Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZEKŁADAĆ

Następne hasło: PRZEKŁADAJĄCY »

PRZEKŁADAĆ SIĘ (37) vb impf

sie (20), się (17).

e jasne; w inf oba a jasne; w pozostałych formach: -kład- (27), -kłåd- (3); -kłåd- BielKron; -kład- : -kłåd- BudBib (1:2).

Fleksja

indicativus
inf	przekładać się
praes
	sg	pl
2		przekładåcie się
3	przekładå się	przekładają się

praet
	sg		pl
3	m	przekładåł się	m pers	przekładali się
3	n	przekładało się	subst

imperativus
	sg
2	przekładåj się
3	niechåj się przekładå

conditionalis
	sg		pl
2	m		m pers	byście się przekładali
3	m	by się przekładåł	m pers

inf przekładać się (7). ◊ praes 3 sg przekładå się (14) [w tym: BudBib I 356c marg, ModrzBaz 104v, LatHar +12, 393 marg, WujNT przedm 22 [2 r.], 23, PowodPr 85, SkarKaz 83b być może impers od PRZEKŁADAĆ]. ◊ 2 pl przekładåcie się (2). ◊ 3 pl przekładają się (4). ◊ praet 3 sg m przekładåł się (1). n przekładało się (2) [być może impers od PRZEKŁADAĆ]. ◊ 3 pl m pers przekładali się (1). ◊ imp [2 sg przekładåj się.] ◊ 3 sg niechåj się przekładå (1). ◊ con 3 sg m by się przekładåł (1). ◊ [2 pl m pers byście się przekładali.] ◊ part praes act przekładając się (4).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI w. (jeden z niżej notowanych przykładów) s.v. przełożyć.

Znaczenia

I. W funkcji zwrotnej (22)
II. W funkcji biernej (15)

I. W funkcji zwrotnej (22):

1. Wywyższać się, uznawać siebie za ważniejszego; przechwalać się; praeferre se Modrz, Cn; elevari Vulg; praeponere se Mącz; anteponere se Cn (15):

przekładać się komu (2): Kto ſie ná cżći prętko wſpina/ Ná ſwe śiły nie wſpomina: A gdy ſie inym przekłáda/ W pośrzod ſwych ſpraw rad vpada. BierEz Kv, I2v.

przekładać się nad kogo, nad co (13): Leop Num 16/3; Krol/ gdy ſye nád Kápłaná przekłáda/ okrutnym Tyrannem bywa OrzRozm E3v; nunquam praeponens se aliis, Nigdy ſie nád drugie nie przekłádáyąc. Mącz 311c; GórnDworz M3; Prawdáć ieſt/ żeć oni ſtárzy Doktorowie chcą/ ábyſmy nád ich wykłády Piſmo y pewne á nieomylne dowody przekłádáli: ále wy nád nie ſie przekłádaćie, (marg) Coⁿfeſsioniſte chcą być ſędziámi Doktorow S. (–) WujJud 36; Coż tedy ieſt dobry Pánie/ dla cżegobyś ſię ty nád drugiego przekłádáć/ á drugiego lekce wáżyć miał? ModrzBaz 57v; SkarJedn 180; SkarŻyw 599; Tá náuká Piotrá ś. wyświádcża go od wſzelkiey pychy/ y nádętośći ludzkiey/ ábowiem nie przekłáda ſię nád inſze/ rácżey iednákie^go tytułu z nimi vżywa NiemObr 43; WerKaz 291; [przetoż wola to ieſt Boża/ Koſciołá ſłuchać/ á naſzymi rozumki nadeń ſie nieprzekładać. HerbOdpow Cc8v; SenekaGórn 316]. Cf Zwrot.

przekładać się czym (3): Ryś z liſzką niegdy ſie gadał/ Sláchectwem ſie iey przekłádał: Iákom ia cudney rodziny/ Vkázuią me pſtroćiny. BierEz I2v; BielKron 272v; WerKaz 291; [HerbOdpow Cc8v].

[przekładać się nad czym [żywotne]: átákże miedzi ynnim ſtworzenim widzimy że więtſſy nád mnieyſſymi ſie przekłádáią. FlawHist 109v.]

Zwrot: »jeden nad drugiego się przekładać« (3): KromRozm I K4; Młodzieńcom niedopuśćił Likurgus więcey ſzat mieć tylko iednę do roku/ áby ſie ieden nád drugiego pychą nieprzekładał/ tákież potráwámi. BielKron 272v; CzechEp 356; [Każdemu biskupowi dozor naznaczono, [...] By sie tak księżej pycha snadniej uskromiała, By jeden nad drugiego nic sie nie przekładał Apolog 35].

Szereg: »wynosić się a przekładać« (1): Mieyćie ná tym doſſyć/ że wſſyſtek zbor ieſt z ludzi ſwiętych á miedzi nimi ieſt Pan: przecz że ſie wynośićie á przekłádaćie nád lud Páński [cur elevamini super populum Domini]. Leop Num 16/3.

2. Ponosić nadmierne koszta, łożyć pieniądze [na co] (4): A gdy będzye wybran [król]/ nie ma ſie przekłádáć ná wielkość koni/ áni theż wiele żon mieć/ áni w złocie y ſrebrze ſie kocháć/ ále [...] ma mieć przed ſobą ty kſięgi vſtaw Páńſkich [Vulg Deut 17/16] BielKron 44v; [Goſpodarz niech tho tylko kupuye/ Co napotrzebnieyſzego być cżuye. Z rázu ſie ná ſtátki: nie przekłáday/ Ná wolnieyſze ſtáránie tho wkłáday. WirzbGosp A4, A4].

przekładać się nad kogo [= wydawać więcej niż ktoś] (2): POdźmyż záſie do Sláchty/ iáka ich vtrátá/ [...] Ieden ſie nád drugiego przekłáda ná ſtroie/ [...] Rząd y Alzbánt ze Srebrem ná ſwoy Koń przypráwi/ Ale wioſkę z Folwarkiem ná ten ſtroy záſtáwi. BielSat C3v [idem] BielRozm 21.

