[zaloguj się]
[pdf]

PRAWDZIWIE (844) av

å (831), a (13); å : a OpecŻyw (2:2), MurzHist (2:1), MurzNT (4:2), KrowObr (11:1), Leop (10:2), OrzRozm (6:1), RejAp (3:1), KuczbKat (24:1), BiałKaz (5:1), PaprPan (7:1); e jasne.

comp i sup (nå)pråwdziwiéj (6+1); -éj (2), -(e)j (5).

Składnia comp: prawdziwiej niż kto (1).

Sł stp notuje, Cn s.v. szczerze, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) i XVIII w.

1. Rzeczywiście, naprawdę; vere PolAnt, Vulg, Modrz, JanStat; in veritate PolAnt, Vulg; veraciter HistAl; vero, verum Vulg; certe Calag (580):
α. W połączeniu z czasownikiem (371): OpecŻyw 14, 46v; PatKaz III 138; TarDuch Dv; LibLeg 10/96, 97v [3 r.]; RejJóz D4v; Przyſięgám thobie preſz [lege: przez] namocnieyſze bogi moie/ iż thobie prawdziwie wſzytko páńſtwo twoie odzywam [zwrócę HistAl 1510] HistAl G; A żeby śię był kiedy mógł Iudáſz práwdźiwie vpamiętać/ temuć iá iście niewierzę MurzHist K2v, Q3v; Setnik/ ktory tam na przećiwko nięmu ſtáł/ [...] powiédźiáł/ zaiſté (marg) práwdźiwie (–) tento człowiek ſyn boży był. MurzNT Mar 15/39 [przekład tego samego tekstu: LatHar 714, WujNT], k. 8v, Ioann 4/42, 17/8; KromRozm III D7, D7v; GliczKsiąż A4v; LubPs Ev marg, M3, T4, bb2v; KrowObr B3v; A to będziećie mieć zá znák/ mowi Pan/ że ia was náwiedzę ná tym mieſcu: ábyśćie wiedzieli iż prawdziwie ſie z iſzcżą á wypełnią mowy moie przećiwko wam ná złe. Leop Ier 44/29; Oni tedy ludzie vyźrzawſſy on znák ktory Iezus vcżynił/ mowili: Iż to ieſt prawdziwie Prorok ktory ma przyść ná ſwiát. Leop Ioann 6/14 [przekład tego samego tekstu] AAA2; Y oto iáwnie mowi á nic mu nie rzeką? zali prawdźiwie poználi Kſiążętá iż ten ieſt prawdźiwie on Kryſtus? BibRadz Ioann 7/26; ani wiedźiał [Piotr] żeby to było prawdziwie co ſię dźiało przez Aniołá/ łec [!] mniemał żeby widzenie widźiał. BibRadz Act 12/9; duch náſz nam świádcży/ iż duch święthy ieſt prawdá/ to ieſt iż prawdźiwa ieſt náuká iego/ kthorą nas vcży iż prawdźiwie ieſthechmy ſyny Bożemi BibRadz II 133b marg, Luc 24/34, II 105c marg, 120c marg; OrzRozm D, R4v; ná oſtátek powiedźiałem mu rzekąc/ chceſzli wiedźieć prawdźiwie kto tho był? BielKron 460v; A ieſlić tego nie znáią iż Bog prawdźiwie y właśnie vrodził/ tedyć Bog iuż nie będzie prawdźiwie Oycem/ bo nie vrodźił Syná GrzegRóżn B2, B2v, G3, K4v, M3, M3v, N; OrzQuin P4v, X4v; SarnUzn D6; RejAp 94v, 154v; GórnDworz G7, Ee6v, Ll8; HistRzym 88v, 102; RejPos 84 [2 r.], 261, 312v, 315; Czo to ieſt prawdziwie pożywáć ciáłá Páná Kryſtuſowego. RejPosWiecz2 91 marg, 91, 91v [2 r.], 92v marg [2 r.], 93 [3 r.], 94v [4 r.], 95v; káznodzyeiá przepowiedáiąc ſłowo Boże. do nośi [!] ie głoſem ſwym do vſzu ludzkich/ dáley nie może/ á Duch s. od vſzu áż do ſercá/ kthore prawdziwie zápala. RejPosWiecz3 97v, 96, 96v [2 r.], 97 [2 r.], 97v; BiałKat 113v, 361, 366; Kryſtus gdy mowi vmieráiąc prawdźiwie/ Oycże w ręce thwe pokłádam duchá mego/ nie odłącża ćiáłá/ ále ſámego śiebie cále oddáie Pánu Bogu GrzegŚm 22, A2, 44, 53; sſtawſzy śie vcżeſtniki Boſkiey nátury/ y zowiemy śie ſynmi Bożymi/ y prawdźiwie iemi ieſteſmy. KuczbKat 70, 125, 165 [3 r.], 170 [2 r.], 255 marg; Lecż kto miłuie á mieſzka w Miłośći/ w Bogu prawdźiwie mieſzka/ á Bog w nim WujJud 100; á nie tylko bywamy pocżytáni álbo oſądzeni ſpráwiedliwymi/ ále prawdźiwie ſpráwiedliwymi ſie sſtawamy WujJud 100v; Widźićie że y ſługá ſukceſſorem y Wikárijm Pánſkim być może iákoż y ieſt prawdźiwie WujJud 150v; Widźiſz iáko oni tego pokármu y tego ćiáłá nie prawdźiwie przyimuią ále go rozumem y fántázyą dochodzą. WujJud 255v, 27, 71v, 88v, 111, 149 (25); WujJudConf 23v, 49v, 156, 164v, 171v (8); wy gdyſcie przyięli ſłowo Boże/ ktoreſcie ſłyſzeli od nas/ przyięliſcie nie ſłowo ludzkie/ ále/ iáko było prawdziwie/ zá ſłowo Boże [Vulg 1.Thess 2/13] RejPosRozpr b3v [przekład tego samego tekstu: WujNT]; Przetoż chcecieli prawdziwie s Pánem Kryſtuſem powſtáć/ złożcieſz s ſiebie ſtáránie zbytnie około łákomſtwá/ á bądźcie ludźmi vcżynnemi. RejPosWstaw [1103], [1102], [1102]v [2 r.], [1103], [1103]v, 111, [1432]v; BudBib Tob 14/7; Wprorockiey tedy ſkole vcżąc śię Martá/ nietilo wie o zmartwyſtániu/ ále y wierzy że ma być práwdźiwie. BiałKaz E, E2, F2; Y pochwili zás ſtoiący/ rzekli Piotrowi Prawdziwie znich ieſteś/ bo y Galilieycżykeś. BudNT Mar 14/70, Mar 11/32, Ioann 8/21[31]; Ktorego [Jezusa] tym vmyſłem názywamy Bogiem prawdziwym/ iż z Bogá prawdziwego/ przez ducha iego ś. ieſt w żywoćie ſpráwiony/ [...]. Aby też prawdziwie/ iáko Bog ſam (bo ná to od Bogá tym ieſt vććion) mocnym ſłowem wſzytko rządził y zátrzymawał: prawdziwie kogoby iedno chćiał ożywiáiąc: iáko mu to prawdziwie Bog dáł/ żeby w ſobie żywot miał. CzechRozm 62v, 22, 27v, 28v, 61v, 65 [4 r.] (17); PaprPan Y; KarnNap Dv; ModrzBaz 19v, 127; SkarJedn 339; Warlich. Prawdźiwie. Certe. Calag 556b; Y będą dobrzy páná wyznawáli/ Y ná twarz iego/ prawdźiwie pátrzáli. KochPs 205, 59; Krzyſz Chryſtuſow prawdziwie świát poświęćił: odpędził ćiemnośći: przywiodł świáłość. SkarŻyw 399, 34, 285, 297, 347, 473, 599, 600; MWilkHist K; StryjKron 155, 381; niechby też to ſłowem Bożym pokazał/ iż ſię mu to godzi/ onych ſtárych błędy/ ieſli ktore prawdźiwie były (iáko nie wątpię iż niektore były/ álem tego pewien/ iż przed śię Papieſkie ſámy wſzytkie ony przebráły) ná nas wkłádáć CzechEp 97; A w Chriſtuśie vkrzyżowánym [odmiana] wielka ſię vkazáłá: gdyż przedtym żywym będąc/ potym prawdźiwie vmárł. CzechEp 225, 17, 75, 87, 95, 146 (20); KochJez Bv; Lecż ieſli X⟨iądz⟩ K⟨anonik⟩ prawdźiwie przyznawa moc ſłowu Bożemu/ cżemuż tym ſámym nie walcży? NiemObr 19; Tákoweć ſkutki/ pokázuią ſię w wiernych/ gdy ſię prawdźiwie ſpoſpolituią/ z táiemnicámi Bożymi. NiemObr 89, 22, 41, 48, 55, 84 (11); Byleśćie Bogá ná pieći/ Záwżdy miáły moié dźieći: Wſzytkoć wam póydźie ſzczęśliwie/ Iedno mu ſłużćie prawdźiwie. KochMRot B; Oná mi ſerce wźięłá/ przez któré człek żywie: A kto ſercá poſtrada/ ten vmárł prawdźiwie. PudłFr 50; Prośim, day nam Oycá prawdźiwie znáć/ y Syná namilſzego poznáć/ y ćiebie ćieſzyćielá Duchá/ w poſtáći troiákiey ArtKanc H7, B20, C18, S17v; GórnRozm H4; PaprUp F3v; ZawJeft 41; A przeto/ gdy karzeſz/ cżyniſz ſpráwiedliwie/ Przećiw temu mowić nie mogę/ prawdźiwie GrabowSet K3; Ták záwżdy będę/ Pánie moy żył w tobie/ [...] W tobie/ y przez ćię/ zna rádość co żywie/ Ty wſzytkim rządźiſz/ ty władnieſz prawdźiwie GrabowSet N4v, Pv, S, V4; A prawdźiwie ták ieſt: że rzeczy okrutników tákich/ czáſem tylko ſtoią/ nie ludzką wiárą/ áni chęćią: gwałtem y mocą powſtawáią OrzJan 30, 122; Dałbym wam pięć ſzelągów/ dość zá nie [za ostrogi] prawdźiwie WyprPl A4v; Abowiem Pan prawdźiwie zmartwychwſtał Alleluia. LatHar 482, 21, 203, 232, 568, 627, 701, 714; KołakCath C5v; KołakSzczęśl Cv; Kápłani prawdziwie grzechy odpuſzczáią. WujNT 34 marg; boſmy ſámi ſłyſzeli/ y wiemy że ten ieſt prawdźiwie zbáwićiel ſwiátá WujNT Ioann 4/42; Ktoć pożywa ćiáłá mego/ y pije moię kreẃ/ ma żywot wieczny: [...] Abowiem ćiáło moie prawdźiwie ieſt pokarm: á krew moiá prawdźiwie ieſt napoy. WujNT Ioann 6/55[56]; Ieſli wy trwáć będźiećie przy mowie moiey/ prawdźiwie vczniámi moimi będźiećie WujNT Ioann 8/31; Lecz kto záchowywa ſłowo iego; prawdźiwie ſię w tym miłość Boża wykonáłá WujNT 1.Ioann 2/5, s. 27, Matth 14/33, s. 85, 98, Matth 26/73 (67); WysKaz 4, 37, 45, 48; SarnStat 612; SkarKaz 40b, 160b, 204a, b, 349a, 421b; CiekPotr 58; CzahTr H3; GosłCast 51; PaxLiz C2v, D3, E3; SkarKazSej 674b; Teraz prawdźiwie cżuię/ y znam to ná iáwi/ Drogi Oycże/ iuż mię ſen morzony nie báwi. SapEpit A3v; [KTo chce prętko/ ten wſzytek ſwiát ſchodzić/ Muſiſz pirwey w táki cel vgodzić/ Aby przecżedł ty kxięgi do końcá/ Wzwieſz o wſzytkim pod okręgiem ſlońcá/ Ieſli im chceſz prawdziwie vwierzyć BielKron 1551 nlb 12].

