[zaloguj się]
[pdf]

POGORZEĆ (36) vb pf

Oba o jasne, e pochylone.

Fleksja
inf pogorzeć
praet
sg pl
1 m m pers pogorzelismy
3 m pogorzåł m pers pogorzeli
n pogorzało subst pogorzały
plusq
sg
3 m był pogorzåł
n było pogorzało
conditionalis
sg pl
3 m by pogorzåł m pers by pogorzeli
n subst by pogorzały

inf pogorzeć (2). ◊ fut 3 sg pogorają (2). ◊ praet 3 sg m pogorzåł (10). n pogorzało (10). ◊ [1 pl m pers pogorzelismy.] ◊ 3 pl m pers pogorzeli (1). subst pogorzały (3). ◊ plusq 3 sg m był pogorzåł (1). n było pogorzało (1). ◊ con 3 sg m by pogorzåł (3). ◊ 3 pl m pers by pogorzeli (1). subst by pogorzały (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde także XVII(XVIII) w.

1. Spalić się; concremari Vulg; combui PolAnt; incendio absumi JanStat; conflagrare (flammis), consumi incendio, exuri Cn (32): Ludzye bieżąc do ogniá/ złodzyeie zgimáli/ Dziewká żywá y wieży pogorzeć nie dáli. RejZwierz 15; Leop Iudic 15/5; ktemu ſie náſzym oboz zápalił w śiłny wiátr/ gdzye tám wiele koni/ ſtátkow/ wozow/ y żywnośći pogorzáło. BielKron 395v; Było to miáſto [Ryga] wielkie Bogáte poki było niepogorzáło. BielKron 437v, 148, 250, 396v [2 r.], 401v marg, 417v (17); Incendium omnia hausit, Ogień wſziſtko pożárł/ to yęſt [!]/ pogorzáło wſziſtko. Mącz 153c; RejZwierc 146; SarnStat 327, 767; [MetrKor 1582 129/123; OpisyPozn 1590 nr 18].

pogorzeć od czego (1): Tegoż roku miáſto Káźimierz podle Krákowá od ſámego rynku áż do muru/ od gor [tj. ognisk]/ wſzytek pogorzał. BielKron 401v.

W porównaniu (1): Bo ieſli ſię gdzie ogień werwie w dom tych złotych śrebrnych y drzewiánych bogow/ tedy kápłani ich vćiekáią/ á oni iáko bierzmá pogoráią. BudBib Bar 6/54.

W charakterystycznych połączeniach: (bardzo) wiele [czego] pogorzał(o) (5), więcej [czego], wszystek (wszystko) [co] (2); wszyscy pogorzeli.

Zwroty: »pogorzeć do gruntu, prawie do szczątku« (1:1): Tegoż roku Lwow pogorzał do gruntu mieſiącá Cżyrwcá. BielKron 419v; Abowiem ták ſto y dźieśięć lat/ gdy tákoweż poſtánowienie Plánet było/ Krákow był pogorzał práwie do ſzczątku. LeovPrzep E3.

»w ogniu, ogniem pogorzeć« (2:1): LubPs hh4; weſzli w domy przypráwione z dziećmi/ z żonámi/ thámże zápalili/ y ſámi w ogniu wſzyſcy pogorzeli BielKron 273; ogniem też bárdzo wiele Miaſt pogorzáło. StryjKron 652; [ŚmiglLichwa 16].

Przen (1): A potrze práwicą ſwą yego ſprzećiwniki/ Ktorzy go w nyenawiśći ſobye záwżdy myeli/ Zápali yák ſtog ſłomy áby pogorzeli LubPs F; [Doſyćieſmy my też iuż áż do tego cżáſu niewoley ćierpieli Krzeſćiánie/ pogorzeliſmy iuż práwie wſzyſcy/ gdy żaden nie ieſt tego mnimánia/ áby go też ten pożar [Turcy] doydź miał. BarlBaz 95 (Linde)].
a. Stracić majątek przez pożar (1): czy śioſtrom ná poſag Wydał? czyli pogorzał? ná czym wżdy vtrácił? CiekPotr 23; [Perzowi, poddanemu w Malininie, co pogorzał, odpuszczono mu 3 metr. InwBiskWłocł 1582 311; Poborce/ tákowy dozor cżynić máią. Pogorzelcże [!] czyniąc wolnemi [od poborów]/ ktorzyby świeżo pogorzeli UniwPobor 1593 A4v ].
2. Zapalić się (4): który doſtátek náphty od początku świáta/ iáko Cieplice ſą ćiepłe/ być miał/ áby y źiemiá z nią wſzyſtká/ gdyż ták bárzo tłuſta/ pogorzéć niemiáłá? Oczko 6v.
Przysłowie: RejWiz 13v; A wżdy tákową niedbáłość widamy y w tych ſzedziwych leciech ludzkich/ iákoby im iáko ono ſthára przypowieść y koł nie pogorzał [tj. jest lekkomyślny]. RejZwierc 132, 122v.

Synonimy: 1. spalić się, spłonąć, spłonieć; 2. zapalić się.

Formacje współrdzenne cf GORAĆ.

Cf POGORZAŁY, POGORZENIE

MP