[zaloguj się]
[pdf]

POMNOŻENIE (111) sb n

-e- (110), -ę-(1).

Oba o oraz pierwsze e jasne, końcowe e pochylone.

Fleksja
sg pl
N pomnożeni(e) pomnożeniå
G pomnożeniå
D pomnożeniu
A pomnożenié
I pomnożeniem
L pomnożeniu

sg N pomnożeni(e) (17). ◊ G pomnożeniå (13). ◊ D pomnożeniu (13). ◊ A pomnożenié (53); -é (4), -(e) (49). ◊ I pomnożeniem (10); -em (1), -(e)m (9). ◊ L pomnożeniu (4). ◊ pl N pomnożeniå (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI w. (dwa z niżej notowanych przykładów) s.v. pomnożyć.

1. Powiększenie rozmiarów lub intensywności czegoś; wzmocnienie, wzmożenie; wzrost, rozwój; powiększenie się; incrementum Vulg, JanStat, Cn; augmentum Mącz, PolAnt; auctus Mącz, Cn; profectum Vulg, JanStat; profectus Calep, JanStat; accessio, amplificatio, auctio, augmentatio, locupletatio, multiplicatio Mącz; augmen, magmentum, propagatio Cn (109): Locupletatio, Pomnożenie/ Vbogácenie. Mącz 196c, 8b, 20b [2 r.]; KarnNap E3v; Królu zacny/ ludzkiégo ſzukay pomnożenia [tj. staraj się o zwiększenie liczebności społeczeństwa]: A ludźi iednéy wiáry/ y páná iednégo/ Przywiedź do związku węzłá nieroſtárgnionégo. KochProp 16; wiem iż zoſtánę y zetrwam wſzytkim wam (marg) z wámi wſzytkimi. (–)/ ku wáſzemu pomnożeniu y weſelu wiáry WujNT Philipp 1/25.

pomnożenie czego (53): Ligurgu ślę pozdrowienie/ Dobrá wſzego pomnożenie. BierEz F3v; tego pożiway poranu dla poſilenia żołądka y dla dobrey krwie pomnożenia ytheż dla pomnożenia męſzſzcżyznſkiego [!] naſienia. FalZioł 1 105d, V 16; Przythym day pan Bog. W.M. ſpołem z małżonkiem iego miłoſcią s dobrego zdrowia y wſzego ſzcżęſcia pomnożenim na długie cżaſy záchował HistAlHUng A4v; MurzNT 33v; GroicPorz B, b4v; to drewno Krzyżá [...] niechay będzie mocnośćią wiáry/ dobrych vtzynkow pomnożenim/ y duſz odkupienim KrowObr 109v, 113; BibRadz Is 54 arg; SarnUzn A3; Cżáſem ſłowy y známiony inſzymi/ ſámi siebie bárźiey pobudzamy ku świętey chući pomnożeniu. KuczbKat 370; WujJud 54, 111v; WujJudConf 54; RejPosWstaw 42; Bo W. mć. nie iedno ſłowo Boże prawdziwe y iego ſługi miłuiesz/ ále też dla iego więtſzego pomnożenia pożytkom ſwym niefolguieſz BudNT przedm a5; CzechRozm 268v, **3v; ModrzBaz 144v; vtrátá cżlonkow ztáłá ſię iey pomnożenim cnot: bo za tym więtſza wgorącey modlitwie vrosłá/ iſz teſz nic inego cżynić niemogłá. SkarŻyw 589, 115, 508, 589; NiemObr 44; ReszPrz 93; Pieſni Duchowne/ z Piſma S. ku cżći á chwale ſámemu P. Bogu w Troycy iedynemu: Y też pomnożeniu kośćiołá iego ś. [...] ſporządzone. ArtKanc kt; GórnRozm B2v; LatHar 493; WujNT 530, 640, Philipp 1/12, 27; áczkolwiek były ſtáre Spiſy [...] pomnożenie y lepſzy ſpoſób Rzeczypoſpolitéy ták Korony Polſkiéy/ iáko y Wielkiego Kśięſtwá Litewſkiégo czyniące [...] Wſzákóż [...] SarnStat 1020, 20, 331, 964, 979, 998; Dźiećiąteczko záśię roſło v ludźi w miłośći/ Tákże y w pomnożeniu wſzelákiéy mądrośći [Vulg Luc 2/52] SiebRozmyśl G2; GrabPospR Nv; SkarKaz 419a, 420a marg; VotSzl A4v; z tákiego małżeńſtwá, możeſz ſię Y domu pomnożenia y wnukow roſleyſzych Spodziewáć. CiekPotr 27, 88; SkarKazSej 702b. Cf Zwroty.

pomnożenie w czym (18): ſwiadcży Galienus/ iże gorcżycza cżyni pomnożenie w męſkiem naſieniu FalZioł I 50d; Accessiones fortunae et dignitatis, Pomnożenie w fortunách y w doſtoyności. Mącz 43d; CzechRozm 250v; A co o iego [Józefa] wychowániu/ młodośći y ćwicżeniu/ y w cżnotách pomnożeniu/ y wielkiey doſkonáłośći w niewinnym żywocie mowić? SkarŻyw 241, 308; ArtKanc T5v; PRAWOWIERNEMV CHRZESCIANINOWI MARCIN LATERNA [...] łáſki Bożey/ y w nabożeńſtwie pomnożenia życży. LatHar + 2. Cf Zwroty.

W połączeniu szeregowym (1): [z głowy] cżłonki wſzytkie moc y obżywienie/ wzroſt y pomnożenie biorą. NiemObr 44.

W przeciwstawieniach: »pomnożenie ... skażenie, wykorzenienie, zepsowanie« (2): Toć [obciążliwie wołając] Prorocy ſłuſznie Zydom cżynili/ ktorzy nie ku pomnożeniu chwały Boſkiey (iáko wy wymyślaćie) ále owſzem ku ſkáżeniu y zepſowániu/ á ku báłwochwálſtwu ſwemu obrazy ſobie cżynili WujJud 54; day Pánie kośćiołowi twemu pokoy/ ábyſmy ieſzcże pátrzyli [...] ná iednośći Kośćiołá twego pomnożenie/ ná kácerſtwá wykorzenienie y kroleſtwá tego Polfkiego od zguby bliſkiey wybáwienie. SkarŻyw 115.

W charakterystycznych połączeniach: pomnożenie chęci (chuci) (2), chwały (boskiej) (3), ciała, cnot(y) (3), (wszego) dobra (2), dobr dusznych, domu, ewanjelijej, jedności kościoła, kościoła (świętego) (3), krolestwa, krwie dobrej, łaski (2), mądrości, miasta, mężczyzńskiego nasienia, odpłaty, ozdob, pobożności (2), pożytkow (2), prawa, rościenia, rozumu, rzeczypospolitej (2), sprawiedliwości, swobód, szczęścia, uczynkow dobrych (2), usprawiedliwienia, wiary (6), wolności (2), zbawienia; pomnożenie w cnotach (6), w dostojności, w fortunach, w łasce (3), w mądrości (2), w nabożeństwie, w nasieniu męskim, w wierze, w żydostwie [= w gorliwości wiary żydowskiej]; pomnożenie wielkie (więtsze) (3).

Zwroty: »pomnożenie brać, wziąć« [w tym: w czym (7), czego (2)] [szyk zmienny] (11:3): PatKaz III 136v; Da mu ſprawcá zakonu dobrorzecżenye/ Iż yuż we wſſytkich cnotach weźmye pomnożenye LubPs S6v; Bowiem ſlyſzeliśćie o zachowaniu moim niegdy w żydowſtwie żemći náder przeſládował kośćioł Boży/ y burzyłem ij / y brałem pomnożenie w żydowſtwie nád wiele rowiennikow [et proficiebam in Iudaismo supra multos coaetaneos] moich w narodzie moim/ dáleko więtſzym miłoſnikiem będąc oycowſkich moich vſtaw/ á podánia. Leop Gal 1/14; Z ktorego [z Chrystusa] wſzytko ćiáło ſłuſznie ſpoione/ [...] według miáry káżdego cżłonku bierze pomnożenie przyſtoyne ćiału [augmentum corpońs facit]/ ku zbudowániu ſámego ſiebie przez miłość. BibRadz Eph 4/16; RejPosWstaw [414] [2 r.]; SkarŻyw 133; NiemObr 32, 44, 144; Więc/ ieśliże kto nádeń w tym więcey rozumie/ Ma tu y prozny pápier/ niech piſze co vmie. Bo z tąd wſzyſtkie náuki pomnożenie bráły/ Gdy ich przemyſły ludzkie zlekká przycżyniáły. GostGospGroch kt; WujNT 201; PowodPr 26; Vſádzenie náſzey Rzeczypoſpolitey naprzedniey ſie ná religiey/ ktora ku Bogu ieſt/ wſpiera [...] y iedná z ſzczęśćia drugiey pomnożenie bierze. SkarKazSej 680b.

»da(wa)ć pomnożenie« [w tym: czego (3), w czym (4)] = dare incrementum Vulg [szyk zmienny] (17): Dzyękowánye zá ſwięte á hoyne dobrodzyeyſtwá Páńſkye/ á proźbá/ áby Pan Bog dał pomnożenye w cnotach. LubPs bb2 marg; RejPosRozpr b4v [4 r.]; Bo mu Pan Bog w piśmie S. tákie oświecenie y pomnożenie rozumu dawał: iſz więcey do głowy przychodziło/ niſzli vſty wymowić mogł. SkarŻyw 117, 113, 544, 601; ArtKanc K8, T11v; Weyźrzę ná was y dam wam pomnożenie/ że vrośćiećię [!] w ſzcżęśliwośći [crescere faciam; multiplicabimini Vulg Lev 26/9]/ y vtwierdzę przymierze moię z wámi. KołakSzczęśl B; Iam ſzczepił/ Apollo polewał: ále Bog dał pomnożenie. A ták áni ten co ſzczepi ieſt czym/ áni ten co polewa: ále Bog ktory pomnożenie dawa. WujNT 1.Cor 3/6-7 [przekład tego samego tekstu RejPosRozpr], s. 140, 582; SiebRozmyśl M2v.

Szeregi: »pomnożenie i dopełnienie« (1): wtore vſpráwiedliwienie/ ábo ſpráwiedliwośći pomnożenie y dopełnienie pochodzi z vczynkow á nie z ſámey wiáry WujNT 530.

»obżywienie i pomnożenie« (1): A iż ćiáło cżłowiecże/ bez głowy być nie może: tákżeć y zbor/ bez głowy ſwoiey páná Chriſtuſá/ żywotá prawdźiwego/ z ſtrony obżywienia/ y pomnożenia/ vżywáć nie może. NiemObr 44.

»podpora a pomnożenie« (1): [każdy] ſławić na wieki muśi Páná Bogá wſzechmogącego/ o to proſząc/ áby w. W. raczył ieſzcze w dobrym zdrowiu [...] długo záchowáć iáko mocną podporę á pomnożenie rzeczy poſpolithey w Koronie Polſkiey GroicPorz B.

»rozmnożenie, (i) pomnożenie« (2): Multiplicatio, Rozmnożenie, Pomnożenie. Mącz 236c; z tych dóbr wyiechał ſczérą dobrą wolą ſwą dla rozmnożenia y pomnożenia Króleſtwá [pro Regni sui augmento et profectu JanStat 87]. SarnStat 979.

»wzrost i (a) pomnożenie« [szyk 3:1] (4): A iż głowá nádewſzyſtkim ćiáłem trzyma zwierzchność [...] od głowy wzrost y pomnożenie wſzelákie idźie WujJudConf 121v; SkarŻyw 113, 544; káznodzieie śiać y ſzczepić y polewáć máią: á Bog pewnie da pomnożenie y wzroſt naśieniu w ſercách ludzkich. WujNT 140.

