Pogáńſtwie/ mowi Pan Zaſtępow. KuczbKat 190, 1; GórnRozm F3; że ten ieſt ſtarádawny nietylko teraz w Chrześćiańſtwie/ ále y w pogáńſtwie obycżay/ iż ludziom zacnym wielce ſtroyne y koſztowne Pogrzeby ſpráwowano WysKaz 43; PowodPr 49.
W przen (2): WróbŻołt mm4; Tá [tj. św. Barbara] ieſt prześlicżna oná lilia/ miedzy ćierniem pogáńſtwá roſtąca LatHar 469.
a. Muzułmanie, zwłaszcza Turcy i Tatarzy (26): LibLeg 11/186v; BielKron 460v; Y dokazáli tego Grekowie iż po ośmdzieśiąt lat/ przez ktore Láćinnicy w ták dálekich ſtronách/ Hieruzálem y ziemię S. krwią ſwoią oblaną y od pogáńſtwá wyzwoloną trzymáli/ tákie przeſkadzánia od Grekow máiąc/ Grob Boży vtráćili SkarJedn 255, 308, 380, 384; Znaymy gdy nas Pan Bog karze/ Turkami/ Tátárámi/ Moſkwićinámi/ Heretyki: iſz to ieſt korzyść nieſzcżeſna z grzechow náſzych/ iſz nás Pan Bog ná chwále ſwey y kośćiele ſwym záſmuca/ á dáie nas w pośmiech pogáńſtwu. SkarŻyw 560, 560 [2 r.]; Kiedyby ſámo pogáńſtwo známi woiowáło/ á nie ręká Bolka przemożna w nich/ mnieybyſmy ſie lękáć mieli.PowodPr 12; Iáko ſię tám [do węgierskiej ziemi] wdárły Sekty Cżeſkie y Niemieckie/ włożył tám Turek nogę: y oná źiemiá sſtáłá ſię gniazdem woyny tego Pogáńſtwá z Chrześćiáńſtwem. PowodPr 33, 5, 12 marg, 16, 30, 32 [2 r.], 36; SkarKazSej 685a.

W połączeniu z przymiotnikiem o znaczeniu pejoratywnym (5): WierKróc B3; Iuż poznáło męſtwo twe to niecne pogáńſtwo. PaprPan A4; PowodPr 5.

Szeregi: »chrześcijaństwo i pogaństwo« (1): Táż mátká namilſza/ vczyniłá wam ſławę v wſzytkiego Chrześćijáńſtwá/ y v Pogáńſtwá SkarKazSej 667a.

»Turcy (i Tatarzy), (i insze) pogaństwo« [szyk 2:1] (3): coć téſz i nán [lege: nam] [...] vczyni [Pan Bóg] gdyſz tak ani o łaſke i ſłowo iego ani o polepſzęnié żywota dbámy/ a Turkić i inſzé pogáńſtwo/ miaſto nás złych chrześćianów właſkę ſwoię przyiąc raczy. MurzNT 11, 18v; Iesli ich [zwolenników Lutra] wiárá Ktolicka: cżemv ſię ná wſzyſtek świát y wſzytki nácye nie rosſzerzy? [...] cżemu ſię po pogáńſtwie po Turcech y Tátárzech nie rosſzerzy? SkarJedn 28.

