[zaloguj się]
[pdf]

POKORNY (638) ai

Oba o jasne.

comp i sup (8+10) -pokorniejszy (18); -e- (2), -(e)- (16). sup nå- (7), n(a)j- (3); nå- OpecŻyw, FalZioł, Diar, RejPs, RejPos, LatHar; n(a)j- PatKaz II (2); nå- : n(a)j- PatKaz III (1:1); ~ nå- (3) OpecŻyw, RejPos, LatHar, na- (1) RejPs, n(a)- (3).

Fleksja
sg
mNpokorny, pokorniejszy, nåpokorniejszy fNpokornå, pokorna, pokorn(a), pokorniejsz(a), nåpokorniejsz(a) nNpokorné
Gpokorn(e)go Gpokornéj, napokorniejszéj, pokorné Gpokornégo
Dpokornému Dpokorn(e)j, pokorné Dpokorn(e)mu
Apokornégo, pokorny Apokorną, nåpokorniejszą Apokorné, nåpokorniejsze
Ipokornym, pokorn(e)m Ipokorną, pokorniejszą Ipokornym, pokorn(e)m
Lpokornym, pokorn(e)m Lpokorn(e)j Lpokornym
Vpokorny Vpokornå, nåpokorniejszå V
pl
N m pers pokorni, pokorniejszy
subst pokorn(e), pokorniejsz(e)
G pokornych
D pokornym, pokorn(e)m
A m pers pokorné
subst pokorn(e)
I m pokorn(e)mi, pokorniejsz(e)mi, pokornymi
f pokorn(e)mi, n(a)pokorniejsz(e)mi, pokornymi
n pokorn(e)mi, pokornymi
L pokornych
V m pers pokorni
inne formy
sg f A a. I - pokorną, n(a)jpokorniejszą; pl A m pers a. subst - pokorn(e)

sg m N pokorny, pokorniejszy, nåpokorniejszy (69). ◊ G pokorn(e)go (15). ◊ D pokornému (11); -ému (1) OpecŻyw, -emu (1) KochPs, -(e)mu (9). ◊ A pokornégo (23), pokorny (5); -égo (3), -(e)go (20). ◊ I pokornym (18), pokorn(e)m (1) RejPs. ◊ L pokornym (4), pokorn(e)m (1) RejPs. ◊ V pokorny (4). ◊ f N pokornå (38), pokorna (1), pokorn(a), pokorniejsz(a), nåpokorniejsz(a) (9); ~ (attrib) -å (32), -a (1); -å : -a OpecŻyw (7:1); ~ (praed) -å (6). ◊ G pokornéj, napokorniejszéj (19), pokorné OpecŻyw (2); -éj (1), -(e)j (18). ◊ D pokorn(e)j (3) TarDuch, RejPos, GrabowSet, pokorné (1) OpecŻyw. ◊ A pokorną, nåpokorniejszą (38) [w tym zapis: -a (1)]. ◊ I pokorną, pokorniejszą (17). ◊ A a. I pokorną, n(a)jpokorniejszą (3). ◊ L pokorn(e)j (6). ◊ V pokornå, nåpokorniejszå (2). ◊ n N pokorné (25); -é (5), -e (1), -(e) (19); -é : -e OpecŻywSandR (2:1). ◊ G pokornégo (39); -égo (1), -(e)go (38). ◊ D pokorn(e)mu (3). ◊ A pokorné, nåpokorniejsze (13); -é (1), -(e) (12). ◊ I pokornym (30), pokorn(e)m (4) TarDuch (3), RejPs. ◊ L pokornym (6). ◊ pl N m pers pokorni, pokorniejszy (22). subst pokorn(e), pokorniejsz(e) (4). ◊ G pokornych (37). ◊ D pokornym (33), pokorn(e)m (1) RejKup. ◊ A m pers pokorné (42); -é (3) OpecŻyw, SiebRozmyśl (2), -e (1) KochPs, -(e) (38). subst pokorn(e) (27). m pers a. subst pokorn(e) (2). ◊ I m pokorn(e)mi, pokorniejsz(e)mi (11), pokornymi (8); -(e)mi HistAl, LubPs (2), RejZwierz, BielKron, RejPos (3), SkarŻyw, KlonKr; -ymi GrzegŚm, SkarJedn, WujNT (3); -(e)mi : -ymi RejWiz (1:3). f pokorn(e)mi, n(a)pokorniejsz(e)mi (25), pokornymi (5); -ymi MetrKor, ZapWar, SkarŻyw; -(e)mi : -ymi Diar (2:1), RejAp (1:1). n pokorn(e)mi RejPos (3), pokornymi (1) LubPs. ◊ L pokornych (6). ◊ V m pers pokorni (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

Mający poczucie własnej niższości, uległy, uniżony, skromny; wyrażający pokorę, pochodzący z niej; humilis Vulg, HistAl, PolAnt, Mącz, Modrz, Calep, Cn; placidus Mącz, Calep; supplex Mącz, Cn; comis, mansuetus, mitis, sedatus Mącz; mansues Calep; demissus, infimus Cn (638): Nie trzebáć ſie w ſile kocháć/ Wielkać nie może długo trwáć. Ale kto ieſt pokornieyſzy/ Tenći bywa przeſpiecżnieyſzy BierEz K; Tedy ſie vkáże bytz na tym ſwiecie mędrſſy/ ktory dlá pana Iezu Kryſta naucżyl ſie bytz glupi ij pokorny. OpecŻyw [192], 8 [2 r.], 10, 11v, 12, 15 (29); OpecŻywSandR nlb 3v, 4; obral yą [Maryję] duch ſzwyąty bycz naypokornyeyſzą PatKaz II 47v, 36v, 63; Gloua yey [Maryi] byla nye yako podlugovata, czolo [...] myernye uyelkye sluſzne pokorne PatKaz III 121, 121, 126v, 135, 148; BartBydg 18; TarDuch A8v, B, B2v, B4v, B6v; GlabGad P8; WróbŻołt V7v, nn7v, pp3v, pp5v; Pokorne narzekanie pokutuiącego człowyeka. RejPs 57 marg, 165v, 170v, 208v, Ff2v; HistAl I8; LubPs B6 marg, Ev, Iv, cc2v, ee5, hh4; KrowObr 3v, 26, 30, 35, 153, 160, 166v; Leop RRrr4; MArtynus trzeći/ był Papieżem trzy látá y ſześć mieſięcy/ cżłowiek pokorny/ od wſzytkich vmiłowany BielKron 174, 71, 93v, 103 [2 r.], 108, 118v [2 r.], 214v; Mącz 159c, 305d; RejAp 36, 135; Stan pokorny napłátnieyſzy v páná. RejPos 13v marg, 1 marg, 1v, 2 [2 r.], 3v [2 r.], 13v [3 r.] (27); Otóż potrzéb náśládowáć Páná y iego pokornéy náuki/ tákże pokornych ſpraw. BiałKat 38v; RejZwierc 201, 257v marg, Bbbv; WujJud 82; RejPosWstaw [212]; BudBib Eccli 29/11, 2.Mach 9/18; Lecż ſię niech chwali brát pokorny/ w wywyſzeniu ſwoiem. BudNT Iac 1 /9; CzechRozm 234v; PaprPan F2v, Aa2v; KarnNap C4v; Na tey drodze/ żadną miárą ná koniu ſiedzić niechćiał [św. Piotr Celestyn]/ iedno ná ośiełku: nie przeto/ áby oſobliwośći w tym ſzukał/ ale iſz od ſwych zwycżáiow pokornych/ oderwać ſię rychło niedał. SkarŻyw 472, A5, 31, 112, 358, 472 (12); Bo nic po tákiey pokorney/ ſpowiedźi/ gdy przedśię to cżłowiek płodźi cżego ſię ſpowieda. CzechEp 105, 105; ReszList 144; ArtKanc A4, A16, I4; GrabowSet P4; LatHar [+10], 337, 549; WujNT Zzzzz4v; SkarKaz 351a; Lecż Páná w tym nieſzcżeśćiu o ćierpliwość proſzę/ Y ku niemu pokorny głos záwſze wynoſzę. CzahTr B; GosłCast 46, 57; SkarKazSej 696a; KlonWor **v.

pokorny komu (2): SkarŻyw 82, 356; kroleſtwo to Polſkie/ y z przyległymi páńſtwy y z ludem tobie pokornym/ záchoway Pánie Iezu Chryſte SkarKazSej 683b.

pokorny ku komu (1): ále odſtępſtwo od wiáry ś. y iednośći kośćiołá ſwego/ mieczem pogáńſkim gubi. ktorym iż iuż blizko do ſzyie wáſzey przymierza: tym pokornieyſzy ku P. Bogu [...] zoſtáwáć maćie. SkarKazSej 688b.

pokorny w czym (2): nye yeſt rzecz uyelka pokornym bycz wzgardzenyu PatKaz III 108v; KrowObr C4.

pokorny w kim (1): Widzyałem trapienie ktore Pan Bog dał ſynom ludzkim/ áby byli pokorni w nim. BielKron 79v.

W połączeniach szeregowych (30): OpecŻyw 2v; PatKaz III 122, 150v; FalZioł V 51; BielŻyw 148; Boć Duch zły/ ma doſić ludzi w obłudnośći pokornych/ miltzących/ tzudnie mowiących/ tzyſthych/ poſztzących KrowObr C4, 5v, 166v; BielKron 166v, 168v; Mącz 61b, 208c, 302b; RejPos 2, 2v, 271v, 324; BiałKat 306; znaymy że duch Kryſthuſow ieſt duch Boży pokorny/ ćichy/ niegniewliwy/ niepopędliwy/ nieſwarliwy/ niemśćiwy/ ále miłośći pełen GrzegŚm 65, 66; SkarŻyw 460, 527; CzechEp 316; NiemObr 20; Calep 810b; Vcżyń mię Pánie Boże moy [...] poſłuſznym bez ſprzećiwienia/ vbogim bez vprzykrzenia/ cżyſtym bez náraſzenia/ ćierpliwym bez ſzemránia/ pokornym bez obłudnego zmyślenia/ weſołym bez roſpuſty/ ſmutnym bez ſtruchláłośći LatHar 22; WujNT 1.Petr 3/8; SkarKaz 83a; Dáley oto będzie miał [syn] dzieweczkę cnotliwą, Pokorną, vrodziwą, w ſtárożytnym domu Slácheckim vrodzoną CiekPotr 28; KlonWor 61.

