[zaloguj się]
[pdf]

PORODZENIE (175) sb n

-e-, [-ę-].

Oba o jasne; -e- (19), -é- (1) BiałKat; końcowe e pochylone.

Fleksja
sg
N porodzenié
G porodzeniå
D porodzeniu
A porodzenié
I porodzeniém, porodzenim
L porodzeniu

sg N porodzenié (13); -é (1), -(e) (12). ◊ G porodzeniå (35); -å (20), -(a) (15). ◊ D porodzeniu (20). ◊ A porodzenié (14); -é (1), -(e) (13). ◊ I porodzeniém (8) FalZioł (3), LatHar (4), SiebRozmyśl porodzenim (5) SeklKat, StryjKron (4); ~ -ém (1), -(e)m (7). ◊ L porodzeniu (80).

Sł stp: porodzenie, porodzienie, Cn notuje, Linde XVI w. (dwa z niżej notowanych przykładów) s.v. poród.

I. Rzeczownik od „porodzić”: Czynność rodzenia, poród wydanie dziecka na świat; partus Mymer1, BartBydg, Vulg, Mącz, Cn; enixus Mącz, Cn; progeneratio Calep, Cn; satus Mącz; genitura, partio, partura, procreatio Cn (160): Iako ya nyesbylem [...] Robothney katharzyny voythkowey ve wschy byskupiey yabloney bandaczey blysku porodzenya ZapWar 1526 nr 2343; Mymer1 38; Puerperium, partus pueri primus, porodzenye BartBydg 126; maſz pewną nadzieię dobrego kończa á pocieſznego w cżęſliwem [!] porodzeniu. FalZioł V 18d; Przitym też gdy iuż cięſzka niewiaſta przychodzi ku ſamemu porodzeniu/ tedy ma być poſilona iaką dobrą potrawką FalZioł V 19b; Trafuie ſie theż w porodzeniu iż dziecię obiema rękoma pocżnie ſie rodzić FalZioł V 22c; Zaſię gdyby niewiaſta po porodzeniu miała bolenie z ſtrzekaniem w krzyżu y w bodrach [!]/ tedy maſz wziąć/ rumnu/ ſlazu FalZioł V 27v; Gdy prawa pierś chora ieſt, Nieprzeſpiecżnoſć porodzenia męſzcżyznie vkazuie. FalZioł V 31, I 3a, 19a, 107d, 155b, III 35b (26); SeklWyzn F [2 r.]; GroicPorz ii, mm2v; A niewiaſtká iego/ żoná Fineeſowá/ chodziłá brzemienna/ y bliſka porodzenia Leop 1.Reg 4/19; BibRadz Gen 35/17, Lev 1 arg; thám niewiáſty ták ſą płodne iż rzadko ktoraby iedno dzyecię miáłá przy porodzeniu BielKron 8v, 24, 37v marg, 382, 415 [2 r.], 445, 465; Iunonem Lucinam in pariendo invocant Wziwáyą ná pomoc przi porodzeniu. Mącz 505a, 1a, 6b, 59d, 60c, 84d (9); SienLek 109, 113v, 114; HistRzym 133; Wiele máthek po porodzéniu dźiatki ſwé dawáią mámkóm ku chowániu BiałKat 281; CzechRozm 157v; SkarŻyw 111, 393, 507; Obstetrico – Do porodzenią pomagam. Calep [718]a, 217b, [700]b, [756]b [2 r.], 856b; LatHar 233 [3 r.], 480 [2 r.], 487 [3 r.], 501 [3 r.]; WujNT 5 [4 r.], Zzzzz4v [2 r.]; A iákoś zoſtáłá czyſtą á niepokaláną dźiewicą ták przed porodzeniém/ iáko przy porodzeniu/ tákże téż y po porodzeniu SiebRozmyśl G4.

porodzenie kogo (12): Iuſch tedy mozymy zrozumyecz yako bog oduyekow przeſrzal narodzenye they maryey panny naſzwyath ktory chczyal yzby przeſz yey porodzenye ſyna bozego bylo naprauyone kozde tego upadlego ſzwyata ſtadlo PatKaz III 92, 102v; Krolowa Anná będąc mdła po porodzeniu iego [syna] vmárłá rychło. BielKron 404, 21, 61. Cf »porodzenie dziecięcia«.

