[zaloguj się]
[pdf]

POTŁOCZYĆ (55) vb pf

Oba o jasne.

Fleksja
inf potłoczyć
praet
sg pl
2 m potłoczyłeś m pers
f -ś potłoczyła m an
3 m potłoczył m pers potłoczyli
n potłoczyło subst
imperativus
sg
2 potłocz
conditionalis
sg pl
2 m byś potłoczył m pers
3 m by potłoczył m pers by potłoczyli, by potłoczyły

inf potłoczyć (8). ◊ fut 1 sg potłoczę (2). ◊ 2 sg potłoczysz (3). ◊ 3 sg potłoczy (14). ◊ 2 pl potłoczycie (1). ◊ 3 pl potłoczą (2). ◊ praet 2 sg m potłoczyłeś (2). f -ś potłoczyła (1). ◊ 3 sg m potłoczył (10). n potłoczyło (1). ◊ 3 pl m pers potłoczyli (3). ◊ imp 2 sg potłocz (1). ◊ con 2 sg m byś potłoczył (1). ◊ 3 sg m by potłoczył (3). ◊ 3 pl m pers [by potłoczyli], by potłoczyły (1) RejPs. ◊ part praet act potłoczywszy (2).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI w. (dwa z niżej notowanych przykładów).

Przycisnąć od góry; conculcare Vulg, PolAnt, JanStat; calcare Vulg [kogo, co] (55): ſkoro pocznieſz [jeść] nátychmiaſtći żądza [ku jedzeniu] przyydźie/ gdy on pokarm w żołądku wilkośći potłoczy. SienLek 3v.
a. Zgnieść spadając (2): ábowiem ſklepienie gankow ná nie [gaszących pożar] vpádło/ y pothłocżyło ie do iednego BielKron 423v.
Zwrot: »gradem potłoczyć« (1): gradem ſrogiem potłoczył wſzytki winnice ich RejPs 116v.
b. Zdeptać, stratować (51): Woł gdy wodę w káłuży pił/ Młode żábiętá potłocżył BierEz N4; Leop Iudic 9/27; IZeś ty puśćił [...]czeladź twą z końmi y z bydłem ná dźiedźictwo iego N. y potłoczyłeś mu zboża rozmáité iego roboty SarnStat 1245.
[Zwroty: »koniem (końmi) potłoczyć«: PamJancz 182; gdy koniá pod nim zábili/ miał iuż z ſobą co cżynić/ cżyniąc ſobie przeſtrzeńſtwo by go końmi niepotłocżyli HistOtton 81, 56v.

»k ziemi potłoczyć«: niedufał [Florenc] by go [olbrzyma] zaś z rázu mogł koniem kźiemi potłocżyć/ rácżey z rázu vſkocżył HistOtton 56v.]

Przen (48):
a) Zwyciężyć, pokonać militarnie (3): Byłby Polakow Wſzewold z Wołyńcy potłoczył/ Gdyby Káźimirz z ſwieżym vphem nieprzyſkoczył. StryjKron 230.

potłoczyć czym (1): MiechGlab 10 cf Szereg.

W połączeniu szeregowym (1): ktory [wódz] prętko zebrawſzy dzyeſięć tyſiąc ludzi zbroynych/ potkał ſie z nieprzyiacielmi/ poráźił/ potłocżył/ y pobił wſzytki. BielKron 49v.

W porównaniu (1): MiechGlab 10 cf Szereg.

Szereg: »potłoczyć i potłumić« (1): Tedy napierzwey Tararzy [!] ſtrzałami ſſwemi krzyżowniki y gomiki potłocżyli y potłumili iakoby grad zboże na polu [Primusque cruce signatorum et aurifossorum exercitus cum thartaris magno impetu congressus velut tenerae aristae a grandine percussae, a sagittis thartaricis obtritus est]. MiechGlab 10.
b) Dokonać jakiegoś aktu przemocy; zabić (2): ktorego [papieża Gelazjusa II] Cyncyus poimał y potłocżył/ [...] ále Rzymiánie záſtáwili ſie zań iż go muſiał puśćić. BielKron 180v; Pomorcżyk go [Leska Białego] zdrádnie ſzcżedł w łáźniey/ y potłocżył. KlonKr wstęp A3v.
c) Pognębić, zniszczyć, zniweczyć; subicere Vulg; confringere PolAnt (43): OpecŻyw 178; A ſnadz nieten ieden ale y wiele inych ſtáráią ſie oto áby potłoczyły mnie RejPs 83; RejKup ſ2v; iż [Pan] kogo chce łácno potłocży/ zwłaſzcżá niewiernego. LubPs R3v, P4v, S3, V v; Ieſliſz gdy kto złamał zakon Moizeſſow/ [...] vmiera: co mnimaćie ieſli niedáleko ćięſſę káźni záſluguie ten/ ktoryby ſyná Bożego potłocżył Leop Hebr 10/29, Sap 18/22; BibRadz 4.Esdr 8/56[57]; Potym Pan Bog sſtąpi w mocy ſwoiey/ [...] y potłocży ony ktorzy od niego odſtąpią/ áż kreẃ pociecże rzekámi BielKron 136; byś też chodził po ſmokach/ po lwiech/ po bázyliſzkoch/ á dufáć wiernie w iego obronie będzieſz/ wſzythko ſnádnie potłocżyſz. RejPos 130v; ktory [Pan] tu przyſzedł [...]/ áby potłocżył moc á zniſzcżył márną głowę y wſzytki ſprawy tego ſproſnego kſiążęciá ſwiátá iego [tj. czarta]. RejPos 218v, 64v, 131, 186, 193, 231, 265; w gniewie twym potłocż moc ich/ iſz vmyſlili zgwáłćić mieyſce twe święte BudBib Iudith 9/8, 4.Esdr 8/56[57]; ArtKanc B12, I3v, M17v.

