Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: POWICIE

Następne hasło: [POWIDLNY] »

POWIĆ (36) vb pf

o jasne.

Fleksja

inf	powić

praet
	sg		pl
1	f	-m powiła	m an
2	f	-ś powiła	m an
3	m	powił	m pers	powili
	f	powiła	m an
	n	powiło	subst

imperativus
	pl
2	powiejcie

inf powić (8). ◊ [fut 3 sg powije.] ◊ praet 1 sg f -m powiła (1). ◊ 2 sg f -ś powiła (1). ◊ 3 sg m powił (1). f powiła (16). n powiło (1). ◊ 3 pl m pers powili (4). ◊ [imp 2 pl powiejcie.] ◊ part praet act powiwszy (4).

Sł stp notuje, Cn s.v. powijam, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

1. Owinąć, zawinąć (17)
- a. Owinąć niemowlę w pieluszki (16)
2. [Zwinąć w kłąb]
3. Opleść (1)
4. Dać życie dziecku (18)
- a. O matce (13)
  - α. Urodzić (13)
    - W przen (2)
    - Przen (1)
  - β. [Począć]
- b. O obojgu rodzicach (5)
5. [Doprowadzić do końca; przen]

1. Owinąć, zawinąć (17): Fascio, Zwięzáć powić Mącz 119a.

a. Owinąć niemowlę w pieluszki [w tym: kogo (13)] (16): A tat [!] podeſſywſſy go [Jezusa] ij poſlużywſſy mu/ powila go OpecŻyw 22v; Potymże [niemowlę] powić/ powiwſzy tedy ma kropię albo dwie mleka w nozdrze wſtrzyknąć FalZioł V 36v, V 35v; Y kázáła Rycerzowi przynieść ſąd iákoby łodkę/ a powiwſzy ie [narodzone dziecię] w on ſąd włożyć. HistRzym 32; O iáko dziwna ieſteś w ocżách náſzych/ iżeś ty pánienko rodzićielá twego porodziłá/ [...] á rękomá twemi/ niebo y ziemię noſzącego/ powiłá. SkarŻyw 112; ArtKanc B15v; WujNT 197 marg.

powić w co (5): Potym ſiąwſſy s ſwé glowy podwikę/ albo rąbek vbogi/ dzieciątko roſkoſſneé weń powila/ także zawiteé/ ſ placżem w iaſlki polożyla OpecŻyw 15v. Cf »w pieluszki powić«.

Zwroty: »dziecię (a. dzieciątko) powić« = fasciare infantem Mącz [szyk zmienny] (3): OpecŻyw 15v; Mącz 119a; O błogoſłáwiona nád wſzytko ſtworzenie/ [...] nie miáłáś w domu miedzy ludźmi mieyſcá: miedzy bydłem powić tákie dźiećię/ Páná Anyołow/ y wſzytkiego niebá Krolá położyćieś śmiáłá? SkarKaz 489b; [Powieyćie dziećię iuż powiłá/ y położyłá y nápoyłá. Wokabul 1539 S].

»w pieluszki, pieluchami powić« (4:1): RejPos 18; wypełniły śie dni áby (Pánná) porodźiłá/ y porodźiłá ſyná ſwego pierworodnego/ y pieluchámi go powiłá [pannis eum involvit Vulg Luc 2/7]/ y położyłá we żłobie KuczbKat 35; W pieluſzki go powiłá, iákie w ten cżás miáłá ArtKanc B2v, C9; LatHar 529.

2. [Zwinąć w kłąb [co]:

Szereg: »powić i pokurczyć«: w Ruśi podgórnéy ku Węgróm/ náſtáły téż kołtki/ niemoc dźiwna/ co głowę wielkimi bólámi trapiąc włoſy powije y pokurczy/ yże iákoby gwoźdźi álbo kołtków ich ſłowem zwyczáynym mówiąc w około náwiéſzał. OczkoPrzymiot 10.]

