Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: (PRZEBITNY)

Następne hasło: [PRZEBLEKOTAĆ] »

PRZEBITY (33) part praet pass pf

e jasne.

Fleksja

sg
m	N	przebity, przebit	f	N	przebitå	n	N	przebito
	G	przebit(e)go		G			G	przebitégo
	A	przebit(e)go		A			A

pl
N	m pers	przebici
N	subst	przebit(e)
G		przebitych
A	subst	przebité

sg m N przebity (17), przebit (3); ~(attrib) przebity (3); ~(praed) przebity (6), przebit (3); przebity KuczbKat, StryjKron (2), Phil, LatHar; przebit BielKron (2); przebity : przebit Leop (1:1). ◊ [G przebit(e)go. ◊ A przebit(e)go.] ◊ f N przebitå (2). ◊ n N (praed) przebito (2) OpecŻyw, BibRadz, przebit(e) (1) SkarŻyw. ◊ [G przebitégo.] ◊ pl N m pers przebici (1). subst przebit(e) (4). ◊ G przebitych (1). ◊ A subst przebité (2).

Składnia dopełnienia sprawcy: przebit(y) od kogo (5).

Sł stp s.v. przebić, Cn s.v. przekłóty, Linde brak.

Znaczenia

1. Przekłuty ostrym narzędziem, przeszyty na wskroś (31)
- W przen (1)
- Przen (1)
- a. Raniony lub zabity bronią sieczną (12)
  - α. W funkcji rzeczownika (1)
2. Powstały w wyniku przebicia, przekłucia (2)
3. [Przeciśnięty, przecedzony]

1. Przekłuty ostrym narzędziem, przeszyty na wskroś; confixus Vulg, Calep; transfixus Mącz, Calep; traiectus Mącz, Cn; perforatus HistAl; confossus, transfossus Mącz; pertusus Calep; perfixus Cn (31): ktore [słupy Herkulesowe] widząc Alexander kazał ie przewiercieć doſwiacſzáiąc ieſliby były dęte/ á gdy były przebite/ widział ie Alexander być dęte HistAl Iv; Octo confossus vulneribus. Woſmiorę przebity. Mącz 132c; traiecta praecordia, Przebite wnętrznośći około ſercá. Mącz 163b, 132c, d, 163b; Pertusus – Przebyti, przewiercziani. Calep 793b, 238b, 1079b; LatHar 320 marg; SkarKaz 209b.

przebity czym (6): Widziſs ninijé ręce moie bytz przez boleſci/ alé iutro vżrzyſs ié na krzyżu rozciągnioné/ ij gwozdzmi tépymi przebité. OpecŻyw [79]v, [79]v, 146; Pátrzayże iáko ſie świeći on ſwięty bok iego okrutną włocżnią przebity/ s ktorego płynie kreẃ y wodá ná odkupienie twoie. RejPos [105]v; SkarŻyw 397; SkarKaz 209b.

W połączeniach szeregowych (2): OpecŻyw 146; Transfixus, Przekłoty Przebity/ Przebodziony. Mącz 127a.

Szereg: »przekłoty a przebity« (1): Widziſs nogi moie ij bok móy prawy bytz bez boleſci/ iutro vzrzyſs bok drzéwce^m rycerſkim przekloty/ a nogi gwozdzmi przebité. OpecŻyw [79]v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

W przen (1): Tamo milá paⁿno twé ſerce bylo przekloto/ cirnim vkoronowáno/ ſromotnie na ijgráno/ gwozdzmi przebito/ tamo bylo żolci ij otztu napáwáno/ ij rozmaijcie vdręcżono. OpecŻyw 146.

Przen [czym] (1): Náoſtátek chćiałbym widźieć on grob w ktorym leżą one cżłonki/ w ktorych żył Pan Chryſtus [tj. ciało św. Piotra]/ [...] ktore były Duchem związáne/ boiáźnią BOżą przebite/ máiąc ná ſobie rány álbo znáki ran Páná CHryſtuſowych. ReszList 182.

a. Raniony lub zabity bronią sieczną (12): miećż [!] rycerſtwá mego przeydzie przez boki twoie/ á przebithy pádnieſz miedzy ránnemi ludu Iſráelſkiego Leop Iudith 6/4; [ZapWpolActAdv 1548 204/201, 201v].

przebit(y) czym (10): Ale zeby [!] poznał Achior ze [!] nás zdrádza/ poiedzmy ná ty gory: A gdy poymáni będą moczárze ich/ tedy weſpołek ſſnimi mieczem przebith będzie Leop Iudith 5/28; ieſliby ſię bydlę gory dothknęło/ będzie vkámionowano/ ábo poćiſkiem przebito. BibRadz Hebr 12/20; A gdy [Mateusz św.] pánnę iednę Ephijenią Pánu Bogu ku czći krztem ſwiętym oświęćił ze dwiemá ſty pánien/ przebit od ſługi krolewſkiego rohátyną przed ołtarzem. BielKron 144, 202v; ktorego [Absalona] P.Bog dla złośći iego ſkarał/ gdy był trzemi oſzcżepy przebity. KuczbKat 310; StryjKron 310, 477; Tento Krol Rodrus/ [...] wſzedł do nieprzyiacielſkiego obozu/ tám od Zołnirzow/ zá vcżynienim zwády vmyſlney/ miecżem ieſt przebity. Phil B4v; LatHar 275; RybGęśli C4v.

Wyrażenie: »na wylot przebity« (1): tám Swántoſław ſam gdy ſzyki nápráwował włocznią od iednego Litwiná ná wylot przebity ſpadł z koniá StryjKron 477.

α. W funkcji rzeczownika (1): Skuymy tálérze ná talery/ ſkuymy/ A żołniérzowi pieniądze gotuymy: [...] Daymy: á naprzód daymy: ſámi śiebie Ku gwałtownieyſzéy chowaymy potrzebie: Tarczéy/ niż pierśi/ piérwéy náſtawiáią/ Pozno puklérzá przebići mácáią. KochPieś 38.

2. Powstały w wyniku przebicia, przekłucia (2): [A tak gdysz V.M. okiem swoym forty the kwoli Zydom przebithe, obeyrzecz raczył, vcziſkv Zydowskiego, ktorym krzescziany trapią, tesz W.M. wiadomoscz miecz raczy ZapWpolActCon 1549 14/43.]

Wyrażenia: »przebita dziurka« (1): A miedzy vſzkámi weſrzodku [wagi]/ ma być przebita dźiurká dla záwieſzenia Bleyczyká Strum B4v.

»rana przebita« (1): SienLek 145v cf Szereg.

Szereg: »sieczony albo przebity« (1): A więc ieſliby kość ſye złamáłá/ ma iey dobyć ten ktoryby dobrze vmiał: á ieſliby byłá ráná śieczona álbo przebita/ tedy ogoliwſzy iáko iuż rzeczono/ zámoczyć chuſtę álbo pácześi w fiołkowym oleiu/ y nátkáć ránę SienLek 145v.

3. [Przeciśnięty, przecedzony [przez co]: wezmiż k temu białego imbieru tartego przez gęſtą chuſtę przebite^go takież glinki tartey rowne cżęſczi/ zmięſzay/ [...] a bielmo poſipuy. SprLek A3; Sádłá wieprzowego wychędożonégo [...]/ á przez rzeſzoto álbo śito przebitégo dwá funty UrzędowHerb 400a (Linde).

Synonimy: 1. przebodziony, przekłoty, przekowany, przepchniony, przewiercony; 2. przerzezany; 3. przecedzony.

Cf NIEPRZEBITY, PRZEBIĆ