Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZEKOWA

Następne hasło: PRZEKOWAN »

PRZEKOWAĆ (13) vb pf

Wszystkie samogłoski jasne.

Fleksja

inf	przekować

praet
	sg		pl
1	m	przekowåłem	m pers
3	m	przekowåł, przekuł	m pers	przekowali

imperativus
	sg
2	przekuj

inf przekować (3). ◊ fut [1 sg przekuję.] ◊ 3 sg przekuje (1). ◊ 3 pl przekują (3). ◊ praet [1 sg m przekowåłem.] ◊ 3 sg m przekowåł (2) BielKron, KlonFlis, przekuł (1) CiekPotr. ◊ 3 pl m pers przekowali (1). ◊ imp 2 sg przekuj (1). ◊ part praet act przekowåwszy (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde także XVII – XVIII w.

Znaczenia

1. Kując uczynić z metalowego przedmiotu inny przedmiot lub zmienić jego pierwotny wygląd (9)
- Przen: Zmienić (6)
2. Przebić ostrym narzędziem (2)
3. Kując lub uderzając uczynić otwór albo wykop w czymś twardym (2)
4. [Zmienić koniowi podkowy]

1. Kując uczynić z metalowego przedmiotu inny przedmiot lub zmienić jego pierwotny wygląd; recudere Modrz, Cn; conflare, diffingere Cn [co] (9): [Przekuję/ et przekowawam / Recudo. Volck Ttt4, Ttt4.]

przekować na co (3): Przekuią miecże ná lemięſze bo pokoy będzie wſzędy [conflabunt gladios suos in vomeres Vulg Is 2/4]. CzechRozm 112 marg [przekład tego samego tekstu (2)] 112, **3v.

Przen: Zmienić [kogo, co] (6): Bo gdy ſię tákich obycżáiow nápiją/ iuż ich żaden Miſtrz tego oducżyć/ áni Mercurius przekſztałtowáć/ áni Wulkan przekowáć niemoże: cżego ſię z mlekiem iákoby mámcżynem náſáły ModrzBaz 12.

przekować na co (1): Ale złe towárzyſtwo y złe wychowánie/ Y też złych obycżáiow niepokármowánie [lege: niepomiarkowanie]/ Y dobrą więc naturę cżęſtokroć zepſuie: Ná łotroſtwo dobrego cżłowieká przekuie. KlonWor 8.

Zwroty: »przekować na kształt [czego]« (1): POTROYNY przedtym z SKARBV Philemonowego Plautus wyiął, y przekuł ná xtałt oyczyſtego. CiekPotr )?(2.

»przekować znowu« (3): Gdy też rozumieſz iż twoię rádę wydano nieprzyiaćielowi/ odmień vmyſł ſwoy/ przekuy z nowu ſwoię ſpráwę ná inny cżás y obycżay. BielSpr 36v; á kto ſię im [ludziom dobrze rozumiejącym przyrodzenie ludzkie] w moc poda/ bárzo ſnádnie iego obycżáie wyćwiczą/ á iákoby ie znowu przekuią [mores ... forment et quasi recudant] ModrzBaz 12v; BielSjem 7.

2. Przebić ostrym narzędziem [co] (2): Nogę potym iednę przekowali/ ij iakoby ią przybili na to ſie gotowali. A drugą téże przekowáwſſy/ poſpolu obie ſlożyli na wirzch prawą/ od ſpodku lewą OpecŻyw 139.

3. Kując lub uderzając uczynić otwór albo wykop w czymś twardym; perfodere Vulg, Cn; percudere Cn (2):

przekować co [= obiekt, w którym się kuje] (2): Gdźie Bohátyrſka po dźiśdźień robotá Da ſię tám widźieć/ gdźie Herkules śmiáły Przekował ſkáły. Y puśćił morze ná świát y potopy KlonFlis Dv; [Przed tym miastem jest góra wielka skalista, którą dał biskup któryś strasborski wielkim kosztem przekować i drogę przez nie uczynić. DiarPos 252; SkarŻyw 1050 marg]. Cf przekować co czym.

przekować co czym (1): á thák włożywſzy on Kámień ná głowę/ padł nánim pthak Dudek/ przekował gi noſem przećiw głowie iż mu wpadł ná ſzyię BielKron 463; [á wieczor przekowałem ſobie ściánę ręką/ y wyſzedłem z mrokiem Leop 1575 Ez 12/7 (Linde)].

[przekować co [= otwór] w czym: chceſzli Maxyminá vſłucháć/ przydz táiemnie w nocy do ćiemnice y każeſz przekowáć w śćienie dziurę/ ktorą do mnie kata twego wpuśćiſz/ áby śćiął głowę moię SkarŻyw 1050.]

4. [Zmienić koniowi podkowy [co (żywotne)]: Die 19 augusti dałem konika przekować 7 gr GębMemor 168.]

Synonimy: 2. przebić, przebość, przekłoć, przerazić; 3. przebić.

Formacje współrdzenne cf KOWAĆ.

Cf PRZEKOWANIE, PRZEKOWANY