[zaloguj się]
[pdf]

PRZEMIENIENIE (87) sb n

Pierwsze, drugie i trzecie e jasne, końcowe pochylone.

Fleksja
sg pl
N przemienienié
G przemienieniå
D przemienieniu
A przemienieni(e) przemienieniå
I przemienienim
L przemienieniu

sg N przemienienié (37); -é (1), -(e) (36). ◊ G przemienieniå (18); -å (17), -a (1). ◊ D przemienieniu (1). ◊ A przemienieni(e) (13). ◊ I przemienienim (1). ◊ L przemienieniu (16). ◊ pl A przemienieniå (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w. s.v. przemienić.

I. Rzeczownik od „przemienić” (21):
1. Uczynienie innym niż poprzednio (8):
a. Uczynienie innym w zakresie niektórych cech (3): trzebá miárę w tych rzeczách mieć: boćiem czynią w człowiecze známienite przemienienie: Widźimy dobrze/ gdy kto w weſelu miáry niema/ podobien bywa ſzalonemu: tákież rozgniewáły/ tákież zſtráſzony SienLek 13v.

przemienienie w co (1): Demutatio, versicolorum esse demutationis/ W rozmáyite fárby przemienienie. Mącz 239b.

Wyrażenie:»nagłe przemienienie« (1): Wſzelkiego ſye nagłego przemienienia chroń: z źimná/ nie nagle ſye grzey: z zágrzania/ źimnego nie piy SienLek 10v.
b. Uczynienie czymś innym, przeistoczenie (5):

przemienienie w co (2): bowiem ono [mięso] gdyż też ciałem ieſt, nie wiele ma ſthopniow ku przemienieniu w ciało cżłowiecże, ale iarzyny albo kapuſty inſze, gdyż [...] naturę ziemię maią, przeto więcey im ſtopniow ku obroceniu w ciało nie doſtawa GlabGad H4. Cf przemienienie czego w co.

przemienienie czego w co (1): Wylicza y przemyenienie wnowy: zakonu ſtarego. RejPs 131 marg.

α. O cudzie w Kanie Galilejskiej (2):
Wyrażenie: »przemienienie z wody wina, wody w wino« [szyk 1:1] (1:1): Táiemnicá przemienienia z wody winá. RejPosWstaw 44 marg; CzechEp 189.
β. Zmiana znaczenia (1): Tropus, Latine dici potest modus figura, conversio, vel potius motus vel mutatio, Przemienienie/ obrocenie gdy z właſnego známionowánