[zaloguj się]

PRZEKLĘCIE (104) sb n

Pierwsze e jasne, końcowe pochylone.

Fleksja
sg
N przeklęcié
G przeklęciå
D przeklęciu
A przeklęci(e)
I przeklęci(e)m
L przeklęciu

sg N przeklęcié (12); -é (1), -(e) (11).G przeklęciå (31); -å (27), -a (1) OpecŻyw, -(a) (3).D przeklęciu (2).A przeklęci(e) (29).I przeklęci(e)m (13).L przeklęciu (17).

stp notuje, Cn brak, Linde XVI w.

1. Klątwa (zwłaszcza jako kara boża za złe postępowanie) i jej skutki, wyjęcie spod opieki; devotio Mącz (96): blogoſlauyona [Maryja] myedzy nyeuyaſtamy yſz od uyeku byla matką yego [Syna Bożego] uybrana a thako przeklączyu nyebyla poddana PatKaz I 8v; A iż iechał [Pan Chrystus] ná oſlicy niewolney y ná oſlęciu iey/ ktorą on był roſkazał rozwięzáć Apoſtołom ſwoim/ to ſie známionowáło/ iż on rozwięzáć miał narod żydowſki/ kthory był związány zakonem á przeklęciem/ y podány w wiecżną niewolą cżártowſką RejPos 2v; ktore [przodki nasze] Pan zá ſpráwiedliwym gniewem ſwoym przeklął y wiecżnie ich pokolenie. A w tym ſie przeklęciu wſzyſcy rodzimy. RejPos 152v.

przeklęcie komu (2): GDyſz mily panie przyrodzenie boskie twoie więcey zawzdy nabłogoſlawienſtwo nizli naprzeklęcie kazdemu ſie ſtworzeniu ſciągało: racz mily panie vbogoſlawic tu ziemię twoię RejPs 127; Przeklęcye złoſnikom kthorzy zmyſláyą zdrády wiernym Páńſkim. LubPs H2v marg.

przeklęcie nad kim (2): RejKup p5v; Vważyſz tho ſobie/ co ieſt lepiey/ ſłucháć ták dobrotliwego Páná ſwego/ [...] á chodzić w tym błogoſłáwieńſtwie iego: cży ſie vnieść od woley ſwiętey iego/ á cżekáć tákiego przeklęcia á tákiey pomſty nád ſobą. RejPos 63v.

przeklęcie czyje, czego [= kto, co przeklina] [w tym: G sb i pron (15), ai poss (10), pron poss (1)] (26): przyſlę do was Heliaſzá ktory náwroći niektore zákrwáwione ſerca oycowſkie przećiwko ſynom/ á ſynowſkie przećiwko oycom/ ábych przyſzedſzy nie muſiał zágubić przeklęciem ſwoim wſzytkiey ziemie. RejPos 12v; A cżego nędzny cżłowiek wypełnić nie mogł/ to miał zań wypełnić on obiecány iedyny ſyn iego [Pana] wywodząc go [człowieka] s twárdośći zakonu y s przeklęcia iego. RejPos 32, 20v, [36]v, 53, 103v, 152v. Cf »przeklęcie Pańskie«.

przeklęcie czyje, kogo, czego [= kto, co jest przeklęty(-e)] [w tym: pron poss (16), G sb i pron (14), ai poss (1)] (31): oto yuſz ſzwyąta anna nacząla brzemyenną chodzycz aſtego ſylne ueſele myala yſz wyyąta [lege: iż wyjęta] ſprzeklączya nyeplodnych nyeuyaſth PatKaz II 76; O wdzięcżnaſz to pieſń nowa/ gdy iuż ono ſtáre przeklęcie náſze ieſt ſtárto á złamano RejAp 55, 55; A ty zápomniawſzy tego wſzytkiego/ dobrowolnie záſię lezyeſz w vpadek iáko świniá we błoto/ á w ono przeklęcie ſwoie/ á w ony okrutne Cyrográphy z dawná ná cię nápiſáne. RejPos 106v; przeklęcie niewiáſty złey. RejPos 175v marg; A ſtrzeż Pánie Boże áby wedle obietnic Prorockich modlitwy náſze á błogoſłáwieńſtwá náſze nie obroćiły ſie nam wſpák/ á ná przeklęcie náſze RejPos 256, 12, 15v, 16v, 32v, 33v (25); Przeto ſię przelęknąć ma Heretyk y ten ktory w grzechu leży/ á dziś poki ten cżás przeklęćia figowego drzewá/ áby ná wieki nierodziło/ nieprzyſzedł. SkarŻyw 369. Cf »przeklęcie Ewine«.