Wyrażenie przyimkowe: »pod pogaństwem« = we władaniu pogan (1): Ale teras ták tzyńmy/ by wolność y s páńſtwem/ Iuż nie była pod mocą/ pod márnym pogáńſtwem WierKróc B3.
b. Barbarzyńcy; barbari, gentes, gentiles HistAl (4): Wielki pánie náſz Anektabie ciągnie woysko ná cię/ Artáxerxes krol Perski z wielkofcią nieprzyacioł y s pogáńſtwem niezlicżnym HistAl Av; iż tobie od bogá obiáwiono áby zburzył Egipt/ Perſidią/ Indią/ y Medią/ y inſze wſzytko pogáńſtwo pod páńſtwo ſwe podbił HistAl L4v, D7, N5.
2. Religia, kult pogan (52): Abowiem ini bogowie/ co ich w pogáńſtwie mnoſtwo/ Iście nic inſzego nie ſą/ iedno márne cżártoſtwo LubPs V5; BielKron 7; RejAp 83; BudBib I 442a marg; By nie tá ſtolicá S. [Rzym] iużby Chrześćiáńſtwo z Heretyctwá obroćiło ię w pogáńſtwo SkarJedn 144; A iſz Apoſtoł y od niewiernego mężá ábo żony vſtępowáć nie rádzi: to o tych mowił/ ktorzy w pogáńſtwie zſobą żyiąc/ y ſpolne dzieći máiąc/ ieden ſię znich do wiáry S. náwracał. SkarŻyw 153; W Heleſponćie v Lámpſaku było miáſtecżko iedno Tenia/ w ktorym ludzie zaſlepieni w pogáńſtwie/ nie dáli ſię do wiáry Chrześćiáńſkiey przywieść. SkarŻyw 235, 59, 306, 517 marg; iedná z białey płći pogánká/ niemoc krwáwą ćierpiąca/ kráiow ſzáty twoiey z nádźieią vprzeymą ſię dotknęłá: á druga tákże pogáńſtwem vwikłána ſerdecżnie zá vtrapioną od ſzátáná corką ſwą/ ták do ciebie wołáłá: zmiłuy ſię nádemną Synu Dawidów. LatHar 218, 113; SkarKaz 454a.

W połączeniach szeregowych (2): Krol dobry [...] wſzytkę moc ſwą/ ktemu iednemu ſtoſowáć ma/ iákoby on doſtátecznie wiáry świętey Krześćijáńſkiey bronił/ przećiwko wſzelkiemu odſzczepieńſtwu/ kácerſtwu/ y pogáńſtwu. OrzRozm M2, M3v.

Zwroty: »z pogaństwa się nawrocić (a. nawracać się), nawrocony« [szyk zmienny] (4:5): W tym pieniu prorok vpomina lud krzeſciański aby weſele chwalił pana boga/ z thego iż ſie nawrocił z pogańſtwá. WróbŻołt P5, P5, Xv; Apoſtołowye vſtáwili y przykazáli/ áby ludźye z pogáńſtwá ku wyerze náwroceni/ á krwyą páńſką oczyſcyeni/ wſtrzymawáli ſye od vżywánya krwye/ zádawyonych żwirząt [!] KromRozm II x2, g2; S. Iákub Apoſtoł y Biſkup Ierozolimſki po Pietrze wotuie/ [...] że ći/ ktorzy ſię z Pogáńſtwá ná wiárę Chriſtuſową náwracáią nie máią ſię áni obrzezowáć/ áni inſzych ceremoniy zakonu Moyzeſzowego záchowáć. WujNT 462, 517, 655; PowodPr 21.

»w pogaństwie żyć, być« [szyk zmienny] (4:1): ták iż dáleko inákſza po przyięćiu wiáry teraz Polſká ieſt/ á niżli przed tym byłá w pogáńſtwie żywiąc. OrzRozm K4; Thego cżáſu po śmierći Wrátyſłáwá były wielkie roſterki á mordy miedzy Krześćiány á pogány/ ábowiem Luceńſki kray [...] był ieſzcże w pogáńſtwie BielKron 322v; StryjKron 135, 487; MIESKO, w Pogáńſtwie żyiąc/ okrzćił ſie y z ſwemi KlonKr wstęp A3.

Szeregi: »pogaństwo i niedowiarstwo« (1): Pierwſzy [św. doktor] vcży: Abyście ſię w żadnych ſektách/ okrom iedney powſzechney wiáry/ zbáwienia duſznego nie ſpodźiewáli/ ktore w pogáńſtwie y w niedowiárſtwie być może. ReszPrz 111.

