Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: POKROPIAĆ

Następne hasło: POKROPIĆ SIĘ »

POKROPIĆ (78) vb pf

Oba o jasne (w tym w drugim 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja

inf	pokropić

praet
	sg
1	m	pokropiłem
1	f	pokropiłam
3	m	pokropił
3	f	pokropiła

imperativus
	sg
2	pokroṕ
3	niech pokropi

conditionalis
	sg
2	m	byś pokropił
3	m	by pokropił

inf pokropić (16). ◊ fut 1 sg pokropię (4). ◊ 2 sg pokropisz (4). ◊ 3 sg pokropi (12). ◊ 1 pl pokropi(e)my (1). ◊ 2 pl pokropicie (1). ◊ 3 pl pokropią (2). ◊ praet 1 sg m pokropiłem (2). f pokropiłam (1). ◊ 3 sg m pokropił (17). f pokropiła (1). ◊ imp 2 sg pokroṕ (10); -ṕ (7), -(p) (3). ◊ 3 sg niech pokropi (1). ◊ con 2 sg m byś pokropił (1). ◊ 3 sg m by pokropił (2). ◊ part praet act pokropiwszy (3).

Sł stp notuje, Cn s.v. wodą święconą pokropić, Linde XVI w.

Znaczenia

Polać kroplami, spryskać, skropić (78)
- Przen (5)
- a. O ceremoniach religijnych (39)
  - Przen: Obmyć z grzechów, powołać do życia wiecznego (8)
  - α. W judaizmie Starego Testamentu (28)
    - Przen (6)
  - β. W chrześcijaństwie (3)
- b. Nawodnić, podlać (13)
  - Przen (6)
  - α. O deszczu (1)
  - β. O Bogu: zesłać deszcz (2)
    - Przen (1)

Polać kroplami, spryskać, skropić; a(d)spergere Vulg, PolAnt, Mącz, Cn; irrigare, spargere PolAnt, Mącz; conspergere, inebriare Vulg; madefacere Mącz; rigare PolAnt [w tym: kogo, co (61)] (78): Aquam irrigato leviter in areas, Prziwiedź wodę álbo pokroṕ. Mącz 356b.

pokropić czym (20): Wezmi kwarthę małmazijey dobrey/ potym wezmi z apteki tuciam preparatam poł łota, camphori trzy cżwierci/ á tę camphorę pokropić palonem winem FalZioł II 19b, II 5d, III 24d, V 62; Przedaymyż go [Józefa] daleko/ gdzie w czudze krainy A ſuknią baranią krwią/ iego pokropiemy A iż go zwierzę ziadło/ przed oyczem powiemy RejJóz A8v, B3; wzyacz ſzwyeczoney wody ſ ſſyedmy koſſcziolow y omycz yą diſchell wozowy, woſz, Bothi y konye pokropicz LibMal 1549/149; Leop Lev 2/7, Prov 7/17; BibRadz Gen 35/14; SienLek 131v, 189v; RejPos 158; BudBib Lev 6/27; Bywa też częſto/ że ći co wychodzą z wánny/ ieſli ſye ſłábſzémi czuią/ chłodną wodą obléwáć ſye káżą: [...] tedy owi mędrſzy/ co Epithemá ná ſérce wźiąć/ álbo ſye wódką Różaną pokrópić każą Oczko 28v. Cf Zwroty.

Zwroty: »krwią pokropić« = zostawić ślady krwi (1): á drudzy [ludzie] gołymi kolány po świętym ſchodźie/ po ktorym zbáwićiel náſz w Piłatowym niekiedy páłacu chodźił/ y krwią ſwą nayświętſzą gi pokropił/ ku gorze wſtępuiąc cżwałgáli ſię. ReszPrz 161.

»łzami pokropić« (1): Widziſz thę niewiáſtę? wſzedłem do domu thwoiego/ wodyś nie podał nogam moim: á oná łzámi pokropiłá nogi moie/ y othárłá właſnemi włoſy ſwoiemi RejPos [308].

»pokropić wodą« = aspergere aquam, spargere aqua Mącz [szyk zmienny] (2): Aspergere aquam, proverbium, Wodą pokropić/ to yeſt ochłodźić/ pokrzeźwić poćieſzić kogo. Mącz 404a, 403d.

peryfr. »pokropić [kogo] wodą własną« = oddać mocz na kogoś (1): Przyſzło ich [pustelników] tedy cżterzey/ ſtali nademną pátrząc ieden mowił ſwięty/ drugi mowił kaźi mu ſie głowá. Ia to bacżąc/ podnioſłem koſzulę/ pokropiłem ie wodą właſną. BielKron 458v.

