[zaloguj się]
[pdf]

POMIERNIE (75) av

o oraz oba e jasne.

comp pomierniéj (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVIII w.

1. Rozsądnie, z umiarem, powściągliwie, unikając przesady, skromnie; moderate JanStat, Cn; finite, intra legem, intra modum Cn (74): Wſpomagay kogo możeſz zwłaſzcżá potrzebnego/ A pomiernie nie żáłuy nigdy chlebá ſwego. RejWiz 18v, 66v, 72v; RejZwierz 136; á thu Pan znácży/ iż wierne ſwe y przy zdrowiu záchowáć/ y pomiernie záwżdy żywić y opátrowáć racży. RejAp 59; kiedy pan pozyſzcże ſobie v poddánych miłość/ y wziętość: á pozyſzcże tho oboie thym ſpoſobem ſobie/ kiedy będzie dobre wywyſzſzał/ y pomiernie bogáćił GórnDworz Hh8v; A Wſzákoż ſláchćicowi pocżćiwemu/ kthory iuż będzie vmiáł vſkromić ſzárą á niepotrzebną pychę w ſobie/ nicz mu nadobna wſpaniłość pomiernie ozdobiona nie wádzi RejZwierc 54; (nagł) Ná Piwnice. (–) S tego gmáchu wſzyſcy tyią/ Kiedy do dniá by pśi piią. [...] Chceſzli długo zdrow być brachu/ Pomiernie żyẃ s tego gmáchu. RejZwierc 237v, 113, 144, 156v; GórnRozm M3v; A tákowé Targowé bráć ma pomierniéy/ niż zwykł czynić/ y nie ináczéy: iedno iáko práwem poſpolitym y zwyczáiem w mieśćiéch y w miáſteczkach onych [...] zwykło bydź brano. SarnStat 312, 290.

W połączeniach szeregowych (20): RejZwierz 142v; Cżemu thego nie weźmieſz przed ſię/ iż cie Pan o to káráć niechce/ ieſli pomiernie/ pobożnie/ z miłoſierdzyem bliźniego/ á z boiáźnią Páná ſwego/ będzieſz vżywał tych ſwieckich dobr iego RejPos 163, 165, 185, 185v, 220, 318v; Bo iáko choremu od zdrowych pothraw brzuch ſie nádmie/ álbo ſie to w guzy obroći/ tákże też ten/ choć mu to dobrodzieyſtwo ſmákuie á wzmoże ſie s tego/ tedy tego pobożnie/ pomiernie á poććiwie nigdy nie vżywie RejZwierc 98; Ale gdyby też pomiernie/ poććiwie/ pobożnie/ á ſkromnie cżáſow ſwych vżywał/ tedyby y roſkoſznie żyw był RejZwierc 157, 14, 32v, 34v, 60, 69 (12); WerGośc 262.

W charakterystycznych połączeniach: pomiernie bogacić się, brać targowe, cieszyć się, opatrować, płacić, pobiegać, pomścić się krzywdy, postanowić, powiedać, przestrzec, siedzieć, sprawować [co], szafować [czym], szukać [czego], wzgardzić, żywić; pomiernie ozdobiony.

Zwroty: »pomiernie uży(wa)ć, używany« [szyk zmienny] (42:1): A ták ty ſwego ſtanu pomiernie vżyway/ A bez wioſłá ná wodę beſpiecżnie nie pływay. RejWiz 188v; Więc dobrá nádánego vżyway pomiernie/ Obchodząc ſie pocżćiwie ná wſzem s káżdym wiernie. RejWiz 190v, 19v, 30, 32, 70, 71v, 75v, 193v; Pomniſz ábyś vżywał/ tych dárow [trunków] pomiernie/ S káżdym ſtanem pobożnie/ cnotliwie á wiernie. RejZwierz 142v, 60, 66, 67, 70v, 86v, 137; Wino á oliwá ſą pokármy zdrowe/ á pomiernie vżywáne nápoły zá lekarſtwo mogą być rozumiáne RejAp 59, 153; RejPos 163, 165, 185, 185v, 219v, 318v; RejZwierc 14 [2 r.], 25v, 32v, 69, 71 (17); Wierz mi że do wſzytkiego ći pánowie [Krasiccy] dobrzy/ Do rády y do zwády bá ze wſzytkim ſzcżodrzy/ Więc tego vżywáią oni ták pomiernie/ Okázuiąc życżliwość á káżdemu wiernie PaprPan N2v; Tákże też Rzeczpoſpolit: bez grżechow/ w ktorey pomiernie ludźie vźywáią [!] wolnośći/ trwáć długo może GórnRozm M4v.

»pomiernie zachowywać się, sprawować się« (2:2): ieſli ſie pomiernie/ á ſpráwiedliwie/ á wedle powinnośći ſwey záchowywáć będzyeſz przed oblicżnoſcią Páná tego/ tedy iuż ſie nam pewnie á iáwnie vkázáłá ſwięta łáſká iego RejPos 220; RejZwierc 32v, 156v; Ano święći przodkowie [...] pátrz iáko pięknie/ trzeźwie/ pobożnie/ á ná wſzem pomiernie żyli/ y ná wſzem ſię ſpráwowáli WerGośc 262.

»pomiernie żyć« [szyk zmienny] (7): A ták toć známionuią ty trochá rybek ktore tu Ewányeliſtá wſpomina/ áby káżdy z nas vſtáwicżnie żył pobożnie/ pomiernie/ pocżćiwie na tym ſwiecie: á nie ociążał tego márnego oſłá ſwoiego obżárſtwem á opilſtwem RejPos 185; Zywąc ná ſwiecie pomiernie/ Obchodząc ſie s káżdym wiernie/ Ten może rzec żem dobrze żył/ Y poććiwiem cżáſy ſtrawił. RejZwierc [233], 34v, 60, 238v; WerGośc 262; Możeſz zbáwienia doſtáć/ żyieſzli pomiernie/ Służyſzli bez łákomſtwá oycżyznie ſwey wiernie. KlonWor 14.

Szeregi: »pomiernie a cnotliwie« (1): A w tych roſkoſzach/ á w tym błogoſłáwieńſtwie/ y iákoż mu [człowiekowi] ſie ma zdáć krotki żywot iego? á zwłaſzcżá iż tego ieſzcże ktemu iſth/ będzieli ſie w tych roſkoſzach pomiernie á cnotliwie ſpráwował RejZwierc 156v.

»pięknie a pomiernie« (1): Bo ieſli mu winſzuią zá zwycięſtwo/ tedy pięknie á pomiernie powieda/ iż nie ia ále Pan Bog tho ſpráwić raczył. RejZwierc 144. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»pobożnie, pomiernie« (1): Albo ſie náucży z Arytmetyki iáko czudze tyſiące rozmierzáć/ á ſwoiey trochy rozmierzyć nie vmie/ iákoby iey pobożnie/ pomiernie vżił wedle ſtanu ſwego. RejZwierc 14. [Ponadto w połączeniach szeregowych 1 r.]

»poczciwie, (a) pomiernie« [szyk 4:3] (7): OPaleńſkie ty s przodkow/ zá ſkąpe miewáli/ Aleby tym dzieſieyſzym/ w tym krzywdę dzyáłáli. Vżywáią ſwych cżáſow/ pocżćiwie/ pomiernie/ Dosyć cżyniąc ſwym ſtanom/ s káżdym ktemu wiernie. RejZwierz 70v; RejAp 153; RejPos 219v; A ieſlibyś też miał s kim iákie iuż beſpieczne á prawdziwe towárzyſtwo/ toś iuż tám winien pomiernie á poczćiwie przeſtrzedz go w thym coby ſie ludziom do niego nie podobáło RejZwierc 25v, 74, 105v, 139. [Ponadto w połączeniach szeregowych 13 r.]

»pomiernie a (z) roztropnym obaczeniem (a. uważeniem)« (2): Tákze też záſię ſą y złe rzeczy ná ſwiecie/ ále kto ich pomiernie á z roſtropnym obaczeniem vżywa/ tedy nic nikomu ſzkodzić nie mogą. RejZwierc 71v, 25v.

»pomiernie a rozmyślnie (a. z rozmysłem)« (2): RejWiz 19v; Bo bez wzruſzenia iádowitego gniewu może ſie poććiwy cżłek pomiernie á rozmyſlnie krzywdy ſwey pomśćić RejZwierc 76v.

»skromnie (a. w skromności) a pomiernie« [szyk 1:1] (2): RejWiz 73; Tu rozumiey coć tu Pan okázowáć racży/ iż chce ábyś ná they drodze ſkromnie á pomiernie záwżdy vżywał żywotá ſwego RejPos 185. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

a. Łagodnie (1):
Szereg: »nadobnie, pomiernie« (1): Pátrzże ná zachod słońcá kto też z námi ſiedzi/ Chociay ſą náſzy mili łáſkáwi ſąſiedzi. A obchodzą ſie z námi nadobnie pomiernie/ Ale ſtára przypowieść day wiſiał kto wiernie. RejZwierc 246.
2. Geometrycznie, według reguł geometrii (1): Geometrice, Pomiernie. Mącz 144c.

Synonimy: 1. dobrze, miernie, powściągliwie, skromnie, umiarkowanie; a. łagodnie.

Cf NIEPOMIERNIE

MN