Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: POKOJNOŚĆ

Następne hasło: (POKOJON) »

POKOJNY (15) ai

Oba o jasne.

Fleksja

sg
m	G	pokojnégo	f	G		n	G	pokojn(e)go
	A	pokojny		A	pokojną		A	pokojn(e)
	I			I			I	pokojnym
	L	pokojnym		L			L

pl
N	m pers	pokojni
G		pokojnych
D		pokojnym
A	subst	pokojn(e)
I	m	pokojnymi

sg m G pokojnégo (3); -ego (1), -(e)go (2). ◊ A pokojny (1). ◊ L pokojnym (1). ◊ f A pokojną (1). ◊ n G pokojn(e)go (1). ◊ A pokojn(e) (2). ◊ I pokojnym (1). ◊ pl N m pers pokojni (1). ◊ G pokojnych (2). ◊ [D pokojnym.] ◊ A subst pokojn(e) (1). ◊ I m pokojnymi (1).

Sł stp: pokojny, pokojni, Cn, Linde brak.

Znaczenia

Przymiotnik od „pokoj” (15)
- 1. Od znacz. ‘spokoj’ (13)
  - α. Od zestawienia »ofiara pokojna« = przeznaczony na ofiarę pokojną (1)
  - a. Od znacz. ‘stan bez trosk i zakłóceń’ (9)
    - αα. W funkcji rzeczownika: żyjący w pokoju, bez trosk (1)
    - α. Bezpieczny (4)
    - β. Od znacz. ‘niekwestionowane prawo posiadania’ (2)
    - γ. Od znacz. ‘życzliwość’; w funkcji rzeczownika (1)
    - δ. Od znacz. ‘spokój ducha’; w przen (1)
  - b. Od znacz. ‘czas bez wojny’ (1)
    - α. [Nie lubiący walki]
- 2. Od znacz. ‘miejsce ustronne’ (2)
  - a. Od znacz. ‘prywatna część siedziby władcy’ (1)

Przymiotnik od „pokoj” (15):

1. Od znacz. ‘spokoj’ (13):

Zestawienie: »ofiara, [obiata] pokojna« = tzw. ofiara biesiadna, polegająca na częściowym spaleniu zabitego zwierzęcia; pozostałe części były spożywane przez kapłana i ofiarującego, co podkreślało wspólnotę Izraela z Bogiem [szyk 1:1] (2): Abowiem pierſi obrácáne/ y łopátkę podnoſzoną/ wźiąłem od ſynow Izráelſkich z pokoynych ofiar [e sacrificiis pacificorum] ich/ á oddałem ie Aaronowi kápłanowi y ſynom iego/ wiecznem práwem BibRadz Lev 7/34; Vcżynił tedy ołtarz y ofiárę pokoyną Dawid ku cżći á chwale Bożey BielKron 73v; [suppositus sacrificio pacificorum podlozon ku obiatom pokoÿnym TomZbrudzBrul Num 6/18].

α. Od zestawienia »ofiara pokojna« = przeznaczony na ofiarę pokojną (1): y poſtáwił [Jozue] ná gorze Hebál ołtarz Pánu bogu s kámienia cáłego/ y vcżynił ofiárę z dobytká pokoynego BielKron 48; [Quod si fuerit oblacio pacificorum yeſtly bedze obyatha ſ pokoynych rzeczi TomZbrudzBrul Lev 3/1; pacificorum hostia ſpokoynych rzeczi obyata TomZbrudzBrul Lev 3/6].

a. Od znacz. ‘stan bez trosk i zakłóceń’ (9):

αα. W funkcji rzeczownika: żyjący w pokoju, bez trosk (1): ktory miedzy pokoinymi niepokoy tzyniſz/ miedzy przyiázliwymi zwádę/ miedzy bráćią zgorſzenie KrowObr 38v.

α. Bezpieczny (4): yz Krolowa yey M. ząda abi bila wpokoynim stąnye poſtawyona, a yzbi kv ſtanv ſwemv panſkiemv opatrzenie myala LibLeg 10/114v; RejPs 109v; Z ſwobodney ziemie idzym z pokoynego kraiu RejJóz M8v.

Szereg: »bezpieczny a pokojny« (1): yeſli ze yey M. rozvmye yzbi przedsye wvegrzech oſtacz chcziala. abo ſtam tego niepokoyv. a niebeſpyeczenstwa gdzie yndzye na beſpyeczne a na pokoyne myeſcze wyechacz LibLeg 10/115.

β. Od znacz. ‘niekwestionowane prawo posiadania’ (2):

Wyrażenie: »pokojne dzierżenie« = pacifica possessio JanStat (2): gdy kto kogo wypędźi z pokoynego dzierżenia. UstPraw A3; SarnStat 533.

γ. Od znacz. ‘życzliwość’; w funkcji rzeczownika (1): Blogoſlawienij pokoynij/ bo ſyny bożymi nazwánij będą. OpecŻyw 42.

δ. Od znacz. ‘spokój ducha’; w przen (1):

Wyrażenie: »pokojne serce« (1): Z pokoynym ſercem Pánu Bogu dźiękuyćie ReszPrz 92.

b. Od znacz. ‘czas bez wojny’ (1):

Szereg: »wojenny i pokojny« (1): Był to cżłowiek [...] fortyle woienne y pokoyne [artium belli et pacis] vmieiący. ModrzBaz 106v.

α. [Nie lubiący walki:

W przeciwstawieniu: »wojenny ... pokojny«: [Bóg zawsze do posług swoich używał] proſtych ludzi á od ſwiátá wzgárdzonych/ nie zbroynych/ woiennych/ ále vbogich á pokoynych GilPos 284v.]

2. Od znacz. ‘miejsce ustronne’ (2): Też ſobie mieſce pokoyne oblubił, aby ſie wſzech nierządnoſci vwarować mogł BielŻyw 95.

a. Od znacz. ‘prywatna część siedziby władcy’ (1): Trzeciego dniá oblokłá ſie [Hester] w krolewſkie odzyenie/ [...] ſtánęłá przećiw królowi ná ſieni/ gdzye miał ſtolec pokoyny. BielKron 115.

Cf NIEPOKOJNY, POKOJOWY

KW, MP