porodzenie czyje [w tym: G sb i pron (9), pron poss (6), ai (1)] (16): BierRaj 19v; Panno cżiſtá Maria [...] przez twoie porodzenie/ dáy nám wiecżné zbawienijé OpecŻyw 17v; PatKaz III 92; GlabGad A4; RejPs 71v; Trzećiego dniá po moim porodzeniu/ porodziłá też y oná Leop 3.Reg 3/18; Cudá kthore Elizeuſz vczynił/ Oleiu rozmnożenie/ Nie płodney porodzenie Leop 4.Reg 4 arg, Iob 39/1, Is 66/7; Obstetrico et obstetricor, Bábą być/ pri porodzeniu pań bywáć. Mącz 257c; Szedł też y Iozeph [...] do miáſtá [...] ktore zwano Bethleem [...] áby ſie theż wyznał y z Márią [...] Y sſtało ſie ieſt pothym gdy iuż thám byli/ wypełniły ſie dni porodzenia iey/ y porodziłá ſyná ſwego pirworodnego [Vulg Luc 2/6] RejPos 17v, 17v, 296; BudBib 19a marg; LatHar 412, 480; WujNT 5.

W połączeniu szeregowym (1): pirwey bywa poczęcie potym rodzenie naoſtatek porodzenie. WróbŻołt C5v.

W charakterystycznych połączeniach: porodzenie sczęśliwe, dziewicze, dziwne, pocieszne, snadne; blisko (blisku, bliska) porodzenia (być) (5); do porodzenia pomagać, ku porodzeniu (do)pomagać (3), pokuszać się, sprawny; po porodzeniu oczyścienie (2), uraz; przy porodzeniu czynić lekkość, pomagać, pracować się (praca) (2), służyć, umrzeć (2), używać na pomoc (2); porodzenie z panny.

Zwroty: »przed czasem mieć porodzenie« (1): á przeto niema być paniam dawano brzemiennem to picie, bo by muſiała przed cżáſem mieć porodzenie FalZioł I 24d.

»jednym porodzenim mieć, urodzić« [szyk zmienny] (2:2): w zięmi Krákowſkiey we wśi Nakiel/ trzydzięśći y ſześć dzieci żywych iednym porodzenim/ Sláchetna Margaretá Małżonká Groffa Wiroboſławá vrodziłá StryjKron 345; Auicenná piſze w kſięgach o Zwierzętach/ iż iedná Niewiáſtá ſiedḿdzieſiąt y ośḿ dzieći miáłá iednym porodzenim. StryjKron 345, 345 [2 r.].

Wyrażenia: »ciężkie, trudne porodzenie« (1:1): FalZioł V 30v; Nogi cienkie á krótkie v białych głow zna cięſzkie porodzenie GlabGad P7.

»czas porodzenia, porodzeniu, ku porodzeniu« = tempus partus a. pariendi Vulg (16:3:1): Gdy cżas porodzeniá Elzbieta miala/ porodzila krzcijciela bożeego OpecŻyw 12; TarDuch B8v; PAprociana wodka [...] Płod vmarły wypądza z żywotha, y żywy przed cżaſem porodzenia wypądza z żywota FalZioł II 10b, IV 48d, V 16c [2 r.], 18b; Y Zaſz ty wieſz cżás porodzenia dzikich koz ná ſkáłách/ álbo doyźrzaleś kiedy gdy Lánie rodzą? Leop Iob 39/1, Is 66/7; Elżbiećie też wypełnił ſię czás porodzenia [Verum Elisabeth impletum est tempus parere ipsam]/ y vrodźiłá ſyná. BibRadz Luc 1/53; BielKron 14, 137 [2 r.]; Partus prope instat, Czás porodzenia nádchodźi. Mącz 418d; HistRzym 32, 77v; RejPos 296; BudBib I 9a marg; SkarŻyw 184; WujNT Luc 1/57.

»czesne [= o czasie] porodzenie« (1): Maturus partus, Czeſne porodzenie. Mącz 211c.

»porodzenie dziecięcia (a. dzieciątka, a. dziatek)« (7): A tak po porodzeniu dzieciątka/ y po wyſzciu tego Lożyſka: płyną ty wilkoſci ze krwią zmieſzane FalZioł V 16; A tak około cżterdzieſci niedziel od pocżęcia przychodzą ti znaki na brzemienną niewiaſtę: kthore vkazuią richłe porodzeniedziecięcia [!] FalZioł V 16a, 8c,1 155b, II 4b, IV 48d, V 18b.