Wyrażenie przyimkowe: »na pomnożenie Boże« = dzięki pomnożeniu; in augmentum Dei Vulg (3): SkarJedn 40, 156; Niechay was nikt nie podchodźi/ [...] hárdźie poſtępuiąc w tym czego nie widział/ [...] á nie trzymáiąc ſię głowy chriſtuſá z ktorego wſzytko ćiáło przez ſpoienia y związánia zrządzone y ſpolnie złączone/ rośćie ná pomnożenie Boże. WujNT Col 2/19. [Zawsze przekład tego samego tekstu.]
a. Pomyślność, powodzenie, rozkwit [w tym: czyje: G sb i pron (7)] (11): Accessio, Szczęśćie. Fortuna/ Pomnożenie. Mącz 43d; Calep 855a; CiekPotr 88.

W połączeniach szeregowych (3): dobro pożytek / y pomnożenié ſtanu náſzégo y czći wſzędy chcą podwysſzác/ y nigdy w nieſczęśćiu y potrzebách náſzych nas nieopuſczáć SarnStat 998; mieliby PP. Polacy Litwá/ záwſze gotowe woyſko porządne y doſyć potężne/ [...] ⟨ktoremby y⟩ páńſtwa ſwe dostátecżnie obwárowáć mogli/ y rownem ſobie narodom ſtráchem być/ á nawet/ y napotężnieyſzego nieprzyiacielá woyſká mogliby ná ſobie do cżáſu zádźierżeć/ z iákąby to ſławą/ ozdobą/ y pomnożeniem Rzecżyp. náſzey było/ kto niebacży? GrabPospR N2; Wylałeś ná nię [na Rzeczpospolitą] wſzytko ſzczęśćie ſwoie: w iey dobrym y powſtániu y pomnożeniu/ wſzytki dobrá ſwe zámykáiąc. SkarKazSej 668b.

W przeciwstawieniu: »uciśnienie ... pomnożenie« (1): A z swo⟨im⟩ nieprzyjacielem, Gdy się stoczy stępnym bojem, Porazi ji bez wszej szkody [...] Pobierze skarby i złoto, Posiędzie ziemię mimo to. Stąd im przydzie wielkie uciśnienie, A swoich miast pomnożenie BierRozm 10.

Zwrot: »pomnożenie brać« (1): z náuk wolnych Rzeczpoſpolita záwżdy pomnożenie bierze [proflcit incrementis JanStat 215]. SarnStat 195.
Szeregi: »ozdoba i pomnożenie« (2): nie wielka mówię ſumá groſz ábo pułtorá odłożyć ná ochronienie náſze [...] y ktemu ná ozdobę y pomnożenie oyczyzny náſzey GrabPospR N4v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»sława i pomnożenie« (1): A záprawdę niewiem w kimby ták niechętne ſerce było ku Rzecżyp⟨ospolitey⟩ [...] y ſobie ſámemu nieżycżliwe/ ktoryby z pewnych pożytkow ſwych ktorych świebodnie w pokoiu záżywa/ wzbraniał ſię máłego kęſá vdźielić/ [...] ná wſpaniáłą ſławę/ y pomnożenie oycżyzny ſwey y narodu ſwego. GrabPospR M. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»szczęście i pomnożenie« (1): pewnieyſzego poſłá cżekamy/ Winſzuiąc W.M. y tego [nominacji] y wſzelákiego ſzcżęśćia inſzego/ y pomnożenia áby W.M. [...] Kośćiołowi Bożemu długo ſłużył ReszList 188.

2. Spowodowanie pojawienia się [czego] (1): [lekarstwa doświadczone] Dla pomnozenia płodu a nawięczey v niepłodnych małzonkow. FalZioł V 86.
3. Potomstwo (1): Othoż (powiáda [Pan]) wyśćie náſtáli miáſto oycow wáſſych/ pomnożenie á wychowáńcy ludzi grzeſſnych [incrementa, et alumni hominum peccatorum] Leop Num 32/14.

Synonimy: 1. ubogacenie, wzrost; a. szczęście; 3. dzieci, potomstwo.

Cf POMNOŻYĆ, POMNOŻYĆ SIĘ

LW