Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: POWIETNIK

Następne hasło: POWIETRZE »

POWIETNY (5) ai

powietny (3), powiatny (2); powietny KromRozm III, SarnStat (2); powiatny Mącz (2).

o, e oraz a jasne.

Fleksja

sg
m	N	powiatny	n	N	powiatn(e)

pl
N	subst	powiatn(e)
G		powietnych
L		powietnych

sg m N powiatny (1). ◊ [n N powiatn(e).] ◊ pl N subst powiatn(e) (1). ◊ G powietnych (1). ◊ L powietnych (2).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI w.: powiatny, powietny.

Znaczenia

Przymiotnik od „powiat” (5)
- 1. Od znacz. ‘okręg sądowy jurysdykcji sądu ziemskiego i grodzkiego oraz obszar działania samorządu szlacheckiego’ (2)
- 2. Od znacz. ‘obszar stanowiący część jakiegoś terytorium; prowincjonalny, regionalny, niemetropolitalny’ (3)
  - α. W funkcji rzeczownika: »powiatny« = mieszkaniec prowincji, regionu (1)
  - a. [Złożony z duchownych okręgu będącego częścią odministracji kościelnej]

Przymiotnik od „powiat” (5):

1. Od znacz. ‘okręg sądowy jurysdykcji sądu ziemskiego i grodzkiego oraz obszar działania samorządu szlacheckiego’ (2):

Wyrażenia: [»powiatny kasztelan«: A wojewoda abo sub absentia kasztelan, także też w niebytności kasztelana głównego inny powiatny kasztelan, ma egzekucyją temu przywilejowi korononemu taki występ czynić. AktaSejmikPozn 1572/7.]

»powietne miasto« (2): SarnStat 234, 401 cf Szereg.

[»sejmik powietny«: iż, jako słyszeć, będzie sejm koronny o religiji, a iż sejmiki powietne muszą pierwyj być. AktaSynod I 234.]

Szereg: »powietny a głowny« (2): A niżli [podkomorzowie, chorążowie, wojscy] ná rewidowánié wyiádą/ w powietnych á głównych mieśćiéch/ máią to publikowáć cztéry niedźiele przed wyiázdem ſwym SarnStat 234 [idem] 401.

2. Od znacz. ‘obszar stanowiący część jakiegoś terytorium; prowincjonalny, regionalny, niemetropolitalny’ (3): myey to zá pewną/ iż ono [nauki innowierców] nye yeſt koſcyoł boży/ ponyeważ nye powſſechny/ by też dobrze kilko/ álbo kilkonaſcye koſcyołow powyethnych/ bá y kroleſtw ná to ſye zgadzáło KromRozm III E2v; Provincialia negotia, Powiátne ſpráwy. Mącz 328a; [powiátny/ Provincialis. Volck Sss4v].

α. W funkcji rzeczownika: »powiatny« = mieszkaniec prowincji, regionu (1): Provindalis, Powiatny yeden z poddánych ſtároſtwá/ kráyiny á powiátu którego. Mącz 328a; [Provincialis, in einer prouintz wonhafft. Pol. powiátny/ obywátel niektorey kráyiney. Volck 508].

a. [Złożony z duchownych okręgu będącego częścią odministracji kościelnej:

Wyrażenie: »koncylijum powiatne«: Biſkup gdy ſie obłądźi; [...] może go vcżeńſzy Theolog álbo Biſkup popráwić/ albo náoſtátek Concilium Powiatne HerbOdpow G (Linde).]

Synonimy: 2.a. prowincyjalny, prowincyjalski.

Cf POWIATOWY

SBu