[zaloguj się]
[pdf]

POTOPIĆ (37) vb pf

Oba o jasne.

Fleksja
inf potopić
praet
sg pl
3 m potopił m pers potopili
f potopiła m an
n subst potopiły
plusq
sg
3 m był potopił
imperativus
sg pl
2 potoṕ potoṕcie
con praet
pl
3 m pers by byli potopili
impersonalis
praet potopiono
participia
part praet act potopiwszy

inf potopić (3). ◊ fut 3 sg potopi (1). ◊ 3 pl potopią (1). ◊ praet 3 sg m potopił (11). f potopiła (6). ◊ 3 pl m pers potopili (7). subst potopiły (1). ◊ plusq 3 sg m był potopił (1). ◊ imp 2 sg potoṕ (1). ◊ 2 pl potoṕcie (1). ◊ con praet 3 pl m pers by byli potopili (1). ◊ impers praet potopiono (2). ◊ part praet act potopiwszy (1).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI w. (jeden z niżej notowanych przykładów).

1. Zatopić wielu lub wiele; o ludziach i zwierzętach: pozbawić życia przez utopienie; submergere Miech, PolAnt; demergere PolAnt [kogo, co (pl a. sg w funkcji pl)] (36): A gdy ie iuż omierznęło tak wiele zabiać [!], tedy oſtatek ludu w kupę zegnawſzy iakoby trzodę iaką w wiſtłę w pędzili y potopili. MiechGlab 33; Syrená nadobnie ſpiewáłá. Ták iż onym ſpiewániem márynarze ſpiłá/ A potym ie vſpiwſzy márnie potopiłá. RejWiz 81v; Ale oni záwiozſzy ie ná głębią/ potopili ich/ nie mniey iedno dwie śćie cżłowieká. BibRadz 2.Mach 12/4, I 1; [cesarz Fryderyk] wiele duchownych potopił co ieździli w poſelſtwie do Fráncyey BielKron 183; Wiſsymirus wźiął krolewſki okręt ácżkolwiek go dobrze broniono/ tám wiele innych okręthow y z ludźmi pobrano/ drugie pothopiono. BielKron 339v; Ná drugi rok záſię nawáłność Thátárow przyſzłá/ Sędomierz wźiąwſzy ſpalili/ ludzi pobili y potopili BielKron 361v, 202, 312v, 401v, 424v, 427v, 460; izali [rotmistrz Jan Boratyński] ze cztérzómá ſty Polaków róty ſwéy/ bębnámi tylko woiennymi/ pod Połockiem nágnawſzy bydłá tego Moſkiewſkiégo w Dźwinę/ máło nie puł Moſkwy był potopił? OrzQuin R; Dla cżłowieká bydło y zwierz wſzyćiek y ptáſtwo Pan Bog potopił. SkarŻyw 270; Vwielbiony Bog náſz/ wozy iezdne y konne ich potopił [Vulg Ex 15/4] SkarŻyw 481, 490; Mſćisław Mſćisławic Chrobry Xiążę Halickie/ [...] boiąc ſię pogoniey Tátárſkiey/ wſzytkie nawy potopić/ poſiec/ drugie popalić kazał StryjKron 260; [nie prośił Moiżeſz żeby ich [Egiptczyków] był miał pothopić Pan Bog/ ále więcey cżyni Bog niżeli potrzebá ná záchowánie ſwoiego ludu. GilPos 181; Dla tegóż niedługo potym/ niemało mężczyzny popalono y niewiaſt potopiono. ŁaszczRecepta 83].

[potopić na czym: między ſobą dla tego [dla łupu] pogłowia więzniow niemáło pozátáiáli/ oprocz ieſzcze tego co ná drodze pomárło/ co też pobili/ co po rzekách y ná Dnieprze potopili WerPublika 44.]

potopić w czym (9): Roſkazał tedy Heliaſz áby proroki báłwáńſkie powiązano/ á potopiono w potoku Cizon BielKron 85, 303v; Weźmi złotych chrząſzczów/ vryway im nogi y głowy/ á ieſli żywé/ w miedźie ié potoṕ/ áż zemrą SienLek 152v. Cf Zwrot.

Fraza: »woda, powodź potopiła; ocean potopił« (4:1;1): oná wodá ták prętka á gwałtowna zalała [!] wſzytkę ziemię nád wſzytki gory ná ſwiecie/ wſzytek rodzay żywy potopiłá/ krom Noego ſámo oſmego á tych źwirząt s ptaki co były w okręcie. BielKron 5v, 23v; Abowiem nie mnimay gdzye cie [tj. ciebie i twój majątek] ogień popali/ wodá potopi/ ná polu zginie/ w oborze pozdycha/ áby tho tobye skąd inąd roſło/ iedno s prawdziwych dekrethow Páná twego/ á zá pomſtę krzywdy ſwoiey. RejPos 253v; SkarŻyw 270, 481; Niemcy/ y Tigurini od oſtátnich mieyſc Francuſkich zbiegwſzy/ gdy ich Ziemię Ocean potopił/ nowych oſſad po wſzyſtkim Swiecie ſzukáli StryjKron 26.
Zwrot: »potopić w morzu, w głębokość morza, w rzece, [po rzekach]« [szyk zmienny] (5:1:1): BielŻyw 150; Pan Bog [...] wozy Fáráonowe y z zaſtępy iego/ Potopił w ſrogą głębokość morzá cżerwonego [proiecit in mare Vulg Ex 15/4] LubPs gg2v; BielKron 124; HistRzym 83; Cżemv tych mnichow z miaſt nie wypędzą/ kámienmi niewybiją/ w morzu niepotopią? SkarŻyw [197]; Máchomet Turecki Ceſarz [...] rániony potopiwſzy w Rzece Dziáłá z wielką ſromotą odegnány muſiał vſtępić. StryjKron 652; SkarKaz 552a; [WerPublika 44].
Przen (2): Bo co vmie Lákomſtwo rozeznáć to ſnádnie. Nuż Pychá z Niecżyſtotą wſzák ie dobrze znamy/ A ich nabożne ſpráwy też cżęſto widamy. Nuż co záſię vmieią ine towárzyſzki/ Wſzákby zá iednym rázem mogł potopić wſzytki. RejWiz 31v.

W przeciwstawieniu: »potopić ... wywieść z głębokich przepaści« (1): [mądrość] nieprzyiaćioły ich potopiłá/ a ie wywiodłá z głębokich przepáśći. BibRadz Sap 10/19.

2. Zanurzyć wiele przedmiotów; przen (1):
Zwrot: »we krwi [czyjej] potopić miecze« = zabić (1): Ach by to wprzód byli/ Nieprzyiaćiele we krwi moiéy potopili Miecze ſwoié/ żebym ſye był nie wróćił z wyćięſtwem [!] ZawJeft 41.

Synonimy: pogrążyć, zanorzyć.

Formacje współrdzenne cf TOPIĆ.

Cf POTOPIENIE, POTOPIONY

LW