[zaloguj się]
[pdf]

PORYWAĆ (27) vb impf

o jasne.

Fleksja
indicativus
praes
sg pl
1 porywåm
2 porywåsz
3 porywå porywają
praet
sg
3 m porywåł
f porywała
imperativus
sg
2 porywåj
3 niech porywå

praes 1 sg porywåm (10). ◊ 2 sg porywåsz (1). ◊ 3 sg porywå (4). ◊ 3 pl porywają (4). ◊ praet 3 sg m porywåł (4). f porywała (1). ◊ imp 2 sg porywåj (2). ◊ 3 sg niech porywå (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Schwytawszy uprowadzać, unosić, zabierać; arripere Mącz, PolAnt, Calep, Vulg, Cn; rapere Mącz, Modrz, Vulg, Cn; apprehendere Calep, Vulg, Cn; corripere, praehendere Calep, Cn; raptare Mącz; capere, harpagare, surripere Cn (15): Arripio, Pochwytawam/ poriwam/ poymuyę. Mącz 346b, 345d, 346a; Praehendo – Poriwam, imąm. Calep 834a, 84b, 98a, 263a.
Przen [kogo, co] (7): A od dni Ianá Krzćićielá áż dotąd/ kroleſtwo niebieſkie gwałt ćierpi/ á gwałtownicy porywáią ie. WujNT Matth 11/12.

porywać do czego (1): O nędzna Rzecżpoſpolita á ná wſzem rozgłobiona/ ktora tákowe potwory ná ſwe złe chowa. Nie ſą to ludźie/ ktorzi żywą niemáiąc bacżenia ná cnotę y ná ſwą powinność/ á tego ſię dźierżą/ do cżego ie popędliwośći ślepe poriwáią. ModrzBaz 64.

porywać skąd (1): niech mię ſtráchu pełna łodź/ bárzo groźney wſzelkim ſtanom śmierći/ z oycżyſtych źiemie tey kráiow nie porywa bez oney obrony y poćiechy LatHar 641.

Zwrot: »na śmierć porywać« (1): Chrześćiánie ieſzcże niewiedząc o iego [św. Pawła] vpámiętániu á zá vpornego á prześládowcę go máiąc/ iáko owce przed wilkiem od niego vćiekali. wſzákże Bárnábáſz ś. bacżąc iuſz po nim odmiánę/ beśpiecżnie mu ſzedł wręce/ śmierći ſię ná ktorą porywał ſługi Boże/ nieboiąc. SkarŻyw 535.
a) O opętaniu przez diabla [kogo] (3): BudNT Luc 8/29; [Jezus] roſkázował duchowi nieczyſtemu áby wyſzedł od człowieká onego. Bo go od wiela czáſow porywał/ y choćia go wiązano łáncuchámi y w pętách ſtrzeżono/ iednák zwiąſki potárgawſzy bywał zápędzon od czártá ná puſtynie. WujNT Luc 8/29, 9/39.
a. O wodzie: unosić, zabierać [kogo] (1): záchwycony więcey niſzli ſpiąc/ vyrzał bárzo byſtrą rzekę á mętną/ do ktorey ſię wſzytki ſmrody y pomyie ziemie wſzytkiey zbieżáły/ á ono ſię do niey ludzie ćiſną/ ktore oná wodá porywáłá. SkarŻyw 334.
2. Sięgać po coś, brać, chwytać, łapać; rapere Calep, Vulg; capere, concipillare Calep (11): Capio – Przymuię, poriwąm, biore. Calep 161a, 232b, 894b.

porywać co (2): Ale iż piſmá Swiętego żadnego po ſobie niemaſz/ przeto teſz/ iuſz to/ iuſz owo piſmo porywaſz/ y według náuk Dijabelſkich fáłſzywie wykłádaſz. KrowObr 225v; RejZwierz 142v.

Przen [kogo, co] (3): Bowiem kto to roſpuśći ná wolnym wędzidle/ Pewnie mu być v dyabłá záwżdy prętko w śidle. Ktorych on tu náſtáwiał/ iáko chłop ná Szpaki/ A cżęſto nas porywa nędzne nieboraki. RejWiz 189v; Do káżdego ktory ſłucha ſłowá kroleſtwá á nie rozumie/ przychodźi złoſnik/ y porywa to co ieſt wśiano w ſercu iego. WujNT Matth 13/19.
Zwrot: »porywać wodze« = ruszać w drogę (1): Vale, wieś ſie precz/ wynoś ſie precz/ poryway wodze. Mącz 474a.
a. Łowić [w tym: co czym (1)] (2): Ptaſzkowie po nich [sieciach] ſkacżą/ zá nic ich nie máią/ Nie bacżąc co zá zdrády tám ſie ná nie táią. A ſam [łowiący] ſiedzi zá budą ćicho ná nie cżyha/ A ſkoro co przypádnie/ wnet prętko porywa. RejWiz 103v.
Szereg: »porywać i łowić« (1): Pantheron sive Pantherum, Pomek/ yeſt nieyáka śiadká którą ptaki poriwáyą y łowią. Mącz 276b.
b. Używać, korzystać [czego] (1): Frivola vasa, Statki których wſzędzie porywáyą. Mącz 137c.
3. Niszczyć, rozrywać; przen [co] (1): Bo dziś náſſa ſpráwiedliwoſć Czyni ludziom wielką chćiwoſć [...] ieden wáży ná pokłony Drugi chwyta zá zagony A trzećiego vfukaią Ledá mu co tám zábáią Aż moy co porywał wodzą Iuż ſnim w vzdzienicy chodzą RejRozpr E4v.

Synonimy: 1. chwytać, imać, łapać, łowić, poimować; a. napadać, rzucać się; 2. brać, sięgać.

Formacje współrdzenne cf RWAĆ.

Cf PORYWANIE

JR