Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: POTŁOCZON

Następne hasło: POTŁOCZYCIEL »

POTŁOCZONY (32) part praet pass pf

potłoczony (22), potłoczon (10).

Teksty nie oznaczają ó; pierwsze oraz drugie o prawdopodobnie jasne (tak w potłoczyć).

Fleksja

sg
m	N	potłoczony, potłoczon	f	N	potłoczona, potłoczonå	n	N	potłoczon(e), potłoczono
	G	potłoczon(e)go		G			G
	A			A	potłoczoną		A

pl
N	m pers	potłoczeni
A	m pers	potłoczon(e)
inne formy
pl N subst m - potłoczony; pl N subst f - potłoczon(e)

sg m N potłoczony (8), potłoczon (6); ~ (attrib) potłoczony (7); ~ (praed) potłoczon (6), potłoczony (1); -on : -ony RejAp (1:1). ◊ G potłoczon(e)go (2). ◊ f N (praed) potłoczona (2), potłoczonå (1); -a Leop; -a : -å RejWiz (1:1). ◊ A potłoczoną (1). ◊ n N potłoczon(e) (2), potłoczono (1); ~ (attrib) -on(e) (1); ~ (praed) -on(e) (1) RejPs, -ono (1) RejPos. ◊ pl N m pers potłoczeni (4). subst m (praed) potłoczony (1) RejPos. f potłoczon(e) (1). ◊ A m pers potłoczon(e) (2).

Składnia dopełnienia sprawcy: potłoczony od kogo (2).

Sł stp s.v. potłoczyć, Cn brak, Linde XVI w. (dwa z niżej notowanych przykładów) s.v. potłoczyć.

Znaczenia

Przyciśnięty od góry (32)
- a. Podeptany, stratowany, wbity w ziemię (30)
  - Przen (27)
    - a) Zwyciężony, pokonany militarnie (1)
    - b) Pognębiony, zniszczony, zniweczony (25)
- b. Zasypany (1)
- c. Dobrze ubity; przen (1)

Przyciśnięty od góry (32):

a. Podeptany, stratowany, wbity w ziemię; conculcatus Vulg, PolAnt (30): iż ſie [przeciwnicy zebrania boskiego] wniwecz obrocą iáko ziele niepotrzebne ktore ieſſcze zá młodu bywa potłoczone RejPs 196; [[Wołosi] do kilka tysiąc Turkow zabili, a Cesarzowi wielką szkodę uczynili, a drudzy Turcy przed niemi uciekali ku Janczarom, ale Janczarzy je od siebie bili, mordowali, aby od nich nie byli potłoczeni. PamJancz 107].

W porównaniu (1): Zwiędło we mnie ſerce moie iak potłocżone śiáno LubPs X3v.

Wyrażenie: »w ziemię potłoczon« (1): podobien ieſt ku kwiatkowi ktory ſporánku ſie roſkwitnie/ á kwieczoru wziemię będźie potłoczon RejPs 134v.

Przen (27): A ták to ſwięte naſienie páda podle drogi/ podle omylnego á niedbáłego ſerczá twoiego/ á nie prziymie ſie w nim/ ták iż ſnádnie może być potłocżono/ bo ie ſam w ſobie potłocżyſz. RejPos 64v.

a) Zwyciężony, pokonany militarnie (1):

Wyrażenie: »do gruntu potłoczony« (1): Acz ſię mężnie bronili ále przemożeni/ Od wielkośći do gruntu wſzyſcy potłoczeni StryjKron 632.

b) Pognębiony, zniszczony, zniweczony (25): Ták y nędzne kośći náſze ſrogie piekło rozmiátuie/ Iż ſie zdamy práwie w niwecż iuż ták márnie roſproſzeni/ A od ſwiátá burzliwego ná wſzem ſrodze potłocżeni LubPs ee3v, B4v marg, D4v; Ktora [odmienność świata] ſie ách nieſtotyſz w teráznieyſze látá/ Ták ſzyroce roznioſłá w wielkiey omylnośći/ Ze prawdá potłocżona buiáią chytrośći. RejWiz 3v; Leop Is 18/2, 7; ono ſrogie kſiążę ſwiátá tego cżárt ſrogi ſprzećiwnik pothłocżon ieſt/ á leży poráżony przed nogámi ie^go RejPos 130v, 332.

potłoczon(y) czym (4): LubPs A4v; Gdyż wieſz iż ten márny ſmok [tj. diabeł] ieſt potłocżon mocą iego [Boga] RejAp 100v. Cf »nogami potłoczon(y)«.