»tak (abo) pogaństwo, jako i (abo) żydowstwo (a. Zakon Mojżeszowy)« [szyk 1:1] (2): Ale y to cudna/ że ći ktorzy do wiáry chrześćijáńſkiey ták z pogáńſtwá iáko y z żydowſtwá przychodzą/ w iednym domu o ſobnie [!] ſą chowáni ReszHoz 128; Vczynki záſię ktore do vſpráwiedliwienia nic nie pomagáią te ſą/ ktore ábo pod zakonem Moyzeſzowym/ ábo w Pogáńſtwie kto czynił bez wiáry w Chriſtuſá. WujNT 664.

Wyrażenie przyimkowe: »w pogaństwie« (5): Boć on naſićił duſzę prożną [Ps 106/9] [...]. (koment) Prożną duſzę [Ps 106/9], bowiem ludzie w pogańſthwie byli prożni, bo łaski bożey nie mieli. WróbŻołt kk5v, kk5; bo iáko w pogáńſtwie/ [przodkowie nasi] bawili ſię grubym widźiánym báłwochwálſtwem: ták y do Papieſtwá przyſtawſzy/ mieli cżym zmyſły ſwe grube vćieſzyć/ máiąc pełno zabobonow/ y bałwochwálſtwá zwierzchniego. NiemObr 15; WujNT 664; PowodPr 13.
A. Obraźliwie o kulcie przeciwników religijnych (16):
a. Katolik o innowiercach (12): A iż do tego heretickie fałſze y plotki ich brzydliwe przyſzły/ iż twierdzić y piſać [!] [...] śmieią: iakoby y duſzá z ćiáłem vmieráć miałá: (Tym záwiązáli gorſzą niżli Turecką Wányelią ábo rácżey pogáńſtwo ſwoie niezbożnicy [...]) SkarŻyw A4; Co dziś bárzo dobrze znáć po Heretykách/ ktorzy kośćiołá niesłucháiąc: Ewánielią y piſmá wiele odmiátáią/ á oślep do pogáńſtwá y záprzenia ſię Bogá w Troycy iedynego/ idą. SkarŻyw 364, 493; ActReg 19; Nowoáryáni Pogáńſtwo z krześćiáńſtwá cżynią. PowodPr 34 marg; A więc to nie pogáńſtwo/ wiárę Apoſtolſką ták ſproſnie nicowáć y wyopákowáć? PowodPr 35, 5, 34, 36; SkarKaz Ooooc.
α. Katolik o Kościele Wschodnim (2):
Szereg: »(nie tyło) heretyctwo (ale) i pogaństwo« (2): Przeto niech Grekowie o tych Pátryárchiách/ iuż práwie nie tyło w Heretyctwo/ ále w pogáńſtwo obroconych/ niepewnymi ſię á prożnemi wieśćiámi nie karmią. SkarJedn 166, 397.
b. Innowierca o katolikach (1): Iuż tho Miáſto [tj. Rzym] złupione/ vcżynił ie płácżliwe/ ku tuleniu nie chćiwe. Bo kto pierwſzy Kośćioł znał/ náukę, służbę widźiał/ Nie máſz mu podobieńſtwá/ dla weſzłego pogáńſtwá ArtKanc K9v.
c. Chrześcijanie Kościoła Wschodniego o katolikach (1): Moſkiewſcy duchowni będąc daleko grubſzy y nieumieiętnieyſzy/ á niſzli ći Ruſcy/ mniemáią ábj tylo ſami byli ná świećie Chrześćianie/ á inne wſzytkie narody w pogáńſtwie żyły SkarJedn 377.
d. Religia muzułmanów; bycie muzułmaninem, wyznawanie religii muzułmanów (2): P. Bog że to wie z iáką poćiechą ſie znimi [Turkami] zetrzemy. Bo podobno z źiemi náſzey znaydą pogáńſtwá ſwego ſztuki/ iáko ſie przedtym o Aryanách mowiąc pokázowáło. PowodPr 58; Gdyż tám dźiatki niewinne/ pánienki vcżćiwe Iedne poſzły pod ſzable/ drugie pod zelżywe. [!] Niewole ſą poddáne nieprzyiaćielowi/ Ktore wiárę oddáły ſwą Máhometowi. Inſzy lud Krześćijáńſki w Pogáńſtwo wpędzono/ Ktory tákże do tego gwałtem przymuſzono. CzahTr E4v.
3. Bycie poganinem; postępowanie, zasady pogan (8): Obrzezánieć w prawdźie ieſt pożyteczne/ ieslibyś záchował zakon: ále ieſlibyś był przeſtępcą zakonu twoie; obrzezánie sſtáło ſię nieobrzezániem (marg) to ieſt, twoie Zydowſtwo ſtáło ſię pogánſtwem. (–) WujNT Rom 2/25; PowodPr 66, 67.

