Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PORZAZAĆ

Następne hasło: 2. PORZĄD »

1. PORZĄD (5) sb m

o jasne.

Fleksja

	sg	pl
N	porząd
G	porządu
A	porząd	porzędy
I	porzędem, porządem
L	porządzie

sg N porząd (1). ◊ G porządu (2). ◊ A porząd (1). ◊ I porzędem (1), [porządem]; -em (1), [-(e)m]. ◊ [L porządzie. ◊ pl A porzędy.]

Sł stp, Cn brak, Linde XVI w. (dwa z niżej notowanych przykładów).

Znaczenia

1. Kolejność (4)
2. Szereg, poczet (1)
3. [Reguła, zasada]

1. Kolejność (4):

porząd kogo (3): Krolow y Xiążąt Polskich/ Kroćiuchne porządu záwárćie/ y opis/ nowo vcżyniony. KlonKr A2, kt; Ná ten cżás tu porząd cnych Krolow ſie podáie KlonKrGum Av.

I sg w funkcji przysłówka: »porzędem, [porządem]« = kolejno, po kolei (1): Ordine aliquid dicere, Porzędem co powiedźieć. Mącz 268a; [A ma kropicz wſzitky porządem zanią idącze StatNorb 20, 78v].

[Wyrażenie przyimkowe: »według porządu [czego]«: zdáło mi śię pożyteczno ábych te wſzytkie rzecży [...] zámknął nieiáką krotkośćią/ á to dawáiąc poſpolitą náukę według porządu kśiąg Cresc 1571 649.]

2. Szereg, poczet [kogo] (1): Ieſt też kto ſię rodzáiowi ſwemu wielce dźiwuie/ Herbámi ſię popiſuie/ á długi przyiaćioł porząd wylicża [et seriem amicorum longam numeret]. ModrzBaz 56.

3. [Reguła, zasada:

W połączeniu szeregowym: Z tego gruntu co ras nowe poſty/ nowe Ceremonie/ nowe porzędy Mniſkie/ y ine tym podobne wymysły/ wynaidowano ConfRad 32v.

Szeregi: »regiment a (albo) porząd«: pan Bog lud Iſrahelſky/ przes obrzeskę od wſſech inych narodow odłączył/ y onemuſz obwłaſtny Regiment a porząd poſtanowył/ w ktoremby Regimenćie albo porządzie iego zebranie mieſzkało UstKościel 19v.

»ustawa albo porząd«: Uſtawa albo porząd koſcielny/ iako ſię w Xięſtwie Pruskiem snaucżaniem y Coeremoniami/ [...] zachowawa. UstKościel kt.]

Synonimy: 1. kolej; 2. grono, hufiec, poczet; 3. prawo, reguła, reiment, uf.