Szereg: »pokropić i polać« (1): Y poſtáwił Iakob znák ná onem mieyſcu gdźie Bog mowił z niem/ á znák on był kámienny/ y pokropił go winem y polał oliwą [et libavit super eum libamen, et effudit super eum oleum]. BibRadz Gen 35/14.

Przen (5):

Fraza: »krew [czyja kogo] pokropi« = ktoś zostanie przez kogoś zamordowany (1): O nie day tego Boże/ by krew brata mego Miała mnię gdy pokropić RejJóz A7v.

Zwroty: »hizopem pokropić« = zesłać cierpienia, smutki (1): bo niemasz tego Hizopu ktorymby mnie Pan Bog nie pokropił wtym frasunku ActReg 162.

»kijem pokropić« = uderzyć, zbić (1): Wiere tę ſnaċ kxienią ſtrapie Lepey iuż kijem pokropie. RejKup 16.

»pokropić krwią« = przelać krew (1): Pokropiłem gránice krwią moią tu twoie CzahTr I2v.

»ręce krwią pokropić« = zabić kogoś (1): Lecz po tym [Pyrrus] otrzéźwiawſzy/ miecz w kárku vtopił/ A przeklęté ręcé ſwé/ krwią świętą pokropił. GórnTroas 74.

a. O ceremoniach religijnych; aspergere aqua lustrali, lustrare aqua Cn (39):

Przen: Obmyć z grzechów, powołać do życia wiecznego (8):

Ze zdaniem dopełnieniowym (2): O Myi [!]/ co ieſt ſproſnego/ pokrop co ieſt zeſchłego/ vżdroẃ co ieſt ránnego. ArtKanc H13v; LatHar 367.

Zwroty: »pokropić izopem« (1): Iż ieſli ty mnie moy miły Pánie nie pokropiſz onym Izopem we krwi ſwoiey omocżonym/ nie będę nigdy ocżyſcion. RejAp 8v.

»pokropić krwią« (1): Pokroṕ co narychley rádzęć pilno nędzne podwoie mizerney duſzycżki ſwoiey tą niewinną krwią báránká tego ſwiętego/ tobie obiecánego y dánego. RejPos 158v.

»pokropić krwią; krew pokropi« [o Chrystusie] (1;1): RejPos 341; Ieſli przez Krzeſt ſtárego Adámá vtopi/ A zátym go nadrożſza krew twoiá pokropi. KlonWor 82.

»pokropić siedmkroć« (1): pewnie pokropiwſzy nas ſiedḿ kroć onym ſiedmiorákim dárem Ducha ſwego ſwięte^go/ wypuśćić nas będzye racżył z onych cięſzkich á twárdych obwiąſkow zakonu drugiego. RejPos 215.

Szeregi: »pokropić, (a) omyć« [szyk 1:1] (2): Ale ieſliże thy [Panie] mnie pokropiſz á omyieſz/ tedy iáſniey niżli ſnieg będę wybielon. RejAp 8v; ArtKanc H13v.

»pokropić i poświęcić« (1): Słuchay co Prorok mowi ku káżdey wierney duſzy od Páná tego/ ktory ią ſobie wyzwolił á pokropił y poswięćił krwią ſwiętą ſwoią RejPos 341.

α. W judaizmie Starego Testamentu (28): A wźiąwſſy máść/ y krew ktora byłá ná ołtarzu/ pokropił Aaroná y ſſáty iego/ y ſyny iego/ z odzieniem ich. Leop Lev 8/30; BibRadz Hebr 9/19; Wzyąwſzy tedy kreẃ pokropił ludzi á rzekł: to ieſt kreẃ vmowy/ ktorą Pan Bog zwámi vcżynił. BielKron 32v; BudBib Lev 6/27; BudNT Hebr 9/17[19]; WujNT 287, Hebr 9/19.

pokropić na kogo, na co (2): A ptaſzká żywego wezmie zdrzewem cedrowym/ ziedwabiem kármezynowym/ y z izopem/ y omocży to/ y ptaſzká żywego we krwi ptaſzká zárzezánego nád wodą żywą. Y pokropi ná ocżyſzcżáiącego ſię od trędu/ ſiedm kroć/ y ocżyśći go BudBib Lev 14/7. Cf pokropić co na co.

pokropić co [= czym] na co (1): A włoży rękę ná głowę ofiáry ſwoiey/ y zárznie ią przed przybytkiem zgromádzenia/ thámże ſynowie Aaronowi pokropią w koło ná wierzch ołtarzá krew iey. BibRadz Lev 3/8.

pokropić przed kim (3): A cżęść oleiu náłeie [!] mu ná rękę lewą/ w ktorym omocżywſſy ſwoy pálec práwey ręki/ pokropi ſiedm kroć przed Pánem y dotknie ſie końcá práwego vchá/ cżłowieká one^go kthory ſie cżyśći Leop Lev 14/27, Lev 14/16; BudBib Lev 14/16.

pokropić czym (7): BibRadz Lev 14/51; Y niech omocży ofiárownik pálec ſwoy práwy woney oliwie ktora ná ręce iego lewey/ y pokropi oną oliwą ſpalcá ſwego ſiedm kroć przed Iehową BudBib Lev 14/16. Cf »pokropić krwią«.