potłoczyć czym (10): Wſſákże ya yednák nád tobą vtwirdzę ſwe ocży/ Ze on [grzech] ſpraw twych złoſcią ſwoyą nigdy nye potłocży. LubPs H4; W wielu zyemiách [Pan] głowy pyſznych potłocży ſwą ſrogością LubPs Z3v, Z4; Chwálćie Páná [...]: ábowiemći nie odiął miłoſierdzia ſwego od domu Izráelſkiego. Aleć potłocżył nieprzyiaćioły náſze ręką ſwą nocy dziſieyſzey. BibRadz Iudic 13/17; BudBib Iudic 13/17. Cf »potłoczyć nogą«.

potłoczyć w czym (1): A tu ſłuchay wielkiey pociechy ſwey/ [...] iż ieſt poráżon ten ſprzećiwnik náſz/ á iáko go káżdy wierny pothłocżyć może we krwi báránká onego ſwego ſwiętego RejPos 332.

W połączeniu szeregowym (1): to pokolenie [białej głowy, tj. Maryi] potrze/ potłocży/ y poniſzcży/ á w niwecż obroći moc thę thego ſprzećiwniká twoiego [tj. czarta] RejPos 270v.

W przeciwstawieniu: »podnieść ... potłoczyć« (1): Ten [Bóg] kogo chce vmye podnieść y vmie też potłocżyć LubPs R4.

W charakterystycznych połączeniach: potłoczyć bezbożne, bojaźń bożą, chwałę [bożą], chytre zarazki czarta, ciało, diabła, głowę [czyją] (wiele głow) (3), hardego, książęta, lwa (2), moc [czyją] (3), mocarze, możności tego świata, nieprzyjacioły (2), omylności świata, pokusy, rozum, smoka (2), sprawiedliwe (2), sprawy [czyje], sprzeciwniki, stan, stolicę, Syna Bożego, szatańskie mocy, świat, upornego, wiernego; potłoczyć ręką (2), srogością (2), złością; potłoczyć we krwi Baranka; potłoczyć okrutnie.

Zwroty: »potłoczyć nogą (nogami)« [szyk zmienny] (5): RejPs 136v; LubPs E2; RejPos 85, 233; Iuż áni ſmocy/ áni lwi/ áni żadna ſrogość ſwiátá tego nic mu [temu, kto ufa Bogu] záſzkodzić nie może/ á wſzytko to potłocży nogámi ſwoiemi. RejZwierc 206.

»wniwecz potłoczyć« (1): iż Pan tákiemu záwżdy á záwżdy błogoſłáwić obiecáć racżył/ ktory [...] pokuſy/ á omylnośći iego [świata] s ſiebie złoży/ á w niwecż ie potłocży RejPos 187v.

»k ziemi, rowno z ziemią potłoczyć« (1:1): LubPs T5v; gdy nędzną myſl ći wſzyſcy oſkocżą/ Iuż rozum/ boiaźń Bożą/ k zyemi wnet potłocżą. RejWiz 137v.

Szeregi: »potłoczyć a podeptać« (1): Y potłocżycie á podepcećie [calcabitis] bezbożne/ kthorzy będą popiołem pod ſthopą nog wáſſych Leop Mal 4/3.

»potłoczyć a potłumić« [szyk 1:1] (2): záſię onę złą á ſwowolną [żonę] [...]: iáko plugáwe ſmieći obiecuie záwżdy potłumić á potłocżyć ſthan iey RejPos 175v, 205v.

c. Zasypać [czym] (1): gdy wiátry ſobie przećiwne powſtáną/ poruſzą on piaſek/ iż ſie ſniego pocżynią gory wielkie y záſię roſypą: ludźi ktore tám záſtáną piaſkiem potłocżą BielKron 457.

Synonimy: a. przycisnąć; b. podeptać.

Formacje współrdzenne cf TŁOCZYĆ.

Cf POTŁOCZENIE, POTŁOCZONY

KW, ZCh