Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [PROSPORT]

Następne hasło: 2. PROST »

1. PROST (16) av

prost (10), prość (6); prost FalZioł, RejRozpr, BielKron (4), RejZwierc, KochSz, Calep (2); prość GrzepGeom (6).

o jasne.

Sł stp, Cn brak, Linde XVI w. (jeden z niżej notowanych przykładów).

Znaczenia

Wyrażenie przyimkowe: »na prost (prość)« (16)
- 1. Równo w ujęciu liniowym, nie odchylając się (15)
  - a. Przed siebie, do przodu (5)
    - Przen: Uczciwie, bez oszustw (1)
  - b. Na skróty (2)
  - c. Po przekątnej (1)
- 2. Prawdopodobnie: Równolegle (1)

Wyrażenie przyimkowe: »na prost (prość)« = recta Calep, Cn; directe, directim, directum, normaliter, prorsum, prorsus, proversus, recte, in directo, in rectum Cn (16):

1. Równo w ujęciu liniowym, nie odchylając się; protinus Cn (15): á także ciągnąć [rodzące się dziecko hakami] lekko/ á żelazem nie naproſt/ ale tak iżby ciągnąć y na tę/ y na onę ſtronę: naciągała/ á iakoby chwieiącz á wychowyraiącz: płod wyriwała. FalZioł V 33v; BielKron 285; GrzepGeom K3v; Recta – Naproſt, proſczie. Calep 906a.

W przeciwstawieniu: »iść na prość ... kolić« (1): Ale tym obyczáiem nie zmierzy Circumferencyéy: ábowiém Cérkiel ná prość ſtąpa/ á Circumferencya nie idźie ná prość/ ále koli GrzepGeom K3v.

Zwrot: »iść na prość« (3): Superficies nie równa ieſt/ która od liniéy do liniéy nie wſzędźie iednáko idźie na prość. GrzepGeom C2v, K3v. Cf W przeciwstawieniu.

a. Przed siebie, do przodu (5): Lineae proſté aequidistantes ſą/ [...] ktéré téż by niewiém iáko długo ná prość wiódł/ y ná tę y ná drugą ſtronę/ nigdy ſye nie znidą. GrzepGeom C2v.

W przeciwstawieniu: »na prost... z boku« (1): Drab [= pionek szachowy] ná proſt chodzi/ ále z boku kole KochSz A3v.

Fraza: »idąc, jadąc na prost« [szyk zmienny] (1:1): źiemią ná proſth idąc dwie rzece weń [w Don] wpadáią/ Doniec á Schokſná BielKron 431, 431v.

Przen: Uczciwie, bez oszustw (1):

W przeciwstawieniu: »na prost ... wspak« (1): Ale v was ták y owák Czáſem ná proſt á czáſem wſpák RejRozpr D.

b. Na skróty (2): po nich [wyjechał] Biſkup Zágábáeńſki/ themu niedziw iáko kſiędzu bo wiedział przeſkoki ná proſt BielKron 309v; Bo pátrz kto ſie puśći ſcieſzką ná błoto ná proſt á ominąćby mogł/ pewnie ſie vbłoćić muśi. RejZwierc 91v.

c. Po przekątnej (1): Dimetiens – Liniąna proſt wimierzaiacą. Calep 325a.

2. Prawdopodobnie: Równolegle (1):

W przeciwstawieniu: »na prość... ze strony« (1): Angulus planus, kąth co ná równiéy/ ieſt kiedy dwie lineae ná równiéy będąc/ iedná do drugiéy nie ná prość/ ále że ſtrony przytyka. GrzepGeom C2v.

Cf PROSTY

ALKa