Zwroty: »pokropić krwią« = sanguine a(d)spergere Vulg, PolAnt; spargere sanguinem PolAnt [szyk zmienny] (5): Leop Lev 14/7; A położywſzy rękę ſwą ná głowie iey [ofiary]/ zárznie ią przed przybythkiem zgromádzenia/ tám że ſynowie Aaronowi pokropią krwią iey w koło ná ołtarzu. BibRadz Lev 3/13; RejPos 103v; BudNT Hebr 9/19[21]; WujNT Hebr 9/21.

»pokropić siedmkroć« = a(d)spergere septem vicibus Vulg, PolAnt; adspergere speties Vulg; spargere septem vicibus PolAnt [szyk zmienny] (10): A gdy ták poświącáiąc [przybytek] pokropił ołtharz ſiedḿ kroć/ pomázał go y wſſyſtek ſprzęt iego. Leop Lev 8/11, Lev 14/7, 16, 27; BibRadz Lev 14/51; RejPos 47, 103v, 214v; BudBib Lev 14/7, 16.

Przen (6):

Zwrot: »pokropić (h)izopem« = adspergere hysopo Vulg (6): Pokroṕże myę o moy Pánye Izopem gorzkośći/ A będę ocżyſcyon s káżdey moyey nyeprawośći LubPs N4; Leop Ps 50/9; RejPos 47v; KochPs 76; LatHar 83, 165.

β. W chrześcijaństwie (3): On ſię ocknąwſzy/ przywieść do ſiebie kazał iednego ſzalonego y opętánego/ [...] wodę wziął/ y krzyżem ią świętym przeżegnawſzy/ pokropił onego ſzalonego SkarŻyw 457.

Zwrot: »pokropić wodą (święconą)« [szyk zmienny] (2): Potym mię [ksiądz] pokropi wodą To iuż z bogiem idą zgodą. RejRozpr A3; Támże [w pałacu królewskim] Krolá wybránego miedzy Pány w onym vbierze ſtoiącego/ Arcybiſkup wodą ſwięconą pokropi/ y kádzidłem okurzy. StryjWjaz C4v.

b. Nawodnić, podlać (13): á źrzodło wynidźie z domu Páńſkiego/ y pokropi dolinę Sythym. BibRadz Ioel 3/18[23]; Madefacere terram. Pokropić ziemię. Mącz 116c, 203c, 356b.

Przen (6): Iam wſádził/ á Appollo [postać z Nowego Testamentu] pokropił/ ále Pan Bog ożywił. KrowObr 3 [przekład tego samego tekstu] BudNT 1.Cor 3/6.

W porównaniu (1): Niech pokropi iáko roſa trawę zyeleniącą/ Myſl wáſzę w dziwney krewkosći tak záwżdy błądzącą. LubPs gg3v.

Zwrot: »pokropić rosą« (1): Dla nas/ vplwányś Pánie/ ábyś nas pokropił/ Roſą nieśmiertelnośći GrabowSet P4v.

Szeregi: »pokropić a napoić« (1): Pokropię ogrod moy ſzcżepienia/ á nápoię rodzenia mego owoc [Eccli 24/42]. Leop BBB3.

»odwilżyć a pokropić« (1): Odwilżę známienity ogrod moy/ á pokropię [Rigabo ... et inebriabo] ſpráwiedliwą grządkę moię. BudBib Eccli 24/36.

α. O deszczu (1):

Fraza: »deszcz pokropi« (1): Ale przydaliſie z przygody że [ryba] ſkacże wzgorę w deſzcż/ á deſzcż ią pokropi/ tedy pocżyna mrzeć HistRzym 50v.

β. O Bogu: zesłać deszcz (2):

Zwrot: »pokropić wodą« (1): A gdy mu [Bogu] ſie zwidzi ſnádnie ią [ziemię] zá ſie może odżywić/ á pokropić wodą RejPs 160v.

Przen (1):

Zwrot: »deszczem pokropić« (1): Maſz y wchorobách á ſmutku y teſknośći piękną ochłodę/ ktorać głowy trudnym ruzumieniem [!] nie z fráſuie/ á ſerceć rádośćią y deſzcżem duchá świętego pokropi SkarŻyw A4v.

Synonimy: 1. oblać, polać, pomokrzyć, zmoczyć.

Formacje współrdzenne cf KROPIĆ.

Cf POKROPIENIE, POKROPIONY