Ze zdaniem dopełnieniowym [że] (3): Iuż pułdźiewiętá maćie/ prawdźiwie że doſyć: [...] (–) Przyłóżćie ſpułzłotégo/ tanieć ſie puśćiły WyprPl B2v; Prawdziwie żemci teraz nie ieſt przy pieniądzách, Com ich troche [!] miał, wſzyſtkie vdałem precz w tych dniách. CiekPotr 44; Prawdźiwie że mię Bogá y ludźi wſtyd bárzo. CiekPotr 70.

W połączeniach szeregowych (8): A gdyſz to [odpuszczenie grzechów] mamy prawdziwie/ doſtátetznie/ y zupełnie przes krew Syná Bożego ktorą raz rozlał ná krzyżu? KrowObr 178v; Ktoby tego przał/ áby w tym naświętſzym Sákrámenćie niebyło prawdźiwie ſámą rzecżą y iſtotnie Ciáło y Kreẃ/ weſpołek y z duſzą y z Boſtwem Páná náſzego Iezu Kryſtá/ [...] ten przeklęty niech będźie. WujJud 263, 26v, 171v; CzechRozm 65v; CzechEp 236; Ale inſzym ſpoſobem mamy go w naświętſzym Sákrámenćie/ ácz nie oczywiśćie/ ále rzeczywiśćie/ iſtotnie y prawdziwie. WujNT 114, 304.

W przeciwstawieniach: »prawdziwie ... figurate, jedno myślą, jako obłuda, per fantasma, tylko w podobieństwie, potentialiter, w rzeczy, zasłonnie« (6): Bog dał Aniołom ćiáłá ludzkie do czáſu/ ku ſpráwowániu vrzędu ich/ w ktorych prawdźiwie á nie iáko obłudy chodźili y iedli. BibRadz I 9c marg; (bo właſnie y prawdźiwie/ á nie zasłonnie ábo figuráte) Słowo ſtáło ſię ćiáłem GrzegRóżn C2v; Widźiſz ku cżemuć ią [wiarę] Kálwin wiedźie/ ábyś ty w tym Sákrámenćie iedno myślą á nieprawdźiwie Ciałá Páńſkiego pożywał WujJud 260v; Libertynowie vcżą y trzymáią/ iż PAN Chryſtus nie prawdźiwie/ ále tylko w podobienſtwie/ per phantaſma vmárł/ to ieſt/ zdał ſię ocżom ludzkim vmrzeć. ReszPrz 81; Zwinglius vcży/ iż Pan Chryſtus nieprawdźiwie/ áni właſną oſobą ſwą/ ále potentialiter, to ieſt/ wedla ſwey wſzechmocney mocy do piekłá wſtąpił. ReszPrz 84; bo y ná ten czás [cesarz turecki] prędko przybył był w rzeczy wáſzéy Kró. M. ná Piotrá/ á ono prawdźiwie przećiw oſobie wáſzéy Kró. M. ſámému/ Wołochom ná pomoc. OrzJan 76.

W porównaniu (1): Dziwuią ſie też náſzych w ięzykach biegłośći/ [...] Ten Niemieckim/ Fráncuſkim/ ten Włoſkim właśćiwie/ Ten Láćińſkim/ Hiſzpáńſkim/ iák oycżyć [!] prawdziwie. StryjWjaz A4.

Zwrot: »prawdziwie wiedzieć« = vere (a. vero) scire Vulg (2): Prawdziwie tho wiem że ták ieſt/ á że ſie nie ſtawa ſpráwiedliwym cżłowiek/ przyrownáni będąc Bogu. Leop Iob 9/2, Sap 18/6.
Szeregi: »cale a (i) prawdziwie« (2): toć ku wielkiey poćieſze wiernych náleży/ iż ony [tj. wierni] nie giną/ gdy cále á prawdźiwie mrą/ gdyſz Bog bierze y w ſobie záchowywa Duchy y żywothy náſze. GrzegŚm 51; CzechEp 65.

»prawdziwie, (i) cieleśnie« [szyk 2:1] (3): WujJud 70, 251v; Stąd dowodzi Cyrillus/ iż Pan Chriſtus iednoczy ſię z námi przez vżywánie tego Sákrámentu/ nie tylko przez miłość/ ále też prawdziwie y ćieleſnie. WujNT 604.

»doskonale i prawdziwie« (1): A zátym [diabli] doſkonále y prawdziwie vwierzyli. Iż przes Fránćiſſká ſkáżeni być mieli. KrowObr 144v.

»prawdziwie a (i) istotnie (a. iście)« [szyk 1:1] (2): Iże wſtál z mártwych pán ijſcie ij práwdziwie/ a vkázál ſie Symonowi. OpecŻyw 168; MurzNT 8v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»prawdziwie a mocnie« (1): gdyż ná nas Salomon woła/ ábychmy prawdziwie á mocnie stali przy thych wiernych á nieodmiennych ſłowiech Páná náſzego. RejPos 190. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»rzeczą, prawdziwie« (1): iż to ma śię ſtáć/ cżego rzeczą prawdźiwie teras niemáſz/ iedno w mocy Bożey. GrzegŚm 48. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.: samą rzeczą].

