[zaloguj się]
[pdf]

PRZEDNIE (27) av

Pierwsze e jasne; -é, [-e].

sup nå(j)przedniéj (2); nå- (2), [n(a)j-]; -éj (1), -(e)j (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde także XVII w.

1. Bardzo, nadzwyczaj; valde PolAnt; apprime, principaliter Cn (19):
a. Z czasownikiem (4): Iedná páni mężá miáłá/ A przednie go miłowáłá BierEz O2v; SienLek 109; Niechayże [...] dworzánin nie chyta ſie chybá zá to/ co ludzie w kim przednie chwalą GórnDworz E7; [Abyś łaską swą świętą sam raczył kierować Moje proste pioreczko i tak je sprawować, By twojej Boskiej chwały najprzedniej broniło Apolog 6; GilPos 20].

W funkcji sup (1): ábowiem zámieſzáne z innym pokármem [mleko] ſye káźi: przednie Koźie/ po nim owcze/ á potym krowie SienLek 7.

b. Z przymiotnikiem i imiesłowem (15): yſz ta panna byla uewſzytkych czlonkach przednye czudna PatKaz III 120v; thedy mą [!] oddáć zá ofiárę śniedną Pánu dźieſiątą częſć Efá mąki przednie czyſtey [similam] nágniećioney/ z czwąrtą [!] częſćią Hinu oliwy. BibRadz Num 15/4, Num 15/9; Hiſzpan też był Quintilianus/ Orator y Philozoph przednie náucżony BielKron 280; Iż wrzody/ wyiąwſzy przednie ſzkodne/ lekárſtwy niemáią być draźniony. SienLek 38, 188; GórnDworz G7v, H3v; PRzednie mocny grunt ieſt Pan Bog náſz ArtKanc K6v; GrabowSet Fv, V4; A żeby z przygody iákiéy nieſczęſnéy (czego Boże vchoway) wola iego przednié dobrá [voluntatem suam optimam JanStat 87]/ ku rozmnożeniu króleſtwá náſzégo y Rzeczypoſpolitéy przyſtoſowána/ nie byłá ſpoſobem iákimkolwiek złamána/ álbo oſzpecona: ninieyſzym Liſtem w ſłowie naſzym Królewſkim obiecuiemy/ [...] Iż [...] SarnStat 979; [gdy to [że ma majętność rozdać ubogim] vſłyſzáł/ sſtał śię barzo ſmutny/ Bo był przednie bogaty. MurzNT Luc 18/23 (Linde)].

W funkcji comp i sup (3): Ku ſtrawieniu lepák trudne mięſo koźie/ wołowe/ ielenie: á przednie złe kozłowe/ po tym Báránie/ Bykowe/ á owſzeyki ſtáre. SienLek 9; Złe mleko źimne/ á zwłaſzczá źimnym żołądkom/ á przednie złe tym ktorzy ograżki ćierpią. SienLek 9, 8.

W przeciwstawieniu: »przednie ... mniej« (1): Miedzy ſtáremi mięſy/ przednie złe Záięcze/ [...] á mniey złe Wołowe albo Báránie. A wſzákoż poſpolićie wſzyſtko ſtáre niedobre. SienLek 8.

W charakterystycznych połączeniach: przednie baczny, [bogaty], chwalny, cudny, czysty (2), dobry, mądry, mocny, nauczony, pewny, prętki, szkodny, władnący, zły (3).

2. Przede wszystkim, głównie; inprimis JanPrzyw, Cn; cumprimis, praecipue Cn (6): Spráwiwſzy tedy ták zacné rzeczy ná świećie/ y ná ſtolicy Królewſkiéy ſpokoynie vśiadſzy: do czegóż maſz W.K.M. tego ſczęśćia wielkiégo naprzedniéy vzyć [!] iedno do napráwy w Rzeczypoſpolitéy álbo Correctury praw? SarnStat *3; złożyliſmy Séym koronny iáko dla innych potrzeb koronnych/ ták przednié dla tego: ábyſmy [...] SarnStat 12 [idem [Konst 1550 1v, HerburtStat 7 (Linde)]]; SkarKaz 455a [2 r.]; Vſádzenie náſzey Rzeczypoſpolitey naprzedniey ſię ná religiey/ ktora ku Bogu ieſt/ wſpiera SkarKazSej 680b; [Poſt nienależy ná brákowániu pokármow/ ále ná miernym ich vżywániu [...]: á przednie ná tym/ iáko/ á dla cżego to kto cżyni. HerbOdpow Rr5; A przetoż o nim godziło ſie wiedzieć temu narodowi naprzedniey / dla kthorego był posłány ku ich zbáwieniu. GilPos 81].

Połączenie: »przednie ... toż [= na drugim miejscu]« (1): Nie trzymamy tego z nowemi miſtrzmi/ áby ſię dla náuki kośćioły przednie budowáły. Przednie ſię dla ołtarzá y ofiáry/ y dla modlitwy buduią: toż dla náuki. SkarKaz 455a.

3. Bardzo dobrze; formaliter BartBydg (2): BartBydg 244; acżkolwiek ty wilkoſci [złe] będącz zmieſzane w żyłach/ ſamem puſzcżaniem krwie wypływaią przednie FalZioł [*7]v.

Synonimy: 1. barzo, mocnie, silnie, wielce, wielmi; 3. dobrze.

Cf NIEPRZEDNIE

ZCh