Ze zdaniem przydawkowym referującym treść przeklęcia [] (1): Abowiem każdy cżłowiek gdy ſie vda zá złośćiwemi ſpráwámi ſwiátá tego nikcżemnego/ iuż przydzie w ono przeklęcie Páná ſwego/ kthore obiecał ſwowolnemu narodowi ludzkiemu: Iż będą pátrzyć á nie vyrzą/ będą ſłyſzeć á nie zrozumieią. RejPos 79.

W połączeniach szeregowych (5): wſzytkich á wſzytkich powoływa [Pan] ná ty wdzięcżne á weſołe gody ſwoie. A ktorzyſz tám wnidą: Oto ſłyſzyſz iż iedno ći ktorzy ználeźli Páná/ á ktorzy ſą záchowáni od niego. Od cżegoż to záchowáni? Oto thák rozumiey/ iż ſą záchowáni od grzechu/ od błędu/ od omyłek ſwiátá tego/ od przeklęcia wiecżnego/ od zwirzchnośći á chytrośći cżártowſkiey. RejAp 186; Inſzy też ludzye ná vrzędziech poſtáwieni mogą pomoc od gwałtu/ od krzywdy/ od morderſtwá: [...] Ale od grzechu/ od ſmierći/ od cżártá/ od tego przeklęcia w kthorymechmy pod zakonem chodzili/ w tym żaden s tych nic nie vmie. RejPos 34; A toć ſą przycżyny przecż ták vpadł nędzny cżłowiek/ y wſzytko potomſtwo iego/ á iż iuż zoſtał w wiecżnym przeklęciu á w wielkim gniewie/ á w okrutnym omierzyeniu v Páná ſwego. RejPos 101v, 15v, 106v.

W przeciwstawieniach: »przeklęcie ... błogosławieństwo (7), łaska, miłosierdzie, pociecha« (9): ſzczyebye [Maryjo] uyſzlo ſloncze criſtus bog nas ktory rozwyązawſzy przeklyączye dal blogoſlauyenſtwo PatKaz III 115v; RejPs 127; A miáſto onego przeklęcia kthore nád námi wiśiáło/ prze nie wypełnienie zakonu/ zyednał nam [Syn] miłoſierdzie v Bogá Oycá náſzego. RejPos 33; ktorzy vwierzyli weń [w Chrystusa]/ á ktorzy przyſtáli k niemu/ iuż byli prażni onego gniewu á onego przeklęcia/ s ktorym ſie rodzili/ á iż iuż przyſzli ku łáſce Páná ſwoiego. RejPos 152v, 63v [2 r.], 253, 256, 326.

W charakterystycznych połączeniach: przeklęcie kłaść (2), naleźć, obrocić [na kogo] (2), przejednać (4), przynieść, rozwięzać, ubłagać (2), wziąć na się (2), zdjąć z siebie, zjednać, zostawić [komu]; przeklęcia czekać, uchodzić (2); z przeklęcia rozwięzować, wypuszczać; w przeklęcie leźć, wpaść; przeklęciem kazić, niszczyć, obowiązać, straszyć, tępić, trapić, zagubić, zbrukany, związany; w przeklęciu zostać (2); przeklęcie dociska [kogo], przyszło [na kogo], jest złamane; przeklęcie bogacza, drzewa figowego, niewiasty złej (niepłodnej) (2).