»prawdziwie a rzeczywiście« (1): A Chryſoſtom mowi/ iż nie ſámą wiárą y miłośćią; ále ſámą rzeczą nas czyni ćiáłem ſwoim: y prawdziwie á rzeczywiśćie ćiáło ſwe z námi złącza. WujNT 604. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»prawdziwie i skutecznie« [szyk 3:2] (5): Bo/ niechayby to ták było/ iż Papież Ceſárzom y krolom świeckim przyznawa zwierzchność: á przyznawa ią prawdźiwie y ſkutecżnie CzechEp [383], 255, 308, 335; Lecz oná wodá [w czasie potopu] prawdziwie y ſkutecżnie zbáwiłá y záchowáłá te ktorzy w korabiu byli WujNT 804. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»prawdziwie i bez wątpienia« (1): Oycá przeto pierwſzą oſobą prawdźiwie y bez wątpienia być wyznawamy/ iż on ieſt początkiem bez pocżątku KuczbKat 15.

»prawdziwie i widomie« (1): Bo ieſli ſłuſznie ono rzekł P. Chriſtus: Tom do was mowił/ gdym ieſzcże był z wámi: dawáiąc znáć/ [...] iż z nimi więcey nie obcował ludzkim obyczáiem/ choć był z nimi prawdziwie y widomie: iákoż my ſłuſzniey mowić możemy/ Iż [...] WujNT 114.

»własnie (a. właściwie) i prawdziwie« [szyk 6:5] (11): ći nie ſą Aryanmi/ kthorzy iedno Boſtwo Trzech być wyznawáią/ y wierzą Kryſtuſa być prawdźiwie y właśćiwie Synem Bożym prawdźiwym Bogiem/ z Boga prawdźiwego vrodzonym. GrzegRóżn M3, B2, C2v, G4, Iv, M4; gdyſmy iuż pokazáli/ że Oſtátnie pomázanie właſnie y prawdźiwie ieſt Sákrámentem/ tedy też pokazáć potrzebá/ że ie ſam Pan Chriſtus vſtáwił KuczbKat 230; á iż też Małżeńſtwo ták wielkimi y Boſkimi dáry ieſt ozdobione/ że właſnie y prawdźiwie miedzy inſzymi Powſzechnego Kośćiołá Swiątośćiámi policżone ieſt KuczbKat 250; StryjWjaz A4; Swiádectwá oycow, iż Bogiem właśnie y prawdziwie iest ſam oćiec CzechEp 236 marg, 150. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

β. W połączeniu z przymiotnikiem, imiesłowem lub zaimkiem przymiotnikowym (119): O prawdzyuye naczyſthſza anyepokalana marya O prawdzyuye vyelebna pany nad gwyazdy pouyſſona y nachądoznyeyſza PatKaz I 18; PatKaz III 96v; Też ziele Koczenki [...] ſwierzbienie y bolenie y niecżyſthoſci z ocżu ſpądza, Skuſzona rzecż ieſt prawdziwie. FalZioł V 78 v; Nyechże yuż moy wſſechmocny Pan tu ná wyeki żywye/ Ktory ieſt zbáwienia mego Bog wiecżny prawdziwie LubPs E2, D2 marg, Ev, M2v marg, dd5; Leop 2.Mach 12/12; BielKron 25; GrzegRóżn B2; Nie może iuż być ſzláchetnieyſza/ dobrotliwſza/ y ciérpliwſza náturá w żadnym Królu náſzym/ prawdźiwie nam Miłośćiwym. OrzQuin D3; Tegoż bym ia rad ſłuchał/ ábyś mie w.m. náucżył/ iáko rozeznáć rzecż/ kthora ieſt prawdziwie dobra w ſobie/ od tey kthora ſie/ telko ták widzi. GórnDworz L3v, F2, Ee3v, Ii5; RejPos 145v; iáko ći ktorzy ſą prawdziwie wybráni/ á we wſzytkim Pánu Kryſtuſowi wierzący/ [...] ſą y mieſzkáią w Pánu Kryſtuſie/ ták też y Pan Kryſtus ieſt á mieſzka wſercach wiernie wierzących weń RejPosWiecz2 92v; A iżby wiedźiał/ którzy to ſą prawdźiwie powołáni ná to poſłuſzeńſtwo: krótkoć powiem/ iáko ié maſz poznáć. BiałKat 363v; KuczbKat 50; RejZwierc 229v; Przyimiſz tedy W.Kr.M. pokornie prośimy/ iáko Miłościwy PAN/ od nas prawdźiwie wiernych á poſłuſznych poddánych ſwoich/ tę máłą pracą náſzę WujJud B3, A7, A8, B3v, 80v, 95v [2 r.] (12); WujJudConf 176v, 212; Abowiem w koſciele Páná Kryſtuſowym/ kthory ieſt prawdziwie Apoſtolſki/ nie máſz nic przedáynego. RejPosWstaw [1434]v, 21v, [213], [1103]; Ktorego [Jezusa] my tym vmyſłem názywamy Bogiem prawdziwym/ iż z Bogá prawdziwego/ przez duchá iego ś. ieſt w żywoćie ſpráwiony/ y prawdziwie duchem Bożym pomázány/ y prawdziwie też Pánem nád wſzemi rzecżámy vcżyniony y poſtánowiony. CzechRozm 62v, 32, 175, 223v; Bo záprawdę byſmy byli prawdźiwie Chriſtowemi/ tedybyſmy tych ktorzi nam ná fáłſz rádzą [...] opuśćili. ModrzBaz 30; Bo tym ſpoſobem y osłowie Kumáńſcy nieledá iáko nas oſzukáią: y ludźie prawdźiwie náukámi ſię báwiący/ wpowinney cżći niebędą oſzukáni. ModrzBaz 135, 37v, 64v, 72v; SZcześliwy człowiek prawdźiwie/ Kto w boiáźni páńſkiéy żywie KochPs 171 [idem] 192; Kronika [...] Przez MACIEIA OSOSTEWICIVSA STRIYkowſkiego doſtátecznie nápiſána/ złożona/ y ná pierwſze ſwiátło z wybádánim prawdziwie dowodney ſtárodawnosći właſnym wynálezienim/ przeważnym dochćipem/ y nakłádem nowo wydźwigniona StryjKron kt; Gdyż tego/ co I.M. cżyni/ żaden nigdy z wiernych prawdźiwie/ á nie z málowánych názwiſkiem wiary y krześćiánſtwá/ nie cżynił. CzechEp 88, 146, 307, 311 [2 r.]; ReszPrz 11, 58, 102 marg; Przez KRyſtá Páná náſzego ktory z tobą żywię/ w iednośći Duchá świętego Bog wiecżny prawdźiwie. ArtKanc T12; PaprUp F3; ZawJeft 32; w tym wſzythkim kochánie ſwe mieć będźieſz/ coby cie ſławnym á prawdziwie ſławnym/ iáko w ninieyſze cżáſy ták y ná pothomne vcżyniło Phil S5; GrabowSet N3; to ſámá ieſt rzecz właſna y prawdźiwie królowi ſłużąca/ áby cnoty á gnuſnośći w rzeczypoſpolitéy/ tenże ſam był świádkiem y ſędźią. OrzJan 50, 15, 39; LatHar 83, 204, 262; KołakSzczęśl C4v; A przetoż ieſli was Syn wyſwobodźi; prawdźiwie wolni będźiećie. WujNT Ioann 8/36; Spráwiedliwość prawdziwie w nas będąca, przećiw haeretyckiey ſpráwiedliwośći poczytáney. WujNT 533 marg, 3, 21, 129, 242, 332 (19); Skąd iáſnie ſię pokázuie/ [...] co cżyni cżłowieka prawdźiwie nietylko bogátym/ ále y błogoſłáwionym WysKaz 4, 3 [2 r.], 7, 13, 23; tákowy niemoże proſtą chorobą Roku zwléc/ álbo odłożyć. Wyiąwſzy prawdźiwą chorobą: o którą ma przyśiądz wedle ſtátutu/ iż ná ten czás prawdźiwie był niemocen. SarnStat 719 [idem] 770; PowodPr 61; gdyſmy prawdźiwie w duchu vbodzy/ ćierpliwi/ pokorni/ świátem y chwałą iego gárdzący/ y płáczący zá grzechy ſwoie y cudze: wielkie y pożyteczne drzewo rośćie/ niewymowney poćiechy ná duſzy SkarKaz 83a, 348b, 349a, 489a.