3. Opleść [co czym] (1): Iakosmy my vyednalj ysz slachathny kruczkowycz (szregul) woczyech szregul myal podnyescz ploth na pyerwszem myeszczv kądy przoth sztal na ymyenyv regulach y powycz nowem chrosthem ZapWar 1510 nr 2075.

4. Dać życie dziecku [kogo] (18):

a. O matce (13):

α. Urodzić (13): Zwyćiężyłá ćię Márya/ ktora zwyćięſcę vrodziłá: ktora bez vtraty cżyſtośći tego powiłá: ktory vkrzyżowány ćiebie pokonał SkarŻyw 398.

Zwrot: »powić syn(aczk)a« [w tym: komu (mężowi) (2)] [szyk zmienny] (9): OpecŻyw 17v; IEden też poiął żonę/ [...] Y nie wyſzedł cżás długi/ ſyná mu powiłá RejFig Ee3v; GórnDworz R7; A gdy cżás porodzenia przyſzedł corce onego goſpodarzá: powiłá ſynacżká SkarŻyw 184, 242, 507; SiebRozmyśl F4; Temu niepłodna gdy zoná powiłá Syná ślepego: tá rzecz go trapiłá. KlonKr B4v; SkarKaz 483b.

W przen (2): To ieſt owoc modlitwy twoiey S. iam z wielkim płácżem błogoſłáwieńſtwo twoie przyięłá/ y tenem owoc łáſki Bożey powiłá. SkarŻyw 31.

W połączeniu szeregowym (1): (nagł) Winſzowánie. Iáśnie Wielmożney Pániey/ [...] Ianowey Károlowey Chodkiewicżowey/ [...] z Nowourodzonego Syná Hieronimá. (–) [...] Co to zá dźiećię będźie/ ktore ſię ziáwiło/ A w ludźiach nie zwycżáyne weſele wzbudźiło. Ktore żarliwość modlitw ludzkich vprośiłá/ Nabożeńſtwo przyięło/ pobożność powiłá. SkorWinsz A2v.

Przen (1):

Szereg: »urodzić i powić« (1): Zadne małżeńſtwo ſtu dziatek mieć y rodzić nie może: á dziewictwo dzieśięć tyśięcy ſynow temu Iuliánowi vrodziło: y tyśiąc pánienek v tey Bázyliſſy powiło. SkarŻyw 180.

β. [Począć:

Zwrot: »[z kim] dzieciątko powić«: Niewiáſtá iedna wſzetecżna z napráwy/ zmowiłá ná Biſkupá Brooná człowieká niewinnego [...]/ iákoby znim dziećiątko ktore nośiłá/ powić miáłá. SkarŻyw 128 (Linde).]

b. O obojgu rodzicach (5):

Zwroty: »powić cor(ecz)kę« [szyk zmienny] (2): Wyſłucháni ſą/ corkę powili y dáli iey imię Eufrozyná SkarŻyw 13, [223].

»syn(aczk)a (a. dwu synow) powić« [w tym: z kim (1)] [szyk zmienny] (3): Wten cżás Amrám [...] z żoną ſwoią Iokábet powił ſynacżká/ bárzo pięknego. SkarŻyw 478; Mátká ich Wálerya/ á oćiec Witalis názwány/ tych dwu ſynow iednym rodzenim powili SkarŻyw 566, 458.

5. [Doprowadzić do końca; przen:

Zwrot: »[co] powić do końca«: Po ſeymie Piotrkowskim przyiecháli do krolá Zygmuntá w dzyewoſlembſtwie od krolá Vęgierskiego [...]/ áby Bárbárę corę przerzecżoney Edwigi wziął zá małżonkę [...]/ przeto thę rzecż zá pewne mieli powić do końcá ná oſtátku mieſiącá Liſtopadá BielKron 1551 269v (Linde).]

Formacje współrdzenne cf 2. WIĆ.

Cf POWICIE

KW, (KO)