Fraza: »przeklęcie wisi (a. jest zawisnęło) [nad kim] (a. nad głową [czyją])« (3): Ieſzcże ktemu/ iż iuż wſzytko przeklęcie wiśi vſtáwicżnie nád głową twoią od Páná twoiego/ gdyżeś ſie sſtał nieprzyiacielem iego RejPos 167v, 33, 102v.
Zwroty: »być w przeklęciu, pod przeklęciem« [w tym: u kogo (3)] [szyk zmienny] (9:3): to wſzytko [ofiary] było nic nie płatno v Bogá Oycá/ [...] gdyż był [człowiek] w przeklęciu v niego/ by był nie przyſzedł ten Pan/ á nie przeiednał mu tego ták zátrudnionego gniewu iego. RejPos 10; Vpádłá też przed nim [przed Jezusem] ſmierć oná wiecżna/ ktorą záwżdy márli przodkowie náſzy/ będąc w onym przeklęciu Páńſkim/ á ſzli ná wiecżne potępienie/ kthorzy nie wierzyli ſwiętemu przyſciu iego. RejPos 29; Bo by ſie też było toż ſwięte plemię [tj. Jezus] národziło wedle ciáłá iáko iny cżłowiek/ thedyby theż było pod onymże przeklęciem iáko iny cżlowiek [!] wedle przyrodzenia národzony. RejPos 101v, 15, 20v, 53, 100, 103v (12).

»w przeklęciu, pod przeklęciem chodzić« [szyk zmienny] (4:1): A ći ktorzy iuż byli przeyrzeni od Páná/ [...] rozumieiąc temu/ iż żáwżdy chodzili w gniewie á w przeklęciu/ bo mu żaden doſyć vcżynić nie mogł/ vciekáli ſie do tego ſwiętego nowo zyáwionego miłoſierdzya RejPos 22v; Abowiem iuż będzieſz wypuſzcżon z oney twárdośći á z oney niewoley drugiego zakonu/ pod ktorym záwżdy w przeklęciu chodzili przodkowie náſzy. RejPos 47v, 34 [2 r.], 63v.

»oczyścić od przeklęcia; oczyszczenie z przeklęcia« (1;1): Iż nam miał zeſłáć onego práwego Meſyaſzá á iedynego ſynacżká ſwego/ á ktory nas miał zbáwionemi záſię vcżynić/ á ocżyśćić nas od pirworodnego grzechu náſzego/ y od przeklęcia náſzego/ w ktorym ſie vſtáwicżnie rodzimy RejPos 307, 88.

»przeklęcie nosić (a. na sobie odnieść)« [szyk zmienny] (2): iż ſie miał zmiłowáć [Pan] nád nimi [nad ludźmi]/ y nád wſzytkim ſwiátem/ w onym wiecżnym przeklęciu á w vpadku ich/ ktore byli ná ſobie odnieſli ieſzcże s pirwſzego przeſtępnego cżłowieká w Ráiu RejPos 303, 12.

»przyść w przeklęcie« [w tym: u kogo (1)] (2): [człowiek stracił królestwo niebieskie] prze niepoſłuſzeńſtwo ſwoie/ y przyſzedł był w wiecżne przeklęcye v Bogá oycá ſwego niebieſkiego RejPos 100, 79.

»wywieść (a. wywodzić), wybawić, zbawion, wywiedzion, wyzwolenie z przeklęcia; od przeklęcia wybawić« [w tym: wywieść a wybawić (1), zbawion a wywiedzion (1)] [szyk zmienny] (4:1:1:1:1;1): Zadna ina kreẃ nas od przeklęcia wybáwić nie miáłá/ iedno kreẃ Páńſka. RejPos 103v marg; Abowiem nie podobien był vpadek náſz ku vpadkowi onemu/ [...] w ktorechmy byli niebożątká/ wiecżnie vpádli/ by był then niewynny [!] báránek Pan náſz miły Iezus Kriſtus [...] nie wywiodł nas z onego ſrogiego Egiptu/ to ieſt/ s przeklęcia náſzego/ zá ktorechmy byli ſkazáni ná wiecżne więzyenie. RejPos 141v, 2v, 32, 100, 119v, 145v.

»przeklęcie zmazać, zetrzeć, znieść; przeklęcie jest starto« [w tym: zmazać a zetrzeć (1)] [szyk zmienny] (2:1:1;1): żadna inſza kreẃ nie mogłá zmázáć á zetrzeć onego wiecżnego przeklęcia z narodu ludzkiego/ tylko tá niewinna á ſwięta kreẃ iego RejPos 102v; ktory [Chrystus] to przeklęcie z nich [Żydów] znieść miał/ á zedrzeć á w niwecż obroćić ony Cyrography ich/ á ony ták ſrogie obowiąſki ich. RejPos 159, [36]v, 55.

Wyrażenia: »docześne przeklęcie« (1): A ták nielza iuż było iedno iż Pan/ cżyniąc doſyć dekretom ſwoim/ muſiał niſzcżyć/ tępić/ á káźić on nędzny narod ludzki/ y docżeśnym y wiecżnym przeklęciem/ ktore ieſt záwiſnęło nád nim RejPos 102v.

»przeklęcie Ewine, Ewy« = kara za grzech pierworodny (1:1): bo onę [Maryję] chwálémy/ ijż ieſt wyięta od przeklęcia Ewinégo/ dlá grzéchu pirworodnégo OpecŻyw 179v; PatKaz I 16.

»przeklęcie grzechu pierworodnego« (1): tak ſluſzalo {o p. Kryſtvſze} yſz ſyą s panny narodzycz myal krom przeklączya grzechu {pyerworotnego} [!] PatKaz I 12.

»przeklęcie Pańskie, Pana, Boga Ojca, boże« [szyk 18:1] (9:7:2:1): A ze ſtá iednego znaſz/ co tym kſtałtem żywie/ Nábywáiąc łákomie á nieſpráwiedliwie/ Aby iego nábycia nie ſzárpano márnie/ Bo ſie Páńſkie przeklęcie záwżdy zá tym gárnie. RejWiz 191v; A thego nie bacżyli [...]/ iż im było więcey potrzebá tákiego Krolá y tákiego Zbáwicielá/ kthoryby ie był wybáwił z oney wiecżney mocy á z więzienia cżártowſkiego/ y s ſmierći wiecżney/ w ktorą był poddan wſzythek narod ludzki zá przeklęciem Páńſkim/ prze grzech pirworodny RejPos 2; Abowiem pythay ſie co ſie sſtáło nád onym nędznym Kaimem/ iż zoſtał w gniewie á w przeklęciu Páná ſwoiego RejPos 27; Gdyż wieſz iż to ſláchetne á niewinne ciáło/ [...] iedz ye dobrowolnie/ áby ſie dáło vmęcżyć á vmorzyć/ dla nędze á vpadku twego/ ábyć ono przeklęćie Bogá Oycá ſwego/ á on gniew przećiwko tobie od wiekow zácżęty iego/ tobie przeiednáło á vbłágáło. RejPos 87, 15, 29, 32, 34, 49v (17). Cf »pod przeklęciem bożym«.

»wieczne przeklęcie« [szyk 11:3] (14): RejAp 186; Nád tym [przymierzem z Panem] ſie práwie zyáwiłá thá nowa ſwiátłość/ á złaman ieſt pręt rámieniá ich [ludzi pozostających w grzechu pierworodnym]/ to ieſt/ przeklęcia ich wiecżnego/ á onego grzechu pirworodnego/ á ſrogości zakonney. RejPos 15v; á iż theż iuż wieſz/ iż ieſt zdárt á zniſzcżon on Cyrográph á obowiązek thwoy/ kthorym cie byli obowiązáli wiecżną niewolą á wiecżnym przeklęciem przodkowie twoi RejPos 107; Iuż iáwnie wie [grzeszny człowiek]/ iż y tho docżeſne zebránie iego/ y potomſtwo iego/ ma ſie w niwecż obroćić/ á ma być w wiecżnym przeklęciu z dekretow Páná ſwego. RejPos 176, 2v, 100 [2 r.], 101v, 102v [2 r.], 119v (13).

»wyjęty z przeklęcia, od przeklęcia« [szyk 2:1] (2:1): OpecŻyw 179v; wſzakoſz yako ſprzeklączya yeuy bez boleſzczy gdy cryſtuſa porodzyla yeſth vyyątha [Maryja]/ tak oſobną laſką od grzechu yſz ven nyeupadla [...] zachouana. PatKaz I 16; PatKaz II 76.

»zmaza przeklęcia; zmazany przeklęciem« (1;1): opłokawſzy głowę kęſem wody/ á przyłożywſzy máło ſłow do tego/ ma być cżłowiek iáko z nowu národzony/ á opłokáć s ſiebie wſzythki zmázy grzechu pirworodnego y przeklęcia Páńſkiego. RejPos 32, 266.

Szeregi: »przeklęcie i błogosławieństwo« [szyk 1:1] (2): Oto ia teraz wam kłádę przeklęcie y błogoſłáwieńſtwo przed oblicżnoſcią Páná náſzego [benedictionem et maledictionem Vulg Deut 11/26]. RejPos 63v, 65v. [Ponadto w przeciwstawieniach 7 r.]

»przeklęcie i dekret« (1): Y obacżył to Pan/ iż twoie ty docżeſne roſkoſzy/ tobie miáły być ná pothym w gorzkość obrocone/ ieſlićby był tey drogi nie vkazał/ kędybyś był tego przeklęcia ſwoiego/ y onych dekretow ſwoich ſrogich/ od Bogá Oyczá ná przodki twoie y ná cię ná ſámego wydánych/ vchodzić miał. RejPos 146.

»gniew i (a) przeklęcie« [szyk 10:3] (13): cokołwiek ſie vrodziło wedle biegu przyrodzonego/ wſzytko ſie rodziło w gniewie á w przeklęciu pirwſzym onym przodkow náſzych. RejPos 16v; Ktore ſłowá iuż oddawáią/ iuż wyznawáią á poſlubuią onego cżłowieká być wiernym á ſtałim Pánu ſwoiemu/ á cżynią go iuż być vcżeſnikiem oney ſwiętey męki iego/ kthora mu przeiednáłá on ſrogi gniew á przeklęcie iego. RejPos 152v; y ty ſam y dom twoy ma być wywrocon á wykorzenion á w niwecż obrocon/ y potomſtwo twoie ma być w przeklęciu á w gniewie Páná twego RejPos 175v, 22v, 27, 34, 87, 100v (13). [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»grzech i (a) przeklęcie« (5): Otoż gi macie/ otożci to ieſt on báránek Boży/ kthory ma nośić grzechy á przeklęcie tego ſwiátá nędznego. RejPos 12; Zdeymieſz s ſiebye grzech á przeklęcie/ á włożyſz ná ſię pociechę y wiecżne błogoſłáwieńſtwo RejPos 326, 32, 307. Cf »w grzechu a pod przeklęciem«. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»przeklęcie a (i) niełaska« [szyk 3:1] (4): O okruthneſz tho było iárzmo cięſzkości náſzych/ on ſrogi zakon [...]/ iż ktoby mu był doſyć vcżynić nie miał/ iż záwżdy miał być pod przeklęciem á pod niełáſką Páná ſwego. RejPos 15, [36]v, 49v, 53.

»wieczna(-e) niewola (a. więzienie) a przeklęcie« (3): A tym iedno roſkazał opowiedzyeć to wyzwolenie á rozwiązánie z onego wiecżnego więzyenia á przeklęcia Páná ſwoiego. RejPos 119v, 2v, 107.

»przeklęcie i (a) omierzienie« (2): by nie thák ſwięta kreẃ tego niewinnego báránka/ [...] vbłágáłá nam tego ſpráwiedliwego gniewu Bogá oycá naſzego/ ktory s tych przycżyn ſłuſznie záſługuiemy/ bylibychmy ieſzcże w więtſzym przeklęciu á w więtſzym omierzyeniu v niego RejPos 103v, 230. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»przeklęcie i (a) pomsta« (3): A ſtych iedny pobijecie/ drugié vkrzyżuiecie/ [...] aby na wás przyſſlo przeklęcié ij pomſta krwie niewinnych OpecŻyw 77; RejPos 63v. Cf »pod przeklęciem i pod pomstą«.

»przeklęcie i wieczne potępienie« (1): To przeklęcye y tho yego [złośnika] wyecżne potyępyenye/ Nyech mu będzye zá nawdzyęcżnyeyſſe yego odzyenye LubPs Zv.

»upadek a (i) przeklęcie« [szyk 5:2] (7): [powinniśmy] dawáć vſtáwicżnie cżeść á chwałę zá to temu tho ſwiętemu á niewinnemu Báránkowi náſzemu/ przez ktorego ſie nam to wſzytko sſtáło/ iżechmy ſą odnowieni/ á iáko z nowu národzeni od vpadku y od przeklęcia ſwego. RejAp 55; O iákoż thu nie ma być ſtráſzliwe ſumnienie iego [człowieka grzesznego]/ gdy ſie nieboracżek obacży w onym vpadku ſwoim/ á w onym przeklęciu ſwoim RejPos 176, 88, 120, 253, 291, 303. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

Wyrażenie przyimkowe: »pod przeklęciem« (6):
~ Wyrażenie: »pod przeklęciem bożym« (1): ieſliże w iákie płoche láthá á ſobie niepotrzebne ſtárość ſwą vnieſieſz/ tedy [...] sſtánieſz ſie oną fábułą czo powiádáią/ iż ſtáry ſzalony dwá kroć ſzalony. A ktemu sſtánieſz ſie záwżdy pod przeklęciem bożym/ y pod pewną á pod rychłą pomſtą iego RejZwierc 127.
Szeregi: »w grzechu a pod przeklęciem« (1): oto ſłuchay [nędzniku] iż iedno ten ieden ſam ſwiętym ſie zácżął/ á ſwiętym ſie vrodził: á inſzy wſzyſcy iuż żadny nie był áni będzye/ áby ſie nie miał w grzechu á pod onym dawnym przeklęciem vrodzić RejPos 272v.

»pod przeklęciem i pod pomstą« (1): RejZwierc 127 cf Wyrażenie.Cf »być pod przeklęciem«, »pod przeklęciem chodzić«. ~

2. Coś obłożone klątwą [przekład i nawiązania do Gal 1/8] [w tym: u kogo (4)] (5): A ieſli mamy rozumieć náukę fáłeſzną ktora ieſt oprocż woley iego [Pana] zá przeklęcie/ tedy podobno ieſzcże tym w więtſzym przeklęciu chodzi/ ktoryby ią mnożył á rozſiewał ná ſwiecie. RejPos 63v; Iżby y Anyoł sſtąpił z niebá/ á powiedał wam co inſzego niżli wam ieſt od Páná wáſzego zámierzono/ tedy to v was niechay zá przeklęcie będzie [anathema sit Vulg Gal 1/8]. RejPos 63v, 37, 284; WujJudConf 9; [WujPos 1590 310 (Linde)].
3. Złorzeczenie, urąganie; devotio Mącz (3): Devotio, Przeklęcie/ oddánie wſzemu złemu. Mącz 508a, 508b.
Szereg: »przeklęcie a zła wola« (1): A czo z niewoley á s przymuſzenia/ iuż káżde ſercze vpáść muśi. [...] Dali też kto co/ [...] s przeklęciem á ze złą wolą. A iákoż ſie tu ſzczęśćić ma álbo może? RejZwierc 46.

Synonimy: 1. anatema, interdykt, klątwa, potępienie, zaklęcie; 3. złorzeczenie, złorzeczeństwo.

Cf PRZEKLĄĆ, PRZEKLĘCTWO, PRZEKLĘTOŚĆ, PRZEKLINANIE

MN