W połączeniach szeregowych (3): Podobnali to/ żeby śmierć z żywotem/ ſkázá z nieſkażeniem/ ciemność z światłośćią mogły być kiedy w iednę rzecż właſnie/ prawdźiwie y ſkutecżnie ták ſpoione/ żeby ſię z ſobą weſpołek oſtały y iedną rzecżą iuż záwżdy potym z rzecży przećiwnych były CzechEp 246, 130; WujNT 331.

W przeciwstawieniach: »prawdziwie ... poczytanim tylko (przez poczytanie) (3), mniemaniem samym (tylko według mniemania ludzkiego) (2), pod figurą, pod podobieństwem« (6): iáko dobrze mowi Euthymius/ nie pod figurą/ áni pod podobieńſtwem: ále właśnie/ prawdziwie y rzeczywiśćie/ Ciáło y krew Páńſka bywa przyimowána w S. Sákrámenćie. WujNT 331; Iáko przez niepoſłuſzeńſtwo iednego człowieká wiele ludzi sſtáło ſię (prawdziwie) grzeſznymi (á nie poczytánim tylko) ták przez iednego poſłuſzeńſtwo wiele ludzi sſtáną ſię (tákże prawdziwie) ſpráwiedliwemi/ á nie poczytánim tylko. WujNT 530; święći ludzie mogą być ſpráwiedliwymi/ nie tylko według mnimánia ludzkiego/ ále prawdziwie y przed Pánem Bogiem. WujNT 193, 669; [Pan Bóg sprawiedliwego] prawdźiwie iego właſną ſpráwiedliwośćią ozdabia/ y wlewa nań y ná duſzę iego cnoty przypoione dárow ſwoich/ dla ktorych prawdźiwie/ á nie mniemániem ſámym ſpráwiedliwy ieſt. SkarKaz 349a.

Szeregi: »prawdziwie i istotnie« [szyk 1:1] (2): Abowiem wyznawáią (mowi Confeſsia Mánsfeldenſka) że prawdźiwe Ciáło/ y pradźiwa [!]/ Kreẃ Chriſtuſowá ná Wiecżerzy Páńſkiey prawdźiwie y iſtotnie przybytna ieſt WujJud 173, 176.

»pewnie i prawdziwie« (1): Przeto tymi ſłowy [to jest ciało moje] nie odmiánę chlebá w ćiáło zálecał [Chrystus]/ ále o ſwym właſnym ćiele to powiedał/ iż ono miáło ták pewnie y prawdźiwie wydáne być/ iáko prawdźiwie chleb on łamał/ dawał/ y iáko gi vcżniowie iego iedli CzechRozm 266.

»prawdziwie i (a) własnie« [szyk 2:2] (4): GrzegRóżn B2, H4; te piſmá ktore przywodźićie/ iáſnie mowią/ że nas Pan Bog vſpráwiedliwia: to ieſt cżyni właſnie á prawdźiwie ſpráwiedliwymi WujJud 95v, 26. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

γ. W połączeniu z rzeczownikiem (8): Yeſtći prawdá/ iż my duchowni (á Boże day to byſmy prawdźiwye duchownymi byli) nye dokońcá dorbże [!] vżywamy tego co nam Bog dał. KromRozm I B; wyſluchay nas o Márya: [...] Tyś nádzieiá pewna mizernych/ prawdziwie mátká opuśćiáłych KrowObr 177; Vyźrzał thedy Iezus Náthánáelá [...] y rzekł o nim: Otho prawdziwie Iſráelcżyk w kthorym zdrády niemáſz Leop Ioann 1/47; KuczbKat 395; BudNT Ioann 1/47; Powieda tedy to o ſzátánie/ iż on nie w ſwey/ ále w poſtáći wężowey/ oſzukał cżłowieká: Co y my/ iáko prawdę/ poty wyznawamy/ choćiaż tám nie gołey poſtáći/ ále wężá prawdźiwie/ przez ktorego to ſzátan cżynił być rozumiemy. CzechEp 203; Bo z ſámego Páná wyznánia/ y z wiáry náſzey/ prawdźiwe Ciáło ieſt/ y prawdźiwie Krew ieſt LatHar 192; WujNT Ioann 1/47.
δ. W połączeniu z wyrażeniem przyimkowym (5): LibLeg 10/95v; NYe powtarzay tháiemney powieśći w obiáwienie ſlyſſącym á będzieſz prawdziwie bez zelżywośći Leop Eccli 42/1; Ieſt kto ná źiemi/ coby żył prawdźiwie w boiáźni páńſkiéy? táki niewątpliwie Ma wodzem páná KochPs 35; Lutherus i Kálwinus vcżą [...] iż lud Boży záwſze ieſt grzechámi zeſzpecony/ [...]: á gdy go cżyſtym zowiemy/ nie ták rozumieć mamy/ iákoby był prawdźiwie bez grzechu/ ále iż mu Pan Bog grzechow non imputat, nie przypiſuie. ReszPrz 89; Y tu widzimy iż możemy mieć prawdziwą ſpráwiedliwość nie tylko przed ludzmi/ ábo przez poczytánie Boże/ ále prawdziwie przed Bogiem y przed oblicznośćią iego. WujNT 196.
a. Szczerze, nie udając (77):
α. W połączeniu z czasownikiem (73): MurzHist B2v; Powinność káżdego cżłowieká ktory prawdziwie chce być náſládowcą Páńſkim. LubPs D2 marg, Pv marg, gg; BibRadz Eccli 1/31 [40]; Prot B2; GórnDworz K5v, Y5v; Tu záſię w drugiey cżęśći maſz náukę Páńſką/ Iáko maſz powinność ſwą chowáć Krześćijáńską. [...] Náſláduiąc dobrych ſpraw ſercem ſwym prawdziwie. RejPos 156v, 103; KuczbKat 195, 200; Ten záwżdy poććiwie żywię/ Kto myſli o tym prawdziwie/ Aby tákim żywotem żył/ W iákimby ćći s ſławą nábył. RejZwierc 232v; SkarŻyw 2, 125; CzechEpPOrz **2; NiemObr 114; ActReg 139; LatHar 386; WysKaz 14, 48; Vważenia godne ſą te ſłowká: cżynić dobre rzecży/ drożnie/ to ieſt dobrą intencią: prawdźiwie/ to ieſt ſcżyrze bez ochylánia: y ze wſzyſtkiego ſercá PowodPr 3, 47; Iáko ſzczęśliwie y prawdźiwie [...] záwołam: Błogoſłáwiony żywot ktory ćię nośił/ y pierśi ktorycheś pożywał. SkarKaz 579b, 348b; Zyczęć tego prawdźiwie: bowiem pokim żywy/ Chcę ia ſługą twoim być: ſługám twoy życzliwy. ZbylPrzyg ktv.

W połączeniach szeregowych (6): iako to ieſt prawda nąſłodſzy [!] Iezu kryſte/ y mocznie przez wąthpienia prawdziwie wierzę, także mnie racży wybawić od wſzythkich ſidł nieprzijacielow mogich TarDuch D6; ya Czarz Sahibkierey. poczalem wedlie ſtaradawnego obiczaya prawdzywe bracztwo dzierzecz. y ſlowo prawdzywye pelnycz bes omilenya ſprawego ſercza LibLeg 10/95; MurzNT Ioann 3/21; LubPs Z3; KrowObr 220; CzechEp 76.

W przeciwstawieniu: »językiem, słowem tylko ... prawdziwie« (1): Synacżkowie moi nie miłuymy ſlowem thylko albo ięzykiem/ ále ſkutkiem y prawdziwie. Leop 1.Ioann 3/18.

W porównaniu (1): Tedy ſie ma vpokorzyć we wſzelkim słowie vcżynku/ táko prawdziwie iáko ieſt paćierz HistRzym 76.

Zwroty: »prawdziwie mowić, powiedzieć, rzec« [szyk zmienny] (2:1:1): á vſtá ſwe więceieś ćwiczył ku złorzeczeniu blizniemu ſwemu/ á ięzyk twoy/ nigdy niſkiem prawdziwie niemowił. RejPs 75v; OrzRozm P4v; SkarKaz 351b; Ieſlim co dobrze czynił/ przećiw wam/ niemogę Náléźć tego przy ſobie/ rzéc prawdźiwie mogę. GosłCast 18.