W przeciwstawieniach: »pokorny ... pyszny (10), hardy (a. hardość) (6), okrutny (4), gniewliwy (2), powysszony (2), groźny, mocny, prostak, srogi, uporny, waśniwy, wielmożny« (28): Bowiem wſzyſtki rzecży groźne/ Zwycżay ie cżyni pokorne BierEz H3v; bo lepſſy ieſt mąż pokorny nad męża motznégo OpecŻyw 35; Pyſznij czo chcecie to mieycie/ Nám Pokornym Cznotę dáyeie. ForCnR kt; PatKaz III 108v; RejKup r3; BielKom F5v; LubPs dd6v marg; KrowObr 7v; Bo ſie rodzi gniewliwy/ rodzi ſie pokorny/ Rodzi ſie ieden proſtak/ drugi záſię dworny. RejWiz 117; BielKron 103 [4 r.], 109; Gdyż on záwżdy obiecuie lżyć á niſzcżyć myſli á ſercá powyzſzone/ á powyſzſzáć pokorne. RejPos 201v, 56v; á wżdi widamy rozne nátury: Ieden waśniwy/ drugi pokorny/ ieden rychły drugi leniwy/ ieden grędą drugi inochodą RejZwierc 67v, 2v, 67v; WujJud 132v; Abowiem Pan náſz przyść racżył raz ná ſwiát pokorny/ powtore przydzye wielmożny/ w chwale Bogá Oycá RejPosWstaw [213]; KochPs 24; IM więcey Pánowie y Krolowie świeccy P. Bogu pokorni byli: tym ſrozſzy y hárdſzy nieprzyiaćielom ſwoim zoftawali. SkarŻyw 356; PaprUp L4; Hárdość/ niech pokorney/ nie dokucża/ duſzy GrabowSet S2v; LatHar 607; MALVTCY nie ſąć proſtacy/ ále pokorni. WujNT Zzzzz4v; tyś vporny á żadnemu ſię ſądźić nie daſz/ á oni byli pokorni y ná kośćielnym rozſądku przeſtawáli. SkarKaz 43a.

W charakterystycznych połączeniach: pokorna(-y, -e) (pokorni) cierpliwość, człowiek (człek) (11), czoło, dusza, listy, ludzie (lud) (13), narzekanie (2), odzienie, ofiara (ofiarowanie) (3), (naświętsza) panna (dziewica, dziew(ecz)ka, panienka) [o Matce Boskiej] (11), pokuta (2), przyście [Pana Jezusa] (4), słowa (2), spowiedź (4), twarz (2), umysł, weźrzenie, (za)wołanie (3), zwyczaje.

Wyrażenia: »pokorna cichość« [szyk 1:1] (2): ROſpomni moy miły Pánie ná Dawida ſługę thwego/ A obeźrzy vtrapienie y pokorną ćichość iego LubPs dd2; LatHar 35.

»pokorne dziękowanie« [szyk 2:1] (3): Iezuſa milégo ſwé milé matuchnie pokorné dziękowanié. OpecŻyw 87v; OpecŻywSandR nlb 3v; LubPs P4 marg.

»pokorne milczenie« (3): OpecŻyw 130; OpecŻywSandR nlb 4v; Iezu ktorys pokornem thwoiem milcżeniem biſkupa y inſze naucżone w piſmie w gniew pobudził. TarDuch C2v.

»pokorna(-e) modlitwa (a. modlenie)« [szyk 15:5] (20): Izali nie rozumieſz iż Bog nie dla pieniędzy áni dla krwie cielcow skopow y kozłow/ ále dla cnotliwych ſpraw y dla modlitw pokornych [propter ... orationis eloquium] bywa ku miłoſierdziu poruſzon HistAl I8v; Obeźrzyſz ſie ná me pokorne modlenye/ Gdyż znaſz thákye wyelkye moye vniżenye LubPs ee4, P4 marg, S4v, T2; RejWiz 165 marg, Cc7v; iedenże to ſam ten Kápłan á zbáwiciel náſz/ ták iáko tu ſłyſzyſz/ ofiáruie ty wdzięcżne wonnośći pokornych modlitw náſzych przed máyeſtatem thego ſtráſzliwego Boſtwá ſwego. RejAp 72, 73v; RejPos 3v, 37v, 193v, 349v; BiałKat 221; RejZwierc 264v [2 r.], Bbbv; WujJud 93; Widziſz iſz do Chryſtuſa y przez Chryſtuſa z przycżyną swiętych Bożych á z pokorną modlitwą idziem. SkarŻyw 358; VotSzl B2.

»pokorna myśl« [szyk 14:3] (17): RejPs 159; RejKup r3, v4v, dd8v; LubPs I2; RejPos 48 [2 r.], 134, 199 [2 r.], 201v, 228v, 328v; Iż zá hárdego chłubą prętka háńbá chodzi/ Acż więc y pokorna myſl pod cżás ná to godzi. HistLan F5v; SkarŻyw 16; Myśl prawdźiwie pokorna: ma mu być oddáná/ Y to ieſt nawdźięcznieyſza ofiárá v Páná. ZawJeft 32; Słowá vſt moich/ myśl ſercá moiego Pokorną/ przyiąć rácz vniżonego SzarzRyt A4.