»lekkie, łacne, bez boleści porodzenie« [szyk 8:1] (4:4:1): Woda wktoreyby trzy dni moknął [gagatek], cżini lekkie porodzenie. FalZioł IV 53c; Ktemu baba ma pilno pilnować czo przyſluſza ku łacznemu porodzeniu FalZioł V 24, I 155b, V 15v, 18b [2 r.], 24v; SienLek 113v; naydzieſz [u panny Maryi] duchownie one dwánáśćie gwiazd/ od Ianá S. opiſánych [...] prawdziwe Syná Bożego noſzenie bez obciążenia: y porodzenie bez boleśći. LatHar 476.

»rychłe (będzie), śpieszne porodzenie« [szyk zmienny] (13:1): Theż kadzenie ſiarcżane pod białą głową ktora niemoże porodzić/ ieſth ku wielkiey pomoczy rychłego porodzenia. FalZioł III 38c; Gdy ty znamiona przychodzą na brzemienną niewiaſtę. Vkazuią richłe porodzenie. FalZioł V 16b, 8c, IV 48d, V 15v, 16a, 20b, 24v [4 r.], 25 [2 r.]; Oſobliwe lekárſtwo ku lekkiemu á śpieſznemu porodzeniu SienLek 113v.

Szeregi: »poczęcie i porodzenie« (3): Conceptus et satus pecudum, Poczęcie y porodzenie. Mącz 387a; Toć zwiáſtowánie/ o náleźioney łáſce/ nie było przed iey [Maryi] vrodzeniem ani po vrodzeniu iey w dźiećińſtwie: ále áż w doroſłych pánieńſkich lećiech/ w ktorych iey tę łáſkę Bożą ku pocżęćiu y porodzeniu opowiedał ánioł CzechEp 192; WujNT 5. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»porodzenie albo zlężenie« (1): CZęſto kroć po porodzeniu/ albo po zlężeniu: wpadaią niewiáſty w rozmagite niemoczy FalZioł V 26v.

Przen (2): Oćiec dał Synowi żywot przez porodzenie wieczne. WujNT 324 marg, Ccccccv.
II. Rzeczownik od „porodzić się”: Narodzenie się, przyjście na świat; partus Vulg, Cn; nativitas PolAnt; generatio Cn (15): PatKaz III 136v; Lekarzſtwa o rozmagitych niemoczach Dziecinnych/ w ktore richło po porodzeniu wpadaią FalZioł V 37v; GliczKsiąż Q2v; Po obrzeſzce/ ktora bywa po porodzeniu oſmego dniá/ krzcżą ſie we cżterdźieśći dni Męſcżyzni BielKron 462; KwiatKsiąż C3v; co mu bogini forthuná ná głowie nápiſze przy porodzeniu/ tego ſie żaden nie vchroni. BielSpr 51, 51; W Kośćiele Sálomonowym/ cżterdźieſtego dniá po porodzeniu/ Páná Chryſtuſowe weſołe ofiárowánie. LatHar 515.

porodzenie z kogo (1): Woła też y opowieda pocżęcie y porodzenie iego dziwne z dziewice pánny/ ktore ſie nád dziw á nád przyrodzenie biegu ſwieckiego sſtáć miáło RejAp 100.

porodzenie czyje [w tym: pron poss (4), G pron (1), ai poss (1)](6): Ale takowych malo ieſt/ ktorzyby takowé ſſcżęſliwoſci byli/ ijżby od ſwégo porodzeniá nigdy boga nie rozgniewali OpecŻyw 188v; PatKaz III 108v; RejAp 100; BudBib Esth 14/5; ActReg 31; Constellatio – Zeiſzcz ie [!] znakow niebieskich przi porodzeniu człowieczim. Calep 249a.

W połączeniu szeregowym (1): Iáko iágody na puſſcżey nálazłem Iſráelá: [...] ſlawá ich od porodzenia/ y od żywotá/ y od pocżęćia. Leop Os 9/11.

[Wyrażenie przyimkowe: »od porodzenia«: Wkłada teſz pan Bog Krzyſz a vdręczenie pod czas/ na ſwe święte a wybrane [...]/ iako czytamy v Hioba. [...] o ſliepem od porodzęnia. UstKościel 74.]

Synonim: I. zlężenie.

Cf POROD, PORODZIĆ, PORODZIĆ SIĘ, RODZENIE

MN