W połączeniu szeregowym (1): Iż widziałem w widzeniu ſwoim/ á on okrutny Smok/ ktory rzecżon ieſt ſzátan/ był zborzon/ zniſzcżon/ á ná ziemię potłocżon RejPos [77]v.

W porównaniu (1): ktory [świat] ieſth omylny á ſłáby/ á iáko ſkło może być ſnádnie potłocżony y wſzythki ſpráwy iego RejAp 49v.

Zwrot: »potłoczony leżeć« [szyk zmienny] (6): LubPs A4v; RejWiz 83v; RejPos 110; Dziwnie nas ták vwiodły ty ſwieckie chćiwośći/ Ze nędznik muśi leżeć wſzędy potłocżony/ A ći co im ſwiát ſłuży podnieſli ogony. RejZwierc 269v, 65, 191v.

Wyrażenia: »nogami, pod nogami potłoczon(y)« [szyk 3:1] (2:2): RejWiz 110v; Nogámi będzie potłocżoná [pedibus conculcabitur] koroná pychy pijánych Effráimſkich ludzi. Leop Is 28/3; RejPos 110, [136]v.

»rowno z ziemią, na ziemię potłoczon(y)« (3:1): iż thá ſwięta mátká twoiá á ten ſwięty kościoł Páńſki [...] ieſt ták ſtároſcią á wielkiemi boleſciámi ogárniony/ iż oto leży rowno z zyemią potłocżony ſrogoſciámi cżártá złego LubPs A4v; RejPos [77]v. Cf »rowno z ziemią położony i potłoczony«.

Szeregi: »rowno z ziemią położony i potłoczony« = lineatim conculcatus PolAnt (2): Idźćie podwodnicy prędcy do narodu rozerwánego y ſplundrowánego/ do ludu vſtráſzonego/ [...] do ludu rowno z źiemią położonego y potłocżonego/ ktorego źiemię rzeki rozerwáły. BibRadz Is 18/2, Is 18/7.

»potłoczon a wyniszczon« (1): vpominam wſzytki/ Bo widzę iáko wſzędy roznioſły ſie zbytki. A oná ſwięta cnotá márnie potłocżoná/ A máło ták nie z gruntu zewſząd wyniſzcżoná. RejWiz 193.

»zniżony a potłoczon« (1): [o wy, miasta] ktore ſie wynośicie s thymi bogáctwy y rozumy ſwemi áż pod niebo/ á potym áż do piekłá będą zniżone á potłocżony thy rozumy á ty omylne wynioſłośći wáſze. RejPos 288.

»zrzucon a potłoczon« (1): iuż teraz sſtáło ſie ieſt wybáwienie/ [...] á okazáłá ſie możność Kriſthuſá iego/ ábowiem zrzucon á potłocżon ieſt oſocżnik bráciey náſzey RejPos 332.

b. Zasypany (1): tam [w piaskach] náyduią Mumią/ ludźi potłocżone á ſpiecżone s piaſkiem iáko kámień będźie. BielKron 457.

c. Dobrze ubity; przen (1):

W połączeniu szeregowym (1): A ono [szczęście] niebieſkie práwe ma wſzytkich żądzy vſpokoienie/ práwie náſyca/ y miárę ma potrzęśnioną/ potłoczoną y opływáiącą. SkarKaz 637b.

Synonimy: przyciśniony; a. podeptany.

Cf POTŁOCZYĆ

KW, ZCh