Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: POŁAMAĆ

Następne hasło: POŁAMAJĄCY »

POŁAMAĆ SIĘ (15) vb pf

sie (9), się (6).

-am- (13) ąm- (2).

o oraz drugie a jasne; w inf -łåm-, [-łam-]; w pozostałych formach -łåm- (10), -łam- (1) MurzNT.

Fleksja

inf	połamać się

praet
	sg		pl
3	m	połåmåł się	m pers
3	n		subst	połåmały się

plusq
	sg
3	n	połåmało się było

imperativus
	pl
3	niech się połåmią

conditionalis
	pl
3	subst	by się połåmały

inf połamać się (1). ◊ fut 3 sg połåmie się (2). ◊ 3 pl połåmią się (5). ◊ praet 3 sg m połåmåł się (1). ◊ 3 pl subst połåmały się (3). ◊ plusq 3 sg n połåmało się było (1). ◊ imp 3 pl niech się połåmią (1). ◊ con 3 pl subst by się połåmały (1).

Sł stp, Cn brak, Linde XVIII w. s.v. połamać.

Znaczenia

1. Podzielić się na części wskutek działania siły (13)
- a. Złamać się, rozkruszyć się (10)
  - Przen (1)
  - α. O kościach lub częściach ciała: pęknąć, złamać się (3)
    - Przen (1)
- b. Ulec zniszczeniu, zburzeniu, zrujnowaniu (1)
- c. Potłuc się, pogruchotać się (2)
2. Przestać obowiązywać, utracić swą ważność (2)
- [Przen: Zostać unieważnionym]

1. Podzielić się na części wskutek działania siły; confringi Vulg, PolAnt; frangi HistAl (13):

a. Złamać się, rozkruszyć się (10): Oni [rycerze] [...] bali ſie przez on moſt przeſć/ áby ſie łańcuchy ńie połamáły/ będąc obciążone wiełkoſcią ludu. HistAl E3v; Leop Sap 4/5; BibRadz Sap 4/5; Bo idzie nań/ na Bawel burzyćiel/ y poimáni mocarze iego/ połamáły ſię łuki iych [confractus est arcus eorum] BudBib Ier 51/56, Ps 36/15.

Zwrot: »połamać się do szczątka« (1): A choć napną ſtrzały ſwe ále w nich wnet ſſkodá/ Bo ſie márnye połamyą práwye áż do ſſcżątká LubPs O3v.

Przen (1):

Szereg: »potłuc i połamać się« (1): ſtrzałki ich [kacerzów]/ álbo ná demną [!]/ álbo po demną [!]/ álbo podla mnie vpadáiąc/ potłuką y połąmią ſye wſzyſtkié OrzQuin K3.

α. O kościach lub częściach ciała: pęknąć, złamać się (3): A kto padnié ná ten kamień/ połamie śię MurzNT Matth 21/44.

Fraza: »[komu] ręce, nogi się połamały« (1): Skarał ie [uczniów] prętko P.B: [...] ſalá ſię znimi zápádłá/ y iednym ſię ręce/ drugim nogi połamáły SkarŻyw 573.

Przen (1): Bo rámioná niezbożnikow połamią ſię/ lecż ſpráwiedliwe podpiera Iehowá. BudBib Ps 36/17.

b. Ulec zniszczeniu, zburzeniu, zrujnowaniu (1): Dziś zamki Mácedońſkie y Epirſkie połąmáły ſie BielKron 258.

c. Potłuc się, pogruchotać się (2): tedy Báłwan [Dagon] pádał przed Archą/ y połamał ſie Leop 1.Reg 5 arg; RejZwierz 138v.

2. Przestać obowiązywać, utracić swą ważność (2):

Fraza: »prawo połamało się było; miały się połamać dekrety« (1;1): Y ná wielu mieyſcach tho práwo pirworodzieńſtwá prze złość ludzką iuż ſie połamáło było. RejPos 56v, 104.

[Przen: Zostać unieważnionym: A ták muśiáłoby ſie wſzytko piſmo połámáć/ ktore iáſno świadcży/ że Chriſtus miał być z domu Dawidowego BudArt Q7.]

Synonim: potłuc się.

Formacje współrdzenne cf ŁAMAĆ.