Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZEDAJNO

Następne hasło: PRZEDAN »

PRZEDAJNY (68) ai

e jasne; -a- (53), -å- (3); -å- GroicPorz; -a- : -å- Mącz (13:2).

Fleksja

sg
m	N	przedajny	f	N	przedajnå, przedajna, przedajn(a)	n	N	przedajné, przedajno
	G	przedajnégo		G			G	przedajn(e)go
	A	przedajny		A	przedajną		A	przedajn(e)
	I	przedajnym		I			I
	L	przedåjnym		L			L
	V			V	przedajnå		V

pl
N	subst	przedajné
G		przedajnych
D		przedajnym
A	subst	przedajné
I	f	przedajnémi
L		przedajnych
inne formy
sg n N a. A - przedajn(e)

sg m N przedajny (14). ◊ G przedajnégo (2); -égo (1), -(e)go (1). ◊ [A przedajny. ◊ I przedajnym.] ◊ L przedåjnym (1). ◊ f N przedajnå (5), przedajna (1), przedajn(a) (1); (praed) -å (5), -a (1) MycPrz. ◊ A przedajną (4). ◊ V przedajnå (1). ◊ n N przedajné (6), przedajno (1); -é (2), -(e) (4); ~ (attrib) -é (1); ~ (praed) -é (5), -o (1) KochOdpr. ◊ G przedajn(e)go (5). ◊ A przedajn(e) (2). ◊ N a. A przedajn(e) (1) ◊ pl N subst przedajné (6); -é (1), -(e) (5). ◊ G przedajnych (9). ◊ D przedajnym (1). ◊ A subst przedajné (5); -é (2), -(e) (3). ◊ I f przedajnémi (2). ◊ L przedajnych (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI(XVIII) – XVIII w.

Znaczenia

1. Przeznaczony na sprzedaż (56)
- Przen (1)
- a. O rzeczach niebędących typowymi towarami (4)
- b. O działaniach i świadczeniach: udzielany za pieniądze (11)
  - W przen (1)
  - α. O prostytucji (1)
2. Przekupny (9)
- a. Podlegający przekupstwu (8)
3. Za który można zapłacić (2)
4. Służący do sprzedaży, używany przy sprzedaży (1)

1. Przeznaczony na sprzedaż; venalis HistAl, Mącz, Modrz, Calep, JanStat, Cn; vendibilis Mącz, Calep, Cn; promercalis Mącz, Cn; venditarius Calep, Cn; mercalis Calep; venalitius Cn (56): HistAl B7v; Vino vendibile suspensa hedera nihil opus est, Ná przedáyne dobre wino nie trzebá wiechy wyſtáwiáć Mącz 154a; Proscribo aliquid per scripturam, venale propono et publico, Oznaymuyę piſmem/ żemi yeſt nieco przedáynego Mącz 375c, 106a, 217c, 311c, 375c, 419d (10); Ale kto vſtáwicznie leży nád liczmany/ Tylko tego ſłucháiąc gdźie przedáyné łany: Ten równie iáko pſczołá plaſtry w vl vkłada/ A drugi/ nic nie robiąc/ miód gotowy iada. KochFr 20; Calep 654b, [863]b, 1099b, [1108]a [2 r.], b; SarnStat 1251; [Inſcripſi aedes mercede Dałem dom wywołáć álbo nápiſáć przedainy być. TerentMatKęt G2].

Zwroty: »mie(wa)ć [co] przedajne(go)« = mieć na sprzedaż [szyk zmienny] (5): Maćieli co przedáynego/ A ná ſwadźbę przygodnego? BierEz C4v, A4; Victimarius, Rzeźnik/ który bydło ku bitym ofiáróm przedáyne miewał. Mącz 493c, 137c; ſpytay piwnicznégo/ Ieſli niéma ná dole koniá przedáynégo. WyprPl A4.

»przedajne rzeczy przedawać« (1): fornicarii, Komornicy przekupnie którzy w náyemnych sklepiech/ y domách przedáyne rzeczy przedáyą. Mącz 134c.

Wyrażenia: [»przedajnym obyczajem«: zá tákie vżyczenie domu/ nie możeſz więcey wyćiągáć iedno co ſam dom w ſobie ſtoi/ to ieſt álbo przemiánę rowną/ dom inſzy tákże dobry iáko twoy/ álbo pieniądze zá ktore przedáynym obyczáiem dom ſtoi. ŚmiglLichwa 20.]

»rzeczy (a. rzeczki) przedajne« = towary; res venales Modrz, JanStat, JanPrzyw; merces Mącz [szyk 13:4] (17): Fribolarius, Krámárzyk/ który proſte rzeczki przedáyne ma. Mącz 137c; Merces esculentae, Przedáyne rzeczy yedzące [tj. jadalne]. Mącz 217c; ModrzBaz 33; zákázuiemy [...] kupcóm wſzyſtkim/ [...] áby [...] żadnych rzeczy przedáynych [...] do Czech nie śmieli woźić SarnStat 219; Przyśięgá Fáktorów którzy z przedáynémi rzeczámi płyną SarnStat 645, 278, 286 [2 r.], 297 [2 r.], 313, 917, 944, 1098. Cf Zwrot, Szereg.

Szeregi: [»przedajny ani frymarczny«: [papież Urban II] vſtáwił też aby Beneficia Duchowne nie były przedayne ani frymarcne. BielKron 1551 91v.]

»kupie i przedajne rzeczy« (2): vſtáwiamy: áby Woiewodowie w ſwych Woiewództwách cénę kupi/ y innych przedáynych rzeczy [mercantiarum et rerum venalium JanStat 278] poſtánawiáli SarnStat 286, 270.

Przen (1): Prze co Auguſtyn ś. mowi. Iż przedáyne ieſt kroleſtwo niebieſkie: ktore máłą prácą z łáſki Bożey może być kupione. WujNT 631.

a. O rzeczach niebędących typowymi towarami (4): Tám proſił krolá Pruſki Miſtrz [...]/ áby zoſtáwili Pomorſką źiemię przy Pruſiech chcąc dáć ſummę złothá y ſrebrá zá nię [...]. [król] dał im odpowiedź iż mu nie ieſt przedáyna BielKron 370; Iż nie ſobą mnie ſyn mił/ ále twą [mężu] oſobą. Prágnę go widźieć tákim/ iákom ćiebie znáłá/ By to było przedáyné/ żywotbym ſwóy dáłá. GórnTroas 46; KlonFlis A2v.

Zwrot: »mieć [co] przedajne« = mieć na sprzedaż (1): Mam namożnieyſzy Ceſárzu przedáyne trzy mądrośći. Rzekł iemu Ceſarz: Zá co mi daſz káżdą mądrość? Odpowiedział kupiec: Dam zá thyſiąc złotych. HistRzym 57v.

b. O działaniach i świadczeniach: udzielany za pieniądze; nummarius Cn (11): ábowiem ná on czás [Żydzi] nie mieli żadnego páná iedno cudzoziemcá/ á kápłańſtwo było przedáyne BibRadz I 456a marg; BielKron 216v; Támże on Prorok ſwięty/ [...] gdy imieniem Páńſkim vzdrowił cżłowieká onego/ niechciał nic wzyąć od niego. Okázuiąc tho [..]/ iż nie ſą nigdy przedáyne dobrodzyeyſtwá Páńſkie. RejPos 218; Abowiem w koſciele Páná Kryſtuſowym [...] nie máſz nic przedáynego. RejPosWstaw [143⁴]v; Charitonius – Ten ktori kaskę [lege: łaską] mąprzedainą. Calep 187b; [BiałKat 162v].

Wyrażenie: »gęba, język, mowienie (jest) przedajne(-a, -y)« [o adwokatach] [szyk 2:1] (1:1:1): Tak iſcie cżaſem iężik [!] rzecżnikow niemocen bywa, ależ go trzeba pobrzękięm vzdrowić. Bo v rzecżnikow nie tilko ieſth mowienie ale też y milcżenie przedayne. BielŻyw 64; GroicPorz z3v; Prokuraty daſz kárać gdy złey rzeczy bronią/ Przedáyna v tych gębá/ Piekłá ſię nie chronią. Prot D3v.

Szereg: »najemny abo przedajny« (1): Gdyż wolne ćiáło/ iáko ſámo przedáyne nie ieſt: ták też prace/ fátygi y modzele iego nie máią być náięmne ábo przedáyne. KlonFlis A2v.

W przen (1):

Wyrażenie: »przedajny za [jaką] cenę« (1): To iuż iáko potym ten klucż [tj. władza papieska] zárdzewiał/ [...] y iáko był y ieſt przedáyny zá lekką cenę/ thu iuż wywodow wiele o tym nie trzebá RejAp 77v.

α. O prostytucji (1): Iák niewiáſtá nierządna/ młodość ma przedáyną KlonWor 62.

2. Przekupny (9): A Iugurtá będąc więźniém w Rzymie/ [...] przepráwiwſzy ſobie winę przez dáry/ [...] té ſłowá częſto powtarzał: miáſto przedáyné/ y zginiénia bliſkié/ ieſli kupcá naydźie. KochWr 32.

a. Podlegający przekupstwu (8): Widziſz w iákiey zacnośći pieniądze á złotá/ Ze przedáyna y wiárá/ przedáyna y cnotá. RejWiz 58v; [Aleksander] Sle vpominki/ áż y mnie nie minął/ A mnie y dom moy/ y co mam z ſwych przodkow Nie ieſt przedáyno. KochOdpr A3v.

Zwrot: »mieć duszę przedajną« [szyk zmienny] (2): Gdyż nád cżłowieká łákomego nie máſz nic gorſzego/ ktory ma y duſzę przedáyną [suam animam venalem facit] BibRadz Eccli 10/9; Phil Q3; [SenekaGórn 221 (Linde)].

Wyrażenia: »przedajna cnota« (2): O nieſzcżęſne łákomſtwo/ o przedáyna cnoto/ O bezecne pieniądze/ á nieſzcżęſne złoto. Cżegoż ty nie domieśćiſz/ cżegoż ty nie ſpráwiſz/ Ze y duſze y ſławy nie iednego zbáwiſz. RejWiz 122v, 58v.

»sprawiedliwość przedajna« (2): A nawięcey tego ſtrzeż/ abyś na urzędi Lakomych ludzi nigdi nieſadzał: bo kędi Sprawiedliwoſć przedayna/ ta^m przeklęctwo wielkie KochSat C; MycPrz I B2v.

3. Za który można zapłacić (2): A tákiż ieſt wáſz Státut? [...] głowá káżdego prżedáyna ieſt. [...] (–) [...] A co ſię płacęnia zabitych tycze: ieſt tego wiele prżyczyn/ dla ktorych to poſtánowiono GórnRozm E2v, E2v marg.

4. Służący do sprzedaży, używany przy sprzedaży (1): Venalitium, Nieyáki funt przedáyny. Mącz 106a.

Synonim: 1. przedawający.

Cf NIEPRZEDAJNY, [PRZEDAŻNI], PRZEDAŻNY

LWil