pogaństwo czyje (1): A oná [poganka] iż nie odmieniłá ſtátecżney nádzyeie ſwoiey/ y wyznawáłá niegodność ſwoię/ y przyrownała ſie ku ſzcżęnięciu/ wyznawáiąc pogáńſtwo ſwoie/ á wſzákoż RejPos 76.

Przen [czyje: zawsze pron poss] (3): Obácżże ſie tu tedy káżdy/ [...] ieſliże [...] podawáiąc inym pánom wiárę y poſłuſzeńſtwá ſwoie/ [...] ieſliś nie gorſzy niżli pogánin/ [...] tu iuż nielza iedno iż muśiſz rozeznáć to pogańſtwo ſwoie/ á ten ſwowolny żywot ſwoy RejPos 75,75, 76v.
a. Postępowanie wzorowane na pogańskim, jakby pogańskie, tj. złe, niegodne chrześcijanina (1): kmiotki y poddáne gubić/ á ſámi ſobie folgowáć w poborách y innych ćiężarách chcemy. [...] Coż wżdy czynim? izali ſię tego pogáńſtwá około miłośći ku Rzeczypoſp: nie záwſtydźim á nie popráwim? SkarKazSej 669b.
4. Czasy, kiedy na danej ziemi żyli, panowali poganie (16): Ieſth źiemiá miedzy gorą Iurą á miedzy Bázyleą zową Rauraká/ thákli z pogáńſtwá zową albo z przemienienia ſłow/ nie vmieią powiedzieć. BielKron 283v; PowodPr 68.
Wyrażenia przyimkowe: »za pogaństwa« (10): iż bywało (ieſzcże y za pogańſtwá) iako v Rzymianow takież v krzeſcianow wiele pań ſtatecżnych, mądrych/ y przeważnych GlabGad A2v; Brithánnia Anglia byłá pod Rzymiány zá pogáńſtwá BielKron 277; MAgdeburg miáſto/ zwano ie niegdy Pártenopolis od Wenery Párteniey/ ktorą tám zá pogáńſtwá chwalono BielKron 290v, 282, 284v, 286, 291; Pantheum, Πανθεον Kościół w Rzimie yeſzcze zá pogáńſtwá w którym były wſziſtkich bogów obrázy y báłwány. Mącz 276a; RejAp 141v.

~ za czyjego pogaństwa (1): Gryzłá tá rzecż barzo Greki/ iſz ſię ták kośćioł Rżymſki y Láćinſki ſzerzył/ zwłaſzcżá miedzy Bulgáry/ zktoremi oni woyny wielkie zá ich pogáńſtwá wiedli SkarJedn 229. ~

»w pogaństwie« (4): Piatrix, [...], Popini álbo mniſzká która ocziściáłá ludźie od wyſtępów w pogáńſtwie. Mącz 301d; Wiéſz dobrze/ iż nie tylko w ſtárym álbo y w nowym Zakónie/ ále téż y w Pogáńſtwie/ zá wieku ſtárégo ludźie/ gdy co álbo Bogu/ álbo téż y Rzeczypoſpolitéy/ ku czći y ku chwale koſztownie zbudowáli/ záwſze ſwé budowánia Bogu poświącáli OrzQuin Mv; Y niewiáſty v Rzymian w pogáńſtwie mowiły: (Dla tego ſyny rodźimy/ áby był kto zá Rzeczpoſp: vmieráiąc. SkarKazSej 669a, 691a.

*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Gentilitas tantum in Bibliis, Pogáńſtwo. Mącz 144b.

LWil