[zaloguj się]
[pdf]

PROSZONY (79) part praet pass impf i może pf

impf (54) [w znacz. I.1., II. i III.], impf a. pf (25) [w znacz. I.2.]

proszony (55), proszon (24).

Pierwsze o jasne; w formach złożonych drugie o jasne; w formach niezłożonych -on (2), -ón (2); -ón Mącz; -on : -ón SarnStat (2:1); -ona, -ono.

Fleksja
sg
mNproszony, proszon fNproszonå, proszona nNproszoné, proszono
Iproszonym I I
pl
N m pers proszeni
subst proszon(e)
G proszonych
D proszonym
A m pers proszon(e)

sg m N proszony (31), proszon (22); ~ (attrib) -ony (20), -on (1) GrabowSet; (praed) -on (21), -ony (5) GórnDworz (2), RejPos, Phil, SkorWinsz. ◊ [I proszonym.] ◊ f N (praed) proszonå (1) GórnDworz, proszona (1) SarnStat. ◊ n N (praed) proszoné (1), proszono (1) SarnStat (1:1). ◊ pl N m pers proszeni (19); -eni (16), -ęni (3). subst proszon(e) (1). ◊ [G proszonych.] ◊ D proszonym (1). ◊ A m pers proszon(e) (1).

Składnia dopełnienia sprawcy: proszony od kogo (27), przez kogo (1); od kogo : przez kogo SarnStat (2:1).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVII w. s.v. prosić.

I. Którego proszono; rogatus Mącz, Modrz, Calep, JanStat (76):
1. Do którego zwracano się z prośbą; oratus Mącz, Calep; petitus, postulatus Mącz, JanStat (51): UstPraw D2; dla cżego [Karol Gruby] był proſzon y zá krolá przyięt od Fráncuzów/ iż ie wyzwolił od nieprzyiacioł BielKron 172; Mącz 357d; iż te białegłowy/ ktore bywáią proſzone/ nigdy ná prośbę nie cżynią GórnDworz L17v; ModrzBaz 47v; SkarJedn 88; SkarŻyw 86, 211; ZapKościer 1583/37; Wymawiali też Pany swe ze się za Arcyxiązęty Rakuskiemi, na Electiey przyczyniali, czynili to iako proszęni ActReg 168, 60, 128; Calep [739]b, 926b; Márek [...] proſzony w Rzymie od bráćiey/ nápiſał krotką Ewángelią WujNT 125, 299; SarnStat 605; VotSzl Dv.

proszony ku czemu (1): A ieſliby ten/ który ie záklął tym ſpoſobem proſzony ku vczyniéniu świádectwá niechćiałby vżyczyć rozgrzéſzénia/ tákowi którzy proſzą odpuſczenia y rozgrzéſzénia [...]/ niech rozumieią/ iż ie otrzymáli SarnStat 578.

proszon(y) o co (10): A nietelko táńcowáć [dworzaninowi nie zawadzi]/ ále y ſpiewáć/ gráć ná luthni nie ſromothá: zwłaſzcżá będącz o tho proſzony GórnDworz Kv, Kv, Bb3v; BiałKaz L; KochSz A4; SarnStat 899,1108. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym do dopełnienia dalszego; »proszony z krwawymi łzami«, »o sprawiedliwość proszon«.

Ze zdaniem dopełnieniowym [aby] (14): Ten cżaſu iednego był proſzon od kxiążęda Hircuſa aby zagnał ſwą żonę á iego ſioſtrę poiął BielŻyw 117, 61; BielKron 128, 377, 402, 414; Phil R4; Iego Królew⟨ska⟩ M. ma bydz proſzoná, áby Lectoróm czynſz iáki chćiał náznáczyć. SarnStat 198, 578, 1003, 1037, 1057, 1186. Cf »proszony barzo«.

Ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym do dopełnienia dalszego w zdaniu nadrzędnym [o co aby] (1): O sklady mieyſkie aby bely podnieſione, aczeſmi beli proſſeni od poſlow ziemſkich. Awſſakoz [...] ComCrac 12.

Wyrażenia: »proszony barzo [aby]« (1): Proſzony bárzo od iedney zacney białey głowy/ imienim Eukliey áby iey ſyná iuſz vmieráiącego zlecżył: [...] SkarŻyw 86.

»długo proszony« (1): Lecż długo proſzony y z płácżem od rodzicow: [...] obrázić ich nieśmieiąc/ małżonkę wziąć [!] przyzwolił. SkarŻyw 234.

»proszony z krwawymi łzami, z płaczem« [w tym: o co (1)] [szyk 1:1] (1:1): SkarŻyw 234; Wiem że o to [o obronę krajów ruskich] z dawná/ práwie z krwáwymi łzámi/ ná wſzytkich Seymiech od nich proſzeni bywamy VotSzl B2v.

»o sprawiedliwość proszon« (1): A ieſli ten/ który o ſpráwiedliwość względem wyſtępku będźie proſzon [pro iustitia ... requirit JanStat 853]/ ieſt proſty obywátel/ á ſpráwiedliwośćiby vczynić niechćiał/ y byłby niedbáły w tym: tedy [...] SarnStat 1076.

Szeregi: »proszony i napomniany« (3): ná którym [sejmie] [...] proſzeniſmy ſą/ y z wielką pilnośćią przez ſtány wſzelákié Korony Polſkiéy nápomnieni: ábyſmy [...] SarnStat 1037 [idem (2)] 1057, 1186.

»szukan(y) i proszon(y)« = requisitus et postulatus JanStat (2): roſkázuiemy: áby przerzeczony Oycá náſzégo Státutowy liſt chowáli/ [...] ilekroć iedno ták przez Prȩłaty/ iáko iné oſoby Duchowné y Swietckie będą o to ſzukáni y proſzeni. SarnStat 899, 578.

»wezwany, (i) proszony« [szyk 2:1] (3): yam [...] ymye moie wlasne y znamye pisarſtwa moiego vipiſal wezwany na tho y proschony MetrKor 59/77v, 59/77v; Mącz 269d.

»proszon(y), (i) żądan(y)« = rogatus et requisitus JanStat [szyk 2:1] (3): Mącz 295b, 315c; tedym to widźiał y ſłyſzał/ y dla tego liſt wysſzéy opiſánéy zgody [...] podpiſał/ [...] gdym był o to proſzon y żądan. SarnStat 1108.

a. O Bogu: do którego zwracano się w modlitwie (3):

proszon(y) o kogo, o co (2): Gdźie ſą prośby náſze/ [...] gdyſmyć polecáli śiebie/ Znáiąc twą niełáſkę/ wiecżny Boże w niebie/ W tym/ żeś Krolá wźiąwſzy [tj. zesławszy na niego śmierć]/ Sercem zápalonym/ proſzon o inſzego. GrabowSet C2v; SkorWinsz A3.

W przeciwstawieniu: »proszony ... nieproszony« (1): PAnie/ co dobrze/ ráczy dáć z ſwéy ſtrony/ Lubo proſzony/ lubo nieproſzony. KochFr 112.

Szereg: »proszony i oczekawany« (1): Długo [Wszechmocny] chce być proſzony y ocżekawány/ O dar oſsobny/ o dar nie oſzácowány. SkorWinsz A3.
2. impf a. pf Zapraszany a. zaproszony; invitatus Vulg; vocatus PolAnt (25): BielKron 386; Vmbra etiam, Przybyty gość/ który nie yeſt wezwánym ále [...] przes tego który proſzón yeſt pociągnión á wzięt Mącz 501d; RejPos 238, 245v; Ná obiady do nikogoy proſzony nie chodził. SkarŻyw 87.

proszony do czego (1): Mikołay Kośćielin/ Lukaſz Reijchenſen/ Mieſczánie miáſtá Wrodzcłáwſkiégo: y innych wiele godnych wiáry świádków: którzy do przerzeczonych rzeczy oſobliwie byli wezwáni y proſzeni. SarnStat 1107.

proszon ku czemu (1): Cżołner Pruſki Miſtrz/ wzgárdźiwſzy Iágiełłowymi świątośćiámi [tj. koronacją]/ ku ktorym był od niego proſzon/ wtárgnął do Litwy BielKron 381v; [ZapWpolActAdv 1545 202/199].

cum inf (1): Potym byli proſzeni od Ceſárzá do Wiedniá iecháć Krol Włádźiſław s ſwoimi dzyećmi y Krol Zygmunt BielKron 414.

Ze zdaniem dopełnieniowym [aby] (2): drugiego lepak cżaſu [Simonides] od iednego proſzon był aby ſnim iadł na kołaciey BielŻyw 36; RejZwierc 81v.

W przeciwstawieniu: »proszony ... nieproszony« (1): cżemu Pan niechciał sſtępić do hárdego cżłowieká onego/ ácż był bárzo proſzony: á do vbożuchnych nędznicżkow nie proſzony ſam przychodził RejPos 243v.

Wyrażenia: »barzo proszony« (1): RejPos 243v cf W przeciwstawieniu.

»proszon na biesiadę« (1): á ow co vrąbał/ wiodł fałſzywe [świadki]/ powiedáiąc iż naśćie nie było/ ále práwi byłem proſzon ná bieśiádę od tegoż/ y potemeſmy ſię zwádźili GórnRozm Hv.

»proszon(y) na gody, na wesele« [w tym: do kogo (1)] = vocatus ad nuptias PolAnt [szyk 5:1] (5:1): SeklKat Tv; Y poſłał ſłużebniki ſwoie wzywać tych ktorzy byli proſzeni ná weſele/ ále nie chćieli przyść. BibRadz Matth 22/3; Tegoż roku wzyąwſzy s ſobą Apoſtoły y zwolenniki/ [...] ſzedł z nimi ná gody proſzony do Symoná BielKron 138v; RejPosWstaw 44; KochSz C3v; WujNT 309.

»gość proszony« (1): o młodzieńcu gośćie ſię wſzyſcy proſzeni/ y przyiaćiele pytáią/ á iego nienáyduią SkarŻyw 234.

»proszony na obiad« [w tym: do kogo (1)] (2): Ieden proſzony ná obiad/ Obiecał ſie iść bárzo rad BierEz P; OpecŻyw 45v.

»przyjacielskie proszon [dokąd]« (1): Iakom ya nyenayechal slachathnego Stanislava [...] w domv slachathnego Czybora Schelygy tham gdzie on byl przyyaczielskie prosson ZapWar 1539 nr 2595.

»proszon na wieczerzą« (1): Powyada theſz ze bill proſchon wpiathkovi dzyen na wyeczerza od krawczow Nyeboſczika Biſkupa kvyawſkyego LibMal 1554/190v.

Szereg: »proszon(y) i (a) wezwan(y)« = vocatus et rogatus JanStat [szyk 1:1] (2): gdyż tho ieſt ſwięte przyrodzenie tego miłośćiwego Páná/ ludzye zeſzłe á vpádłe podpomagáć [...] y ine ſwięte ſpráwy nád nimi wykonywáć/ nád pobożnemi zwłáſzcá/ od ktorych był proſzon á wezwan ná ony gody. RejPosWstaw 44; SarnStat 1107; [ZapWpolActAdv 1545 202/199].
α. W funkcji rzeczownika (1): Y poſlał ſlużebniká ſwego gdy byłá godziná wiecżerzy/ áby rzekł proſſonym żeby przyſſli Leop Luc 14/17.
II. O który się prosi, który chce się otrzymać (3): od którégo [pokoju] nigdy nie ma bydź proſzoné wyſwobodzenié [petenda absolutione JanStat 873] SarnStat 1094.

proszony u kogo (1): Byłeś [...] w łáńcuchách Piłatowi podány/ ná śmierć gwałtownie v niego proſzony. LatHar 274.

[Wyrażenie: »tłoka proszona« = robota pańszczyźniana nadobowiązkowa: Tłoki 3 winni wyrobić o swej strawie, a czwarta proszona o pański strawie. LustrPłock 33.]
Szereg: »pożądan i proszon« (1): iż nád ten [pokój] niemoże bydź ná świećie nic drozſzégo pożądano/ y pożądliwſzégo proſzono [exoptari ... concupisci JanStat 842] SarnStat 1067.
III. [W którego sprawie się prosi; w funkcji rzeczownika: iż się przed nami obmawiacie, żeście za prośbą p⟨ani⟩wojnickiej za jej małżonkiem o kasztelaniję sandomierską jesteście się przyczyniali -to tak communiter sie zachowywać zwykło, iż za proszonym prosić się ma. ListyPol II 1548/30.]

Cf NIEPROSZONY, PROSIĆ, ZAPROSZONY

KW, (MPi)