»prawdziwie pokutować« (4): WujJud 203v; WujNT 120, 129; Trzebá ná świętey drodze/ bárzo cżęſto klękáć/ Trzebá płákáć/ trzebá ſię Bogá ſwego lękáć: Prawdźiwie pokutowáć/ o zbáwieniu gádáć/ W kośćielech przed ołtarzmi ná oblicże pádáć. KlonWor 53.

»prawdziwie wierzyć« [szyk zmienny] (18): TarDuch D6; LubPs Z3; KrowObr 45v, 163; A ták kto wierzy prawdźiwie Kryſtuſá być Synem Bożym/ to ieſt Bogá z Bogá vrodzonym/ ten o wtorym abo drugiem Boſthwie áni ſpiąc przez ſen nie pomyſli. GrzegRóżn C3; á ten pokarm v nas zową Euchariſtia: którego pokármu żadnému ſye pożywáć nie godźi/ iedno ónemu: kthóry prawdźiwie wierzy to/ czego vczymy/ y ieſt omyty do żywotá wiecznego przez omyćie Chrztu BiałKat 273v; KuczbKat 10 marg; WujJud 62, 176; BiałKaz F4; Bliſki ieſt ten żywotá wiecżnego/ ktory wierzy prawdziwie w Iezuſá chriſtuſá CzechRozm *v, 198; CzechEp 79; Y ieſli [człowiek] ſercem prawdźiwie wierzy/ łatwie mu będźie/ y vſty to wyznáć/ cżego ku zbáwieniu potrzebá. NiemObr 115, 96, 116; ArtKanc T5; LatHar 373.

»prawdziwie żałować« (2): Ale gdy [grzeszący] ſię vznáią/ y prawdziwie żałvią/ y w licżbę chrzeſcijanow być przyięci żądaią/ á polepſzyć ſię chczą/ y polepſzą ſie/ maią być miedzy koſcioł zborv chrzeſcijáńſkiego przyięci. SeklWyzn d2v; niemoże żaden ták ſwowolnym y złoſliwym być/ áby pewney nádźieie mieć niemiał odpuſzcżenia/ ieſliby zá grzechy ſwoie prawdźiwie żáłował. KuczbKat 85.

Szeregi: »prawdziwie a nieobłudnie« (1): Bo doſkonáłe ſą ſpráwy Boże/ prawdźiwie á nieobłudnie czyni P. BOg ſpráwiedliwe. SkarKaz 349a.

»prawdziwie i (a) szczyrze« [szyk 3:2] (5): oni ludzie ſwięći/ prawdziwie á ſzcżyrze byli poználi Kriſtuſá Páná być práwdziwym Bogiem y cżłowiekiem RejPos 3v; CzechRozm 11, 189; wyznáć páná Iezuſá pánem (iáko Páweł ś. piſze) bez duchá Bożego/ żaden ſzcżyrze y prawdźiwie nie może. NiemObr 114; Staroſta Radomſki/ [...] napoſludze tak ze poſpolitey rzetzi zwami bracia zawzdi prawdziwie y ſcirze ſtoiac aſluzac/ zda ſie wam niepodobna co zakoſt podial PaprUp F3. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»(nie) wiernie a (i, ani) prawdziwie« [szyk 5:2] (7): BibRadz I 351b marg; Krolá do Polſki z rąk Papieſkich przeto byli przyięli/ áby [...] Páná Bogá pod zwierzchnośćią Kápłáńſką/ práwdźiwie á wiernie chwalili OrzRozm D3; OrzQuin D3v; RejAp 18v; RejPos 90; tedyćby był Pan Chriſtus tych Doktorow y innych ſłucháczow/ nie prawdziwie áni wiernie vczył/ áleby z nich ſzydził. WujNT 237; Niech ćię wiernie y prawdźiwie ſzukamy przy świecy y gwiazdźie ſłowá twego/ w nowym Ieruzálem SkarKaz 520b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

β. W połączeniu z imiesłowem przymiotnikowym (4): prawdźiwie káiący ſię grzechow ſwoich/ onych odpuſzcżenia/ przez żywą wiárę doſtępuią. NiemObr 146.

W przeciwstawieniu: »prawdziwie ... obłudnie« (1): Tu żowie dźiećiątkiem tego ktory ieſth pokorny y vkłádny prawdźiwie á nie obłudnie. BibRadz II 12b marg.

Wyrażenie: »prawdziwie pokutujący« (2): ieſli prawdziwie pokutuiący wmiłośći Bożey zeydzie/ pierwey niżli słuſznymi owocy pokuty/ zá dopuſzcżenie y opuſzcżenie dośić vcżyni/ duſze ſię ich karanim Cżyscowym po śmierći cżyśćią. SkarJedn 272; LatHar +9.
2. Zgodnie z prawdą (113):
a. W połączeniu z czasownikiem (105): hy pothem przisli [...] kupczi mohylowsczi hy viswiathczali ze thako iesth iako then zid prawdzivie kupyl then loy smalczovany v thich ludzi vypysanych ZapWar 1537 nr 2494; yz ten Sędzia nasz doſtecznie [!] a ſprawnie do nas pyssal y nam o krziwdach tich dal znacz prawdzywie. LibLeg 11/63v, 10/57, 11/155v; LibMal 1552/169v; SeklKat D4v; Diar 22; przyſyęgam Bogu wſzechmogącemu/ [...] pilnie pozwy liſtowne oddáwáć/ prawdźiwie ſzperunki y pozwy zeznáwáć. GroicPorz g3v; A gdzieſz to wam [Krystus] roſkazał Oleiem ludzi ſmárować/ tego niemożeſz nigdziey prawdziwie vkázáć. KrowObr 85; RejWiz 99; Onći [Daniel] ſam prawdźiwie wymálował ſpráwy Bábilończykow/ Perſow/ Macedończykow/ y Rzymiánow BibRadz I 446; RejPos 111v, 276; Hiſthoria pámięći godna kthora ſye prawdziwie przytrefiłá w Landzye Mieſcye Niemieckim HistLan A2v, E2; KuczbKat 40; WujJudConf 231; KarnNap D4v; ModrzBaz 85v; SkarJedn 253; ták wielki pogrom zábijáiąc y w niewolą pędząc vczynili/ iż żaden prawdziwie tego niemogł oſzácowáć. StryjKron 301, 26, 61, 552; ActReg 97; OrzJan 27, 88; przez którą [swawolę] oni [żebracy] álbo prawdźiwiéy przez gnuſność nieiáką/ iáko ikoro im brody wielkié poroſły/ y śiwé włoſy ſie pokazáły/ zániechawſzy domów ſwych/ w vpraſzániu iáłmużny oſtátek żywotá ſwégo pokłádáią SarnStat 517 [idem] 927; PaxLiz B4.

W połączeniu szeregowym (1): Choćiaż tedy [ksiądz kanonik] piſmá ś. vżywa/ dobrzego [!] vżywáć/ ſzcżerze y prawdźiwie nie może: ále to ták tylko pro forma ábo kſztał [!] cżyni. CzechEp 139.

W przeciwstawieniach: »prawdziwie ... nieprawdziwie, omylnie« (2): Ale ktokolwiek ſie s tego [że poczciwą białogłowę we złe mniemanie przywiódł] bući/ prawdziwieli/ ábo nieprawdziwie/ [...] ſrogie karánie záſłużył GórnDworz Aa3v; á przypátrz ſię pilnie/ Ieſli prawdźiwie/ czy mówią omylnie/ Ze białégłowy ná to ſię ćwiczyły/ Aby nas zá nos proſtaki wodźiły. KochFr 46.