»pokorna postawa« [szyk 5:1] (6): Bywać poſtáwá pokorna/ Ale pod nią myſl niewierna. BierEz P3, R4; Modestus vultu, Pokorney poſtáwy. Mącz 228c; RejPos 1, 2; RejZwierc 49v.

»pokorna (napokomiejsza) prośba« = supplicium Mącz, Calep; supplicatio Mącz, Vulg; supplex petitum JanStat [szyk 67:7] (74): proſzily ſha naſz pokornymy prozbamy abyſz my ym dworw naſchego poſprziely a dozwolyly MetrKor 26/62; OpecŻyw 78v [2 r.], 82, 152v; á ták y ná pokornieyſſei prozby mey proſſę áby niebył teſkliwy wyſlucháć. RejPs 127v, 125v, 157v, 167v, 197; ZapWar 1545 nr 2646; jedno iże się my tego słusznie u WKM swego MP pokornymi prośbami dopraszamy, abyś nas WKM przy tych kondycyjach [...] zostawić raczył. Diar 47, 21, 46, 49, 74, 88; LubPs B3, B5 marg, C3 marg, Gv, H3 (9); BielKron 110 [2 r.]; Mącz 305d [2 r.]; RejAp 8v, 14, 88v; A ktoż nam inſzy obiáſnić może/ iedno ten wſzechmogący Pan/ do ktorego ſie pokornemi prośbámi vciecżmy/ áby tho nád námi miłośćiwie z łáſki ſwey ſwiętey okázáć racżył RejPos 129v, 3v, 10, 14, 37, 46v [2 r.] (29); RejZwierc 200, 201v, 256v, 264, 264v [2 r.], 265; Calep [1035]a; GrabowSet X3; WujNT 309, Hebr 5/7; doſyć czyniąc pokornym prośbam poddánych náſzych/ Státutem ninieyſzym ſkazáliſmy/ y ſkázuiemy: áby [...] SarnStat 917.

»pokorna skrucha« (1): Widząc Pan Bog pokorną ſkruchę y pokutę ich [Niniwitów]/ zmiłował ſie nád nimi. BielKron 92.

»pokorny(-a) ((na)pokorniejszy) sługa, służebnica« [szyk 4:2] (5:1): ktory [Marchołt] moym włáſnym nakłádem przez Ianá bakálarza z Koſſyczek też ſlugę twego pokornego/ wyłożon ieſt wpolſkie złáćiny. March1Wiet Av, A2; PatKaz II 63; RejPos 57v; SkarŻyw 160; BAdź pozdrowiona Pánno Márya/ ſłużebnico przenaświętſzey Troyce napokornieyſza. LatHar 38.

»służba, posługa pokorna« [szyk 4:2] (5:1): March1Wiet Av; Wielmożnemu panu Krziſſtofowi z Szidlowcza Woiewodźie ij Staroſcie Krakowſkiému etc. panu ſwému łaſkawému/ Ieronim Wietor Impreſſor/ ſłużbę ſwą pokorną ij vkłonę powiedá. ForCnRWiet Av; FalZioł +2; LibLeg 9/49v; HistAlHUng A2; Cżytánim/ cáłey nocy modlitwámi/ poſty/ y pokornymi poſługámi/ zábáwiáłá życie ſwoie SkarŻyw 193.

»pokorny ukłon« (1): Potym vcieſſywſſy ſwé duſſe/ s pokornym vklonem od niego z wielką radoſcią odiechali OpecŻyw 25.

»pokorne uniżenie« (1): Pokorne vniżenie wyernego przed máieſtatem Páńſkim LubPs bb3 marg.

Szeregi: »cichy, (a, i) pokorny; cichy i (a) pokornego serca« = mitis et humilis corde PolAnt, Vulg [szyk 22:6] (18;10): OpecŻyw 71v; Weście mé iarzmo na śię/ a vczcieśię odemnie żećiem iá ćichy ieſt i pokornégo ſerca MurzNT Matth 11/29; LubPs I4v marg, V3; Vtzćie ſię odemnie: ábowiem iam ieſt ćichego y pokornego ſercá KrowObr 34v, 49; BibRadz *7; A Anyoły pokorne á ćiche wzyął ná to mieyſce ku ſwięthey ſłużbye ſwoiey. RejPos 56v, 3v [2 r.], 118v, 199, 287, 288v, 313; GrzegŚm 66; Oſobliwyżeś ty żołnierz/ iákiegoś zuchwáłego á nie ćierpliwego Hetmáná? A pewnie nie onego naywyżſzego/ nam od Bogá dánego/ ćichego y pokornego Hetmáná Iezuſá Chriſtuſá? CzechRozm 233, 233v; CzechEp 18, 43; Po cżym też łatwie poznać/ kto ieſt z owiecżek Chriſtuſowych/ y do ſtadká iego ćichego/ á pokornego należy NiemObr 18, 18; BielRozm 8; Calep 637a; LatHar 197, 533; WujNT Matth 11/29; SkarKaz 515b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 10 r.]