Zwrot: »nad stan swoj się przekładać« (1): O proſtégo ſtanu ludziách, y o kmiecych ſynách, co nád ſtan ſwóy ná ſzáty ſie przekłádáią. SarnStat 293.

3. Starać się, sposobić się [na co] (2): [Ale się nam zda, abyście sie na tę drogę wielką zgrają nie przekładali. Dosyć gdy z sobą mieć będziecie 30 albo 40 koni ListyPol II 1548/83.]

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikami: na to (2), [tak]; aby (1), jakoby (1)] (2): Dworká/ álbo ten co rządźi v Pánow wielkich wiele dworow y zamkow/ ma ſie ná to przekłádáć/ áby rządną cżeladź záwżdy w folwárcech miał GostGosp 132, 132; [Rzymiánie ſłyſząc o fortunny^m Ceſárſkim przyiáźdźie/ z wielkim ſie weſelim ktemu gotowáli/ iákoby niektorzy przećiw iemu pocżćiwie iecháli/ drudzy ſie w mieśćie ták przekłádáli/ iákoby go conakoſztowniey do miáſtá przyięli HistOtton 111].

W połączeniu szeregowym (1): y ma ſie ná to ſpoſobić [dworka]/ y przekłádáć/ y ſtáráć/ ták iáboby [!] więtſzy pożytek był/ niż nakład GostGosp 132.

4. Myśleć o sobie, że się jest kimś [za kogo] (1): Zda mi ſie że ſie oni záwſtydzą ktorzy ſie kocháli wmożnoſćiách ſwoich/ [...] ktorzy ſie tu ſwą ſſaloną nádzieią/ zá ziemſkie bogi przekłádáli. RejPs 143.

5. [Objadać się; effercire, implere se, ingurgitare, saburrare, saturari Cn [czym]: á iż vpominamy áby náſz pácient sye potráwámi nie przekłádał/ y w tym nie reyestrom vtrátnych ludźi/ ále zdániu medików y zdrowiu swemu dogadzał OczkoPrzymiot 33.]

II. W funkcji biernej (15):

1. Być przedstawianym, dawanym pod rozwagę (5): Rozdźiał Wtory. 1. Spráwiedliwość y vcżćiwość woyny przekłáda ſię: ktora áby byłá ſłuſzna y ſzcżęśliwa/ ma mieć ſpráwiedliwą przycżynę ModrzBaz 104v; Co ſię w Adwent przekłáda LatHar 393 marg.

przekładać się w czym (2): co ſię w Dzieśięćiorgu Rozdzieleniu tych Kśiążek przekłáda. LatHar +12; SkarKaz 83b.

przekładać się gdzie (1): Ieſliby tedy to cżytánie komu ſmákowáło/ niech ſię zemną złącży z mieyſcá ſwego/ do wykonywánia tego co ſię tu przekłáda. PowodPr 85.

2. Być tłumaczonym z jednego języka na drugi (7):

przekładać komu [= dla kogo] (1): Bo ponieważ ſię to nie iedney ktorey krainie/ abo powiátowi/ ále wſzem prżekładáło/ przeto też żádnemi właſnośćiámi mow nie brákowaliſmy. BudBib c.

Z przytoczeniem wyrazu przekładu [w tym: N sb (3), I sb (1)] (4): Aryel przekłáda ſię Lew Boży/ Ták zwano kośćioł Ieruzálimſki iż był ná kſztalt lwá zbudowan BudBib I 356c marg; ácz też ná drugich mieyſcách Zydowſkie ſłowo Rabbi, y Graeckie επiστας, przekłáda ſię miſtrzem. WujNT przedm 23, przedm 22 [2 r.].

W połączeniu z nazwą języka oryginału [z jakiego] (1): Bo ſię ták właſnie z Graeckiego przekłáda: iáko Archiepiſcopos, Arcybiſkupy/ Archiduces, Arcykśiążętá WujNT przedm 22.

Zwroty: »słowo od słowa przekładać się« (1): ſą tákie właſnośći mowy w káżdym ięzyku/ że w drugi ięzyk z ſtrudnośćią mogą być przełożone gdyby ſie ſłowo od ſłowá/ przekłádáć miáło. CzechRozm 127.

»własnie [= właściwie, należycie] przekładać się« (1): WujNT przedm 22 cf W połączeniu z nazwą języka.

Szereg: »i przekładać się i drukować« (1): y owſzem niepodobieńſtwo żebym ſię y ia omylić wczem niemiał/ [...] A zwłaſzczá iż ſię to wſzytko zárázem y przekładáło y drukowáło BudBib c3.

3. Być położonym, znajdować się (3):

Zwrot: geom. »i tam i sam się przekładać« = być położonym naprzeciwlegle (3): kiedy [...] ná tákowé dwie Linié przyydźie Linea proſta/ tedy dwá á dwá kąty któré ſye y tám y ſám przekłádáią/ będą równé ieden drugiemu. GrzepGeom E2, E3, Qv.

Synonimy: I.1. wynosić się, wywyższać się; 3. sposobić się, starać się.

Formacje współrdzenne cf KŁAŚĆ.

Cf [PRZEKŁADAJĄCY SIĘ]