Zwroty: »prawdziwie mowić, powiedzieć, powiadać (a. powiedać), rzec« [w tym: prawdziwie, prawdziwie mowię (5); powiem (a. powiedzieć mogę), a prawdziwie (5)] = dicere Vulg, PolAnt; vere dicere PolAnt, Mącz; in veritate dicere Vulg; vere narrare Modrz [szyk zmienny] (28:16:14:2): Poydę k niemu acż my ſtrach odeymie poſtawę A powim mu prawdżywie tę nieſczeſną ſprawę RejJóz G2v; Bo wam to prawdziwie powiádam/ żeć wiele Prorokow y ludzi ſpráwiedliwych prágnęli to widzieć co wy widzićie/ á niewidzieli Leop Matth 13/17, Luc 4/25; BibRadz Ioann 4/18, II 120c marg; KwiatKsiąż C4; Profecto hoc vere dicunt si absis uspiam, Owſzeki to prawdźiwie mówią. Mącz 324d; áby powiedział prawdźiwie ná kilko ſtop ſą cżtery żywioły y ná dłużą y teſz ná ſzerzą. HistRzym 110, 92; A żaden inſzy s prawdy być nie może/ iedno ktory powieda prawdziwie ſłowo moie. RejPos 347; KuczbKat 181; Mamli powiedzieć prawdziwie/ Kto iedno ſam ſobie żywie/ A nikomu niepomocny/ Będąc zdrow záwżdy niemocny. RejZwierc 232v; Bo ktokolwiekby was nápoił cżáſzą wody wimię moie/ żeśćie Chriſtuſowi/ prawdziwie mowię wam nie vtráći zapłáty ſwey BudNT Mar 9/40; Rzekł przeto im Ieſus/ Prawdziwie prawdziwie mowię wam/ Nie Moiżeſz dał wam chleb z niebá/ ále oćiec moy da wam chleb z niebá prawdziwy. BudNT Ioann 6/32, Matth 11/11, 21/21, 23/36, 24/47, 25/45 (20); (nagł) Kiemlicowie. (–) O Tychći ták powiedzyeć mogę á prawdziwie/ Iże cnotá vprzeymość z dawná przy nich żywie. PaprPan Y3, N4, P4, Q3v, Q4; ModrzBaz 52v; MWilkHist D; CzechEp 109; Tám dopiero Piotr imieniem wſzytkich/ y krotko y poproſtu/ ále prawdziwie powiedział: Tyś ieſt Chriſtus ſyn Bogá żywego. CzechEpPOrz **3v; KochFr 46; Calep 781a; Ieſczem Lárdum nie włożył/ toć nalepſzé w drogę/ Zydźieć ſie na káżdą rzecz/ prawdźiwie rzéc mogę. WyprPl C2; LatHar 689, 690, 692, 704, 705, 706 [2 r.], 726; A powiedam wam prawdźiwie: iż ſą niektorzy tu ſtoiący/ ktorzy nie vkuſzą śmierći/ áż oglądáią kroleſtwo Boże. WujNT Luc 9/27, przedm 31, Luc 12/44, 21/3, Ioann 4/18; Trudno to y wymówić/ iednák przedśię powiem Przed wámi/ á prawdźiwie/ com widźiał/ á co wiém. GosłCast 73, 42, 44.

»prawdziwie opowiadać (a. opowiedać)« [szyk zmienny] (4): RejPos 41; WujJudConf 86; mogłby Biikup być názwány/ ſucceſſorem Apoſtolſkim/ z ſtrony tego/ gdyby náukę Apoſtolſką prawdźiwie opowiádał NiemObr 50, 38.

»prawdziwie pisać (się), opisować, spisać« [szyk zmienny] (2:1:1): RejPos 278v; CzechEp 95, 207; Ieſlićby też co nie ku myſli było/ Coż cżynić było/ tákći ſie godziło/ Aby ſie wſzytko prawdziwie piſáło Phil S6.

Szeregi: »dobrze i prawdziwie« (3): dobrze y prawdźiwie mowimy/ iż w tey Swiątośći [tj. w Eucharystii] łáſki doſtawamy. KuczbKat 181; A też niewiem áby X⟨iądz⟩ K⟨anonik⟩ będąc ták dáleki od czáſow Arriuſzowych mogł co lepiey y prawdźiwiey piſáć przećiw błędom iego/ niż oni co rychło po nim byli CzechEp 95, 222. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»prawdziwie a nieomylnie« (1): á rácz nam zeſłáć ku powiedániu ſzcżyrey prawdy twoiey tych Ianow y tych Andrzeiow więcey/ [...] áby cie nam [...] prawdziwie á nieomylnie w náukach á w rozmowach ſwoich [...] vkázowáli RejPos 276.

»prawdziwie i skutecznie« (1): á iákoż to będźie śmiał mowić [ksiądz kanonik]/ żeby Kátholiká ich/ z tą ich wiárą y z tymi guſłámi od Apoſtołow byłá? Abo co wżdy nam tákiego pokaże prawdźiwie y ſkutecżnie w cżyni by przy Apoſtołách trwáli/ [...]? CzechEp 363.

»szczyrze (a. szczerze) i prawdziwie« (4): łácno káżdy wierny pozna/ iż oni [Apostołowie] záwżdy ſzcżyrze y prawdźiwie/ zdrową y proſtą náukę/ o Bogu iedynym/ prawdźiwym/ y o iedynym też od niego dánym Iezuśie Chriſtuśie ludźiom podawáli. CzechEp 209, 109, 268; Ewánielią bowiem ſzcżyrze/ y prawdźiwie opowiádáć nic innego nie ieſt/ iedno káiącym ſię grzechow ſwoich/ [...] oświádcżáć z łáſki BOżey odpuſzcżenie grzechow NiemObr 38. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»nie mniej prawdziwie jako trefnie« (1): Niemniey prawdźiwie iáko trefnie [Non minus vere quam salse] Cyrus przed Aſtyágeſem powieda/ że doznał/ iż ná iedney vcżćie trućizny do kupkow nálewano á gośćiom dawano. ModrzBaz 52v.

»wiernie a prawdziwie« (1): kthory [Jan święty] wiernie á prawdziwie ſpiſał y ſwiátu podał thę ſwiętą Kronikę ſpraw wſzyſtkich y poſtánowienia Páná thego. RejPos 278v.

b. W połączeniu z imiesłowem przymiotnikowym (8): W ktorym [pożywaniu ciała i krwie Chrystusa] nie tylko znák pozwirzchni (iáko nas niektorzy nie chrześćiáńſkie potwarzáią) ále y ſámę rzecż od Páná wyświadcżoną prawdźiwie podawáną być wierzymy. WujJudConf 172v.

W połączeniu szeregowym (1): A ieſt nie pod iákim od ludźi zmyślonym podobieńſtwem/ [...] podáná náuká tá Ewánieliey ś. ále prawdźiwie: ſzcżerze y iáśnie: żeby to y prośći mogli rozumieć CzechEp 130.

W przeciwstawieniach: »pod pokrywką, pod zmyślonym podobieństwem ... prawdziwie« (2): CzechEp 130; By iedno wſzelkim ſpoſobem/ choć pod pokrywką/ choć prawdźiwie/ Chriſtus był opowiedan: y w tym ſię weſelę/ ále y weſelić będę. WujNT Philipp 1/18.

Wyrażenia: »prawdziwie opisany« (2): IEZDA DO MOSKWY, Y POsługi z młodych lat, áż y przez wſzyſtek czas przeſzłéy woyny z Moskiewskim, [...] lego Kśiążęcéy M. y Páná, P. Kriſztophá Rádźiwiłá, [...] prawdźiwie opiſáné KochJez kt [idem] A2.

»prawdziwie powiadan (a. opowiedan)« = per veritate annunciatus Vulg (2): Senat mieſcki zásię prośił przez liſty y poſły/ áby ſłowo páńſkie prawdziwie było powiádano ludziem w kośćiele á błędow przeſtano BielKron 205v; WujNT Philipp 1/18.

Szereg: »wiernie a (i) prawdziwie« (2): RejPos 152; Nie więcey [poddanym wierzyć rozkazują]/ iedno co im od Apoſtołow y od ich potomnych namieſtnikow wiernie y prawdźiwie w Kośćiele/ przez ſłowną álbo piſáną náukę ieſt podano. WujJud 6.
3. Właściwie, należycie, słusznie; vere PolAnt, Modrz; veraciter Mącz; asseveranter, credibiliter Calep; rei veritate JanStat (143):
a. W połączeniu z czasownikiem (127): Naucż mie mily panie/ falſſywoſci złych ludzi wyſtrzégatz/ a wiernégo krzeſcianina dobrymi vcżynki práwdziwie wyznawatz. OpecŻyw 120v; Ieſtli maſz ktorą niemocz w cżłowiecze przez vrynę poznać/ tedy ma być ſluſznym obycżaiem zachowana vrina: od tego ktory chcze iżeby Lekarz prawdziwie niemocz iego obacżył. FalZioł V 2; SeklKat H3, M2; Nyebyłći Luter duchem ſwyętym/ ále duchem ſwyętym ośwyecony/ ſlowo Boże dobrze rozumyał/ y prawdźiwye vczył. KromRozm I B2v, Iv; Ktory ſam licży wielkość gwiazd á każdą z nich właśćiwie/ Vmie właſnym przezwiſkiem ſwym wymiánowáć prawdziwie LubPs ff2v, P, bb5, dd3v; A ktożby mogł tákiego nágánić prawdziwie/ Ktoryby żył w ták zacnych zwycżáioch pocżćiwie. RejWiz 7v, 38; OrzList bv; Sny obiemá prawdźiwie Iozef wykłáda. BibRadz Gen 40 arg, II 98b marg; Prawdźiwieś tu wyſłowił dom Felſztyńſki/ y zaſługi domu tego OrzRozm Sv, L4v; [apostołowie] Obdárzeni będąc duchem ſwiętym/ wſzytkim rzecżam wyrozumieli prawdziwie y piſmom Prorockim/ y modlitwam ktore ku ſłużbie Bożey zależą BielKron 139v; GrzegRóżn N4v; KwiatKsiąż M; Mącz 489c; Ewányelikowie nayprzednieyſzy Króla witáią: [...] ták iáko prawdźiwie Páná ſwoiégo witáć máią/ záwżdy y witáią/ y miánuią Królem. OrzQuin I4v; Kácérz téż/ gdy nań piſmem prawdźiwie iedźieſz [tj. atakujesz go cytatem z Pisma Św.]/ wyrwie ón piſmo/ ácz fáłſzywie rozumiáné/ á wſzákóż iednák ku prawdźie v niebácznych podobné OrzQuin Aa2, T4v; áby [szafarze prawdy świętej] to oznáymowáli prawdziwie/ nacż á ku ktoremu końcowi ſciągáią ſie ſwięte ſłowá iego/ á co ieſt wola iego. RejPos 84, 189, 250, 274v, 347; KuczbKat 40; [dusza] iáko nie vmiera táko wſkrzeſzona być niemoże/ iáko tenże Ireneus ſzyroko á prawdźiwie wywodźi. WujJud 252v, 126v, 131, 256v; WujJudConf 14v; Otoſz/ ieſli Chryſtus Pan/ rowną/ y iednáką mocą/ iáko y oćiec/ kogo chce ożywia/ tedyć prawdźiwie śię názwał być żywotem. BiałKaz Ev, E2; CzechRozm 128v; Vkażę wam ich ſpráwy chociaż nie ſzyroko. Ktoby mi chciał nágánić nie może prawdziwie/ Chybá im tego zayrząc mowić. zazdrośćiwie. PaprPan B3; Coż tedy Pietrze y ty Páwle? coż cżynićie? chcećie áby miedzy wámi nieprzyiáźni vſtáły/ á źrzodeł y przycżyn prawdźiwie vkázáć niechcećie? ModrzBaz 64v, 100; SkarJedn 300, 316; KVpićby ćię mądrośći zá drogié pieniądze/ Która (ieſli prawdźiwie mięnią) wſzytki żądze/ Wſzytki ludzkie fráſunki vmiéſz wykorzenić KochTr 9; StryjKron 627; CzechEp 88; Acż tego zamilcżeć nie mogę/ iáko ſtąd nowy wykrętarz (bo go ták prawdźiwie názwáć muſzę) Turrian nieiáki/ zá Piotrem dowodu vżywa NiemObr 37; Twe drogi proſto wiodą/ w ſtronę ſie nie chylą/ Szcżęſliwy kto w nich idzie/ błędy go nie mylą. [...] Prawdziwie rozeznawa dobre ode złego WisznTr 23; ArtKanc Q11v; Asseveranter – Prawdziwie, pewnie. Calep 105a, 268a; OrzJan 52; Dayże day/ o namiłośćiwſzy Panie/ [...] day (proſzę) duſzy moiey onę świátłość twoię y prawdę twoię/ ktoraby mi prawdźiwie pokazáłá te wſzyſtkie niedoſtátki (y grzechy) moie LatHar 156, 110; SarnStat 469, 843; SiebRozmyśl K2v; iáko ſię prawdźiwie Syn człowieczy Synem Bożym y Bogiem zowie: ták mátká iego prawdźiwie ſię mátką Bożą zowie. SkarKaz 579a, 24Ią; CzahTr L4; w grzéch nigdy nie wpáźdź/ tę nalepſzą drógę Náyduię: lecz to Bogóm należy prawdźiwie: z ludźi záś káżdy grzéſzy/ który iedno żywię. GosłCast 26, 72; SzarzRyt D3.

Ze zdaniem wyjaśniającym prawdziwość sądu [w tym: abowiem (3), bo (1)] (4): Tedy on [Ezau] też rzekł/ Prawdźiwieć go názwano Iakobem: Abowiem/ mię iuż dwá kroć podſzedł BibRadz Gen 27/36, II 120c marg; Ianá Herbortá/ Káſtellaná Lubáczowſkiégo/ brátá ich ſtárſzégo/ Mediatorem Przemyſkiéy Ziemie zowiemy/ á prawdźiwie iemu ten Tytuł dáiemy: bo v niego brátem rodzónym ten człowiek ieſt/ który prawdę/ wiárę/ ſpráwiedliwość y pokóy/ miłuie. OrzQuin B4v; KuczbKat 25.

W połączeniach szeregowych (11): Diar 65; GliczKsiąż K5v; Vczynił tedy Ezechias to wſſytko cośmy powiedzieli po wſſytkiey źiemi Iudſkiey: y czynił to czo było dobrego y práwego/ y práwdzywie [bonum, et verum, et rectum] przed Pánem. Leop 2.Par 31/20; tedy my tego gotowichmy przed káżdym ſędźią dowieźdź/ żechmy ile z nas być mogło zá wſpomożeniem Páńſkim/ wiernie/ prawdźiwie/ y właſnie wykładáli BibRadz *5; tákże/ iż też y z ſtrony pomárłych ś. więcey on ſam tego winien/ co mnie zádáie/ bo to on ſam cżyni/ niżby mnie tym ſłuſznie/ prawdźiwie y ſpráwiedliwie ocży zápluſnąć y to mi zádáć y dowieść mogł. CzechEp 85; to znácżnie/ prawdźiwie y iáśnie pokázáć z łáſki Bożey możemy/ iż [Jezus Chrystus] od Bogá oycá/ ktory ieſt iedyny fam ſtworzyćiel wſzytkiego/ iáko cżłowiek był ná pocżątku obiecány/ ták też y cżłowiek ieſt dány. CzechEp 292; przyſtoynie go [słowa bożego] wedle ſznuru wiáry vżywamy/ prawdźiwie/ po proſtu procż álegoriy Bogu obmierzłych/ ono wykłádamy: [...] y wymyſły ludzkie nim odćinamy. CzechEp 342, 54, 105, 107, 133.

W porównaniach (2): GrzegŚm 58; Teć ſą pożytki Lutherowey náuki: o których ták prawdźiwie/ iáko wtoremu Heliaſzowi (bo ſię ták ſam zowie) przyſtáło/ zá żywotá ſwego prorokował ReszPrz 74.

Zwroty: »prawdziwie mowić, powiedzieć, powiedać (a. powiadać), może być mowiono« = vere dicere a. loqui PolAnt; vere narrare Modrz [szyk zmienny] (12:7:3:3): KrowObr 53v; Wiém iż to o Królu náſzym prawdźiwie może być mówiono/ co ieſt nápiſano: [...] OrzQuin D3, I3v; brácia miła prawdziwie Apoſthoł mowi/ nietylko mowi że ieſteſmy iedno/ ále mowi vnus homo ſumus. SarnUzn E5; BiałKat 146; Bądźćieſz tedy náśládowcy Boży/ iáko ſynowie namilſzy: áby práwdźiwie o nas mogło byc ono mowiono/ co tenże Apoſtoł do Teſálonicenſow nápiſał: Wſzyſcy wy ſynowie świátłośći y ſynowie Boży ieſteśćie. KuczbKat 380, 40, 50; WujJud 126, 245; RejPosWstaw [212]v, 44, [1103]; BudBib Ps 57/1[2]; Prawdźiwie ono powiedźiano/ że prawdá ma być proſta. ModrzBaz 81, 22v, 47, 126; SkarŻyw 394; CzechEp 107, 133, 413; PudłFr 65; LatHar 246; WujNT 444.

»prawdziwie napisać« = vere dicere Modrz (5): A przeſto tu iuſz zámykam/ iżem ia ſluſznie y prawdziwie w pierwſzych kxięgach moich nápiſał. Iż [..] KrowObr 199; RejPos 157; RejPosWstaw [1432]; Prawdźiwie ono Póéta nápiſał [Vere illud a poeta scriptum est]: Qui ſimulat verbis, nec corde eſt fidus amicus. ModrzBaz 65v, 104.

Szeregi: »cnotliwie a prawdziwie« (1): A y ty ktorzy iey [nauki Pana] cnotliwie á prawdziwie náucżáią/ dziwnemi ie Sámáritany y przezwiſki inemi zową RejPos 85v.

»prawdziwie i dowodnie (a. wywodnie)« [szyk 1:1] (2): SkarJedn 172; Ale co przydawa iżbyſmy ie [Pismo św.] okęſáć y wyſzpacżáć mieli: tedy ſię to pokázáć nie może prawdźiwie y dowodnie. CzechEp 215.

»prawdziwie a po prostu« (1): O Roznicach teráźnieyſzych/ to ieſt/ co o iednym Bogu Oycu y Synu iego iedno rodzonym/ y o Duchu świętym/ prawdźiwie á po proſthu/ wedle piſmá święthego (w ktorym ſię thylko Bog obiawił) rozumieć mamy GrzegRóżn kt.

»prawdziwie a prawdą« (1): Ale gdyby y tego prawdźiwie/ á prawdą też/ mógł I.M. X⟨iądz⟩ K⟨anonik⟩ dowieść/ pewnieby ſię iuż tego trzymał CzechEp 96.

»prawdziwie, (a) prawie« [szyk 1:1] (2): RejPos 275v; IZali prawdziwie ſeymie ſpráwiedliwość (marg) wł. práwośći. (–) mowić będzieſz/ práwie(li) ſędzić będziećie ſynowie cżłowiecży [Num vere congregatio iustitiam loquemini, aequitates iudicabitis filii hominum]? BudBib Ps 57/1[2].

»przystojnie i prawdziwie« (1): iednák ia tego bacżyć nie mogę/ iáko go [podpisu „sługa sług bożych”] przyſtoynie y prawdźiwie namiáſtkowie iego [papieża Grzegorza] vżywáć mogą? CzechEp 334.

»(nie) słusznie, (i, a, ani) prawdziwie« (7): Cżego wſſythkiego ſluſſnye/ prawdziwie/ ták yákoſmy winſſych rzecżách zwykli cżynić/ dołożem y dopráwyem. GliczKsiąż G7v; KrowObr 199; BiałKat 146; WujJud 126; A záprawdę słuſznie to á prawdźiwie bywa [vere id quidem]/ bo dobre ſpráwy z dobrego vmysłu y z dobrey chęći pochodzą. ModrzBaz 10v; CzechEp 77; [Beza] ſłuſznie y prawdźiwie náſzey editiey broni/ że ſzczyrze á wiernie ieſt z [...] Graeckich kśiąg rychło po Apoſtolſkich czáśiech przełożona WujNT przedm 12. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»sprawiedliwie i prawdziwie« (1): W cżym ſię też y tá mocna y nie wſtydliwa twarz iego pokázuie. Ktora ſię ſpráwiedliwie y prawdźiwie w nas pokazáć nie może. CzechEp 383. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»wiernie, (a, i) prawdziwie« [szyk 2:1] (3): KrowObr 118v; Mącz 489c; Pytay ſie cnotliwych náucżycielow/ ktorzy wiernie á prawdziwie rozſzyrzáią ſwiętą ſławę iego. RejPos 68v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»własnie (a. właśnie) a (i) prawdziwie« [szyk 2:1] (3): á zaſz nie dla tego [dał Chrystus kościołowi pasterze i doktory]/ áby oni Apoſtolſkie y Prorockie náuki prawdźiwie á właſnie ludu poſpolitemu podawáli y wykłádáli? WujJud 75; Gdyſz ten krolem ieſt/ ktory ſię z dziewice národził/ y ten ieſt Pánem y Bogiem/ y mátká teſz ktora go porodziłá: krolową y pánią y Bogárodzicą właśnie y prawdźiwie ſię zowie. SkarŻyw 393; WujNT 16. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»zgodnie i prawdziwie« (1): [Kościół prawdziwy szafuje świątościami] ták iáko od Apoſtołów/ y Apoſtolikich mężów/ ták z piſmá Swiętego/ iáko z prawdźiwych wykłádáczów iego ich fáſunek wźiął: á wźiąwſzy zgodnie y prawdźiwie imi ſzáfuie BiałKat 121.

b. W połączeniu z przymiotnikiem lub imiesłowem przymiotnikowym (16): KrowObr 78v; OrzRozm C; á ten klenot ábo vpominek mam od świętey pámięći Krolá Zygmuntá pierwſzego/ oycá zgody prawdźiwie zwánego BielKron [3323]; RejPosWiecz2 95; Wykład tedy Artykułu tego/ pocżąć máią od poznánia tego ſłowá (Duch Swięty) Bo poniewáż to ſłowo/ y iednáko/ y prawdźiwie/ ták Oycu iáko Synowi przydawáne bywa KuczbKat 65; WujJudConf 80; RejPosWstaw [1433]v; StryjKron 288; Bo gdyby to mogło być prawdźiwie z ſłowá Bożego pokazáne/ iż tám przedtym ná tym/ ábo ná owym mieyſcu/ ná ten ábo ná ow cżás/ mowił bog przez ſyná [...]: Tedyby [...] CzechEp 268; A wolność prawdźiwie tá rozumiána bydź ma/ w któréy wſzyſcy práwu poddáni/ á práwu nikt nieroikázuie OrzJan 15; Ktore to rzecży/ prawdźiwie/ y z piſmá S. zgodnie/ od nieuſtráſzonego onego/ á w náuce y cnoćie okazałego Doktorá/ przełożone LatHar 380; KołakSzczęśl A2; WujNT 195; nie mogłby Sędźia inácżey dekretu ferowáć/ iedno áby obwiniony ieśli prawdźiwie obwiniony ieſt/ ſtarał ſię o to intra certum tempus GrabPospR K4.
Szereg: »porządnie i prawdziwie« (2): Abowiem/ wedle właſnych vſt I.M. wyſtępek moy (ieſliby ktory wedle ſłowá Bożego porządnie y prawdźiwie mogł być pokazány.) nie może być ták wielki y ták zły CzechEp 88; Bo gdźieby to było/ iż by mi iedno tylko świádectwo piſmá ś. w ſwym właſnym znácżeniu/ porządnie y prawdźiwie pokazane było: [...] pewnieby tego I.M. X⟨iądz⟩ K⟨anonik⟩ doznał/ żebym ná nim przeſtał. CzechEp 139.
4. Zachowując się zgodnie z przyjętymi normami moralnymi, uczciwie [w połączeniu z czasownikiem] (5):

W połączeniu szeregowym (1): Abowiem iáko tu ſłyſzymy/ iż tám [w światłości Pańskiej] brony otwárthe ſą/ á przedſię do nich nic plugáwego/ áni brzydliwego nigdi wnidź nie może/ áni żadny fáłſz/ áni żadne kłamſtwo/ iedno ći ktorzy ſie cnotliwie/ prawdziwie/ á pobożnie záchowali w żywociech ſwoich RejAp 186v.

W przeciwstawieniach: »chytrze, obłudnie ... prawdziwie« (2): [człowiek cnotliwy] ſwą ſławę chowa ſpráwiedliwie/ Niſkim nie ieft obłudnie lecż s káżdym prawdziwie. RejWiz 7v; Z dawná ći [bracia Michalewscy] w dobrey ſławie ták żywą pocżćiwie/ Nie żywą ni s kim chytrze lecż wierz mi prawdziwie PaprPan N3.

Zwrot: »[z kim] pochodzić [= postępować] prawdziwie« (1): Bezecny człek Ithaki ón boſkié ſkaránié Ku nam obráca kroki/ á myśli złośliwie/ Ni z bogiem ten/ ni z ludźmi pochodźi prawdźiwie. GórnTroas 39.
Szereg: »prawdziwie a statecznie« (1): S tey przycżyny Azá roſpisał liſty po wſzytkim kroleſtwie ſwoim/ áby ſie wſzyſcy záchowywáli prawdziwie á ſtátecznie w ſłużbie Bożey BielKron 83v.
*** Bez wystarczającego kontekstu (3): Vere, Prawdźiwie/ prawie Mącz 489b; Vtique – Prawdziwie. Calep 1145a, 1116a.

Synonimy: 1. istotnie, iście, niewątpliwie, pewnie, rzeczywiście, właśnie; a. szczerze, wiernie; 3. dobrze, słusznie, trefnie, wiernie, właśnie; 4. dobrze, prawie, uczciwie.

Cf NIEPRAWDZIWIE, PRAWDZIE

LW