»pokorny i cierpliwy« (1): bog pokornych y czyerplyuych ſwych ſlug nyeopuſzcza PatKaz II 63. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»cny i pokorny« (1): Ale y on żony pierwey/ Tákież powiádał cnoty iey: Iż byłá cna y pokorna/ Nie będzie iey żadna rowna. BierEz P.

»malutki i pokorny« (1): Ktorzy ſą málutcy y pokorni. WujNT Bbbbbb.

»mierny i pokorny« (1): s ktorych [wnuków Tarkwiniusza] tákież ieden był mierny y pokorny/ drugi okrutny. BielKron 103. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»nabożny a pokorny« (1): tedy potrzebá nam wprzod onego zá niezliczone grzechy/ niezmierne zbytki y ſwowoleńſtwá náſze vbłagáć: przez nabożne á pokorne modlitwy VotSzl B2. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»niski (naniższy), (i, albo) pokorny« (4): SkarŻyw 117; Calep 491b; LatHar 334 marg; W. K. M. mego Miło: Páná. Naniżſzy y pokorny Kápłan y ſługá X. Piotr Skárgo Societatis IESV. SkarKaz )(4v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»pobożny i pokorny (pobożniejszy i pokorniejszy)« (2): A gdzie były zbiory álbo koſcioły lżeyſzym koſztem opátrzone/ tám też pobożnieyſze y pokornieyſze ſpráwy záwżdy bywáły. RejAp 34v; LatHar 593.

»pokorny i poddany« (1): A Pan Iezus o oney mu [Ananiaszowi] wielkiey y prętkiey odmiánie powiedziáł: Iuſz ſię go [Pawła] báć nie możeſz/ ſtał mi ſię iuſz pokornym y poddánym SkarŻyw 82. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»pokorny i podły« (1): Pokorne y podłe odzienie iey nie vkázowáło/ iáko v drugich/ nádętego ſercá SkarŻyw 195.

»pokorny i posłuszny« (3): SkarJedn 148; SkarŻyw 580; Ale ći malutcy/ ſąć pokorni y poſłuſzni ſynowie kośćiołá powſzechnego WujNT 237. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»pokorny a powolny« (1): (nagł) Copia Lysthu od pana Vylamowskiego chtorym vypyssuye odpowyeczy na poſselſthwo do Ceſſarza Tureczkiego (–) Nayasnyeyſſzy myloscziwy Crolyv po zalieczenyv moyey pokorney a powolney ssluzby. Przithym [...] oſnaymvye yzem [...] LibLeg 9/49v.

»prosty i pokorny« (1): Ale tu ſłuchay opátrznośći Páná tego/ iż vpadł los ná onego ſwiętego á proſtego y pokornego cżłowieká/ ná Mácieiá ſwiętego. RejPos [290]v.

»skromny, (i) pokorny« (3): Mącz 224d; Ieden muśi być hoyny drugi łákomiec/ ieden trzeźwi drugi opilec/ ieden ſkromny pokorny drugi iádowity á gniewliwy RejZwierc 67v; NiemObr 13. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»skruszony a (i) pokorny« [szyk 4:2] (6): OpecŻyw 90v; RejPs 77v, 186v; y ſwięthe imię iego ná wyſokośći/ y w ſwiętym przebywáiący/ y z ſkruſſonym y pokornym duchem [con trito et humili spiritu] Leop Is 57/15; Przykład przywodzący ábyſmy byli pokornego á ſkruſzonego ſercá. HistRzym 110; RejPos 47v.

»ubogi a (i) pokorny« [szyk 3:2] (5): PatKaz III 108; KrowObr 166; RejPos 200; Y iáko byłá miedzy inſzemi pyſznie vbránemi pánnámi poſtáwiona tá vboga Heſter á pokorna żydowecżká RejZwierc 201; NiemObr 57. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»pokorny i układny« (1): Tu zowie dźiećiątkiem tego ktory ieſth pokorny y vkłádny prawdźiwie á nie obłudnie. BibRadz II 12b marg.

»pokorny a (i) uniżony (napokorniejszy a nauniżeńszy)« (24): RejPs 97; Celnik zaſię ſtánąwſzy zdaleka/ niechćiał podnieść y oczu ſwych w niebo/ ále tłukł pierśi ſwe/ mowiąc/ Boże bądź miłośćiw mnie grzeſznemu. (marg) Tyć ſą znáki ſercá pokornego y bárżo vniżonego. (–) BibRadz Luc 18/13; RejAp 14; iżbychmy ſie nie obrażáli/ ták iáko żydowie y pogáni/ ná tym ták pokornym á vniżonym przyſciu Páná tego. RejPos 1; Iáko ſie pan kocha w pokornym á w vniżonym ſtanie/ á iáko nikt nie ma pokłádác nádzyeie w doſtoieńſtwie áni w vniżeniu ſwoim. RejPos 11v marg, 4, 37v, 48, 86v, 134 (18); RejZwierc 264v [2 r.], 265. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»pokorny a upadły« (1): a ty vznawſſy pokorną a vpadłą myſl naſſę ſnadz ſpowſciągnieſz moznoſc ręki ſwoiey ktorąs był iuſz nagotował na skaranie naſſe RejPs 159.

»pokorny a wierny« [szyk 5:5] (10): Iáko pokorną á wierną modlithwę Pan wdzyęcżnie racży przymowáć LubPs P4 marg; RejAp 73v; A kędyſz/ á iákoż nam przyść ku tey miłośćiwey obronie á opiece iego/ ieſli nie będzie miłoſierdzia iego/ á ieſli ſobie tego pokornemi á wiernemi prośbámi ſwemi nie vżebrzemy v niego RejPos 132v, 1, 29, 37v, 134, 202, 214, 328. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

W przen (102): Tákżeć ten Pan by Cyprys/ iednoć ſzyſzki rodzi/ Tym ſláchetnym Iábłonkam náſzym nie záſzkodzi. Bowiem tám pychy wiele/ ále ſkutku máło/ Dłużey náſze pokorne drzewko będzie ſtało. RejZwierz 37.
Przysłowie: BielKom F5; Bona comparat praesidia misericordia, Pokorney głowy miecz nie śiecze. Mącz 224c.
Wyrażenia: »pokorny baranek« [szyk 2:1] (3): O Iezu náſlodſſy/ baranku pokorny proſſę cie powidzże mi o nieplacż/ cżemus ſie obrzezatz dál? OpecŻyw 23, 124v; Do tego czáſu wilk y lew piekielny gorę miał y krolował/ y wſzytki zábijał: oto ſię ćichy y pokorny báránek vkázuie/ ktory głowę iego ſkruſzy/ á wſzytki wierne z iego mocy wybáwi. SkarKaz 515b.

»pokorna (napokorniejsza) owca (a. owieczka)« (2): OpecŻyw 85v; bo bez wielkiey ſzkody/ nie páſł ten Chriſtuſowych pokornych owiecżek będąc ſyn zátrácenia y grzechu cżłowiecżek. CzechEp 425.

»pokorne (napokorniejsze) serce; w sercu pokorny« = humilis corde PolAnt, Vulg [szyk 65:29] (90;4): OpecŻyw 90v, 135; PatKaz II 48, 49v; była marya [...] wſerczu pokorna wſlouye uazna wumyſzle roſtropna wmouye rzatka veczczyenyu uſtauyczna PatKaz III 109, 145; TarDuch D; RejPs 77v, 186v, 220v; Kiedy bys ſię vcziekl kniemu A pokorne ſercze iemu. Sprawą wiarą ofyarował Prętko bys tam Laſkę poznal RejKup g7, m7, Nv, S; Dobrorzecżenie zá dobrotliwość Páńſką vſtáwicżne/ ktore ludzye ſerczá pokornego záwżdy vſty ſwemi wyſławiáyą. LubPs Iv marg, B5, Z6 marg, aa2, dd6v marg; Leop Is 66 arg, VV v; Ktory ieſt pokornego ſercá ty rzeczy vważa [Qui minuitur cogitat haec] BibRadz Eccli 16/22[23], Dan 3/87, II 44d marg; BielKron 298; RejAp 36; HistRzym 110; Iż modlitwá ſercá pokornego przeniknie obłoki RejPos 13v; áby nie wiedzyeli o oney ſrogośći ktora ſie ma dziać á wypełnić ſie nád nimi/ ieſliby ktorzy byli ktorzyby [...] nie przykłonili ſie s pokornemi ſercy k niemu/ iáko ku Pánu ſwemu. RejPos 106; cieſzcieſz ſie tedy wy nędzni proſtacy á ſercá pokornego/ kthorzykolwiek wſtępuiecie ná mieyſcá á ná powołánie Páńſkie RejPos [290]v, 1, 4, 10v, 13v, 14 [2 r.] (49); Błogoſłáwieni vbodzy w Duchu/ tho ieſt w ſobie wewnątrz/ álbo w ſercu pokorni GrzegŚm 55; KuczbKat 265; ArtKanc P5; Pokornym ſercem/ głoſem pełnym trwogi/ O łáſkę proſząc/ vpada przed nogi. GrabowSet Nv; LatHar 197; day ſerce pokorné z tákim vniżéniém/ przed świętym Máyeſtatem twoim/ żeby ſie we mnie nieználazł ten ſproſny grzéch/ Pychá SiebRozmyśl E3v; SkarKaz 277b. Cf »cichy i pokornego serca«.

Przen (1): Bądź pozdrowioná pokorna ſzyio Iezuſá Chryſtuſá/ dla nas poſzyikowána LatHar 266.
α. W funkcji rzeczownika (139): OpecŻyw 40v; ta panna wſzytkyem pokornym dary boſkye rozdaua PatKaz II 49v; Boże Izraelſki Vſlyſz panie Pokornych Modlithwy TarDuch E2v, B5v, E2v; WróbŻołt D5v, 112/6, mm4; RejPs 205, Ff7; SeklKat T3; RejKup dd5v, dd8v; LubPs P4, X3v, Z5v, Z6; RejWiz 156v, 168v, 172v [2 r.], Ddv; Abowiem to mowi wyſoki y powyſzſſony ktory mieſſka w wiecżnośći: [...] áby ożywił ducha pokornych/ y ożywił ſerce ſkruſſonych. Leop Is 57/15, Ps 73/21, 2.Cor 7/6; Vpornemu vpomie przyſtoi ſie ſtáwić/ Ale to wilcży zwycżay/ pokornego dławić. RejZwierz 50; Poprowádźi pokorne w ſpráwiedliwoſći/ á pokornych náuczy drogi ſwoiey. BibRadz Ps 25/9, Ps 34/3; BielKron 103; wiele pan Bog łamał dekretow ſwych: á nád pokornemi á nád ſpráwiedliwemi záwżdy okázował miłoſierdzie ſwoie RejPos 56v, 4, 46v, 184v marg, 202 marg, 244v; BudBib Iudith 9/13, Eccli 3/20[21]; SkarJedn 185; rozum da ćichemu/ Drogi objáwi ſwoie pokornemu. KochPs 34, 152; SkarŻyw 140; KochTr 19; duſzá k tobie Pánie Wynośi ſwą moc: y ma to vfánie/ Ze ſię też kiedy oney vżáłuieſz/ Y daſz znáć iáko pokorne miłuieſz. GrabowSet M2, G4, K3, P3, P3v; LatHar [+10]; WujNT 47, Rom 12/16, Bbbbbb [4 r.]; SiebRozmyśl F3, F4v; SkarKaz 85b.

pokorny czyj (4): PatKaz III 103; RejPs 149, 212; A záwżdy z nich/ wedle obyetnic ſwych/ wypycha [Bóg] mocarze pyſzne á nádęte/ á poſadza w nich wierne á pokorne ſwoie. RejPos 293v.

W połączeniach szeregowych (4): Leop Eccli 35 arg; Gdyż tám ćierpliwe/ ćiche/ pokorne/ ſpráwiedliwośći pragnące/ pokoy cżyniące/ y pokoy miłuiące/ y przeſládowánie odnoſzące záleca CzechRozm 234v; ReszPrz 101; LatHar 279.

W przeciwstawieniach: »pokorny ... pyszny (23), hardy (12), mocarz (10), zły (3), grzeszny (2), złościwy (2), zuchwały (a. zuchwalec) (2), książę, mocny, nadęty, okrutnik, prostak, przeciwny, warchoł, wyniosły, złośnik« (59): OpecŻyw 11v; Iezu ktorys taiemnicze mądroſci pyſznym zakrył, á pokornym obiawił. ſmi⟨łuy⟩ ſie nad nami. TarDuch B4; zebránie wiernych rozráduie ſie/ vſlyſſawſſy ony ſpráwiedliwe wyroki/ ſtráſliwe złym/ á poćieſzne pokornym RejPs 143v, 55, 212; RejKup o8; KromRozm II p2v; á mądrośći iego nie máſz końcá żadnego/ ktory pokorne przyymuie/ á złośniki poniża. LubPs ff2v marg, R4; KrowObr 25; Gdyż Pan iáwnie obiecał/ á dobrze to vmie/ Iż wyſzſzy pokornego/ á hárdego tłumi. RejWiz 189; Leop Iac 4/6, 1.Petr 5/5; Pan ſtrąca kſiążęta ż [!] ſtolic/ á na ich mieyſce pokorne wyſadża. BibRadz Eccli 10/15[17], Luc 1/48; OrzRozm I2; BielKron 1v, 214, 298; SarnUzn 7v; HistRzym 41; O wſzechmogący á dziwny Boże iákoż tho tobie bárzo łácno vcżynić s proſthatká [!] Doktorá/ z niewierniká wiernego/ z okrutniká ćichego á pokornego. RejPos 283v, 13v, 14, 56v, 184v, 200v marg (14); Pan záwżdy obiecuie tłumić wynioſłe/ á podwyższáć pokorne. RejZwierc 257v, B3, 47v, 53v [2 r.], 69v, 201v, 218v; CzechRozm 211v; PaprPan L3v; SkarJedn 353; KochPs 53, 213; SkarŻyw 328; GrabowSet T2; LatHar 66, 619; Málutcy, nie proſtacy, ále pokorni. WujNT 237 marg, 191 marg, Iac 4/6, 1.Petr 5/5; SiebRozmyśl F4; Ták zuchwálce ſkracał: á z pokornemi, W pokoiu mieſzkał, nie wzgárdzáiąc niemi. KlonKr Av; Miał wiárę z ktorą do kośćiołá przyſzedł: iż P. Bog grzeſzne karze/ á czyni miłośierdźie pokornym SkarKaz 349b, 581a.

Szeregi: »cichy a (i) pokorny« [szyk 4:1] (5): RejPs 216; RejPos 265, 283v; SkarŻyw 196; Boć też ma dyabeł ćiche y pokorne: ma cżyſte/ y iáłmużniki y poſtow pilnuiące/ y wſzeláką poſtáwę dobrego/ ktorą ſtworzył Bog ku záchowániu ludzkiemu. CzechEp 38. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»maluczki to jest pokorny« (1): A Pan ſam dźyękuye Bogu oycu/ iż ſwe táyemnice zákrył przęd [!] mądrymi y roſtropnymi/ á obyáwił ye máluczkim/ to yeſt pokornym KromRozm II p2v.

»niewinny a pokorny« (1): kto śláchectwem ábo możnośćią wiele może/ niech zwierzchność y możność ſwą obráca ná bronienie niewinnych á pokornych [innocentibus et humilibus tuendis]. ModrzBaz 68v.

»posłuszny i pokorny« (1): Bo łáſkę Bożą/ ktora ſię poſłuſznym y pokornym wlewa/ [heretycy] vtráćili. SkarKaz 121a.

»prosty, pokorny« (1): Wziął Pan Bog od niewdzięcżnego dáry ſwe/ á dał ie temu proſtemu/ pokornemu: ktory ie ſobie lepiey ważyć vmiał. SkarŻyw 346.

»pokorny a serca spokojnego« (1): Iż błogoſłáwieni pokorni á ſercá ſpokoynego ábowiem tácy ſynacżki Bożymi sſtáwáć ſie będą. RejPos 271v.

»skromny, pokorny« (1): On ſkromné/ on pokorne/ ná górę ſadza/ A hárdé niepoczeſnie ná dół ſprowadza. KochPs 213.

»ubogi i (a, to jest) pokorny« (4): Pod ſobąs też ſlomę miál/ námes w tym przyklád dál/ vbogim a pokornym/ ij téż wſſytkim nędznym. OpecŻyw 19, 20, [192]; WróbŻołt D6.

»pokorny a uniżony« (2): Modlitwá/ áby pan według ſpráwiedliwośći ſwey pokorne á vniżone miłośćiwye podpomoc racżył. LubPs aav marg; RejPos 184v.

W przen (2): Záwżdy ſtrzela wyſoko/ Pan Bog pokornemi. RejZwierz 59.
Wyrażenie: »pokorny sercem« (1): Bo to ieſt iego zwycżay iż pokorne ſercem ná wſſytko beſpieczeńſtwo wywodzi/ á oczy nádętę [!] á podnieſione wſſędy tłumić raczy. RejPs 25.
a. Znoszony w pokorze (1): przyimi z łáſką proſzę/ Moy vćiſk pokorny GrabowSet K2.
b. O benedyktynach: łagodny, posłuszny, uległy (2):
Szereg: »pokorny albo niski« (1): oni tedy wygnáni ludzie/ będąc w zámutku y w roſpátzy/ ſobie Zakon álbo regułę wymyſlili/ ktorą Regułę pokorną álbo niſką názwáli. KrowObr 133v.
α. W funkcji rzeczownika (1): Regułę nową Pokornych ſobie zmyſlili/ y Benedyktową názwáli KrowObr 135.
c. O zwierzętach (15): Aleć pies cżłowieku wierny/ Acż go bijeſz wżdyć pokorny BierEz C4; Támże vkazał nád głową iego Duchá ſwoiego ſwiętego w oſobie gołębicżki pokorney RejPos 274v, 274v.

W połączeniu szeregowym (1): Cżego ſie doſić doſwyadſſono/ [y] poznáć łatwye z owce/ źwyerzęcya [al]bo bydlęcyá bárzo pokornego/ ći[che]go á boyáźliwego. GliczKsiąż C8v.

W przeciwstawieniu: »pokorny ... dziki« (1): iáko to y w źwirzęthach widamy/ iż będzye pokorne/ łágodne á gdy ſie wzruſzy á zápali tedy ieſt dzikie/ ſrogie/ á nápoły ſzalone. RejZwierc 75.

Wyrażenie: »owieczka, baranek pokorny(-a)« [zawsze w porównaniu] (4:2): botz oto widzę/ ijż iá ktorym byl iako baranek pokorny/ będę natichmiáſt iako lotr iaki związany. OpecŻyw 102, 116v, 136; CzechRozm 234; SkarŻyw 355; Lácno mnie zwalcży/ Smok w złośći ćwicżony/ Trudno/ ſztuce rozlicżney/ Vlec duſzá ma/ zdrády okolicżney. A gdyż tá/ iák owiecżká/ Pokorna/ pełna wſzelákiey proſtoty GrabowSet T.
Szeregi: »pokorny, lubieżny« (1): Wynośćie Páńſkie/ chwały wiecżney/ ſpráwy/ [...] A ile mocy ſtawa W was pokornych lubieżnych Zwierzách ptakách drapieżnych GrabowSet Xv.

»pokorny, łagodny« (1): RejZwierc 75 cſ W przeciwstawieniu.

»niewinny i napokorniejszy« (1): Bowiem ieſt [baranek] miedzy wſzytkiemi ziemſkiemi zwierzęty niewinny/ y napokornieyſzy/ gdyż nikogo nie vraża/ ani zębem/ ani rogiem ani piętkhą FalZioł IV 1c.

»pokorny, niezwadliwy« (1): OSieł [...] Sam ieſt pokorny nie zwadliwy/ brzemię by nawiętſze ſcirpi FalZioł IV 4b.

α. W funkcji rzeczownika (1): HErkules dziwny mocarz był/ co Smoki biyał/ Hidry/ Lwy/ okrutniki/ á pokorne miyał. RejZwierz 43.

Synonimy: cichy, cierpliwy, niski, skromny, uniżony; b., c. posłuszny.

Cf NIEPOKORNY

JDok