[zaloguj się]
[pdf]

PRZEJMOWAĆ (13) vb impf

e oraz a jasne; o prawdopodobnie jasne (tak w -ować).

Fleksja
inf przejmować
indicativus
praes
sg pl
1 przejmuję przejmujemy
3 przejmuje przejmują
praet
sg
1 m -m przejmowåł
conditionalis
pl
3 m pers by przejmowali

[inf przejmować.] ◊ praes 1 sg przejmuję (3). ◊ 3 sg przejmuje (3). ◊ 1 pl przejmujemy (1). ◊ 3 pl przejmują (2). ◊ praet 1 sg m -m przejmowåł (1). ◊ fut 1 pl przejmować będziemy (1). ◊ con 3 pl m pers by przejmowali (1). ◊ part praes act przejmując (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (wstawka z XVIII w. zam. przemawiać) – XVIII w.

1. [Chwytać po poszukiwaniu lub pościgu, zatrzymywać, przechwytywać; intercipere, praeripere Cn [kogo]: ListyPol I 1547/397; Nastazyja też, księżna Słucka, swych bojarów Rozesłała przejmować pierzchliwych Tatarów StryjPocząt 595.]
2. Brać od kogoś dla siebie lub pod swoją opiekę; assumere, intercipere Calep, Cn (6): Recipio – Zaſię przeimuię. Calep 898b.
a. Zabierać, odbierać, przywłaszczać sobie, grabić; ad se transferre, domum suam convertere, intervertere, per insidias capere Cn [w tym: co (3)] (4): Intercipio – Przeymuię. Calep 550a; Przeymuią ich dochody/ iałmużny/ y cżyńſze/ Portie/ y legátá/ y pożytki inſze. KlonWor 50.

przejmować komu (2): Przeymuie mi me pożytki BierEz O2; KlonWor 61.

b. W którymś momencie podróży brać podróżnego pod swoją opiekę, do swojego grona; przen: przekładać z języka obcego, tłumaczyć [kogo = co (utwór)] (1): Mnię też cżás będzie vchwyćić ſie brzegu/ [...] Wyſiadwſzy z morzá/ gdziem Widę [autora poematu Scacchia ludus] przeymował/ Ktory po wodach Auzeńſkich żeglował. KochSz C3v.
3. Stawać się wykonawcą, podejmować się [co] (1):
Zwrot: »na się przejmować« (1): y then zaklad na ssię przeymvye ZapWar 1550 nr 2655.
4. Poznawać, uczyć się; prediscere Cn [co] (1):
Szereg: »przejmować a w pamięć sobie brać« (1): WSzytcy tedy Młodźieńcy/ á zwłaſzcżá ći ktorzi cżáſu ſwego máią być sługámi Rzecżypoſpolitey/ máią ſię o to pilnie ſtáráć/ áby ieſzcże zárázem zmłodu przeymowáli á w pámięć ſobie bráli [ut a pinis annis quam plurima sibi conquirant] ſpoſob poſtępku w rzecżách ModrzBaz 13v.
5. O mowie: wtrącać się, przerywać, przeszkadzać (2): Interrumpo, Przeymuyę/ Przerywam/ Przeſzkadzam/ Przekázuyę. Mącz 361b, 361b.
6. Ogarniać działaniem lub wpływem, obejmować, przenikać (1):
a. [O oddziaływaniu fizycznym [co jak]: A ták chleb śrzedni/ á mierney wielkośći ktory ogień w piecu rowno przeymuie [...] nalepſzy ieſt Cresc 1571 158.]
b. O doznaniach psychicznych; w przen (1):
Zwrot: »[kogo] przejmować do kości« (1): NIeſzczęſćiu k woli/ á ſwoiéy żałośći/ Która mię práwie przeymuie do kośći/ Lutnią/ y wdźięczny rym porzućić muſzę/ Ledwie nie duſzę. KochTr 15.
7. Rozumieć, traktować; cognoscere penitus, intelligere (animum), nosse, penetrare (ad sensum opinionemque), pernoscere, perspicere (animum), scire Cn [co jak] (1): tho nyemnyey przeymowaczy bedzyąmy yedno yakoby nam ſſamym ſye tham dzyalo LibLeg 8/26v.
8. Ujmować lub nazywać coś przesadnie, przesadzać (1):
Zwrot: »przejmować [co] słowy nad miarę i nad podobieństwo« (1): Hyperbole, Latine superlatio vel superiectio/ Przeyęcie/ przerożzęcie [!] gdy przeymuyemy rzecz słowy nád miárę y nád podobieńſtwo/ to yeſt/ álbo názbyt wielka álbo názbyt máła. Mącz 160d.
9. [O prośbie, petycji: przyjmować, wysłuchiwać:
Zwrot: »prośbę przejmować«: Jego k⟨rolewska⟩ m⟨iłość⟩ na ten czas prośbę W⟨aszych⟩ M⟨iłości⟩ wszyćkich przejmuje i panu Stadnickięmu niełaskę swą [...] odpuszcza ListyPol II 1549/357.]

Synonimy: 1. brać, chwytać, imać, przechwytać, zabierać; 2.a. brać, grabić, kraść, łupić; 3. brać; 4. poznawać, uczyć się; 5. przerywać; 7. rozważać, traktować, uważać.

Formacje współrdzenne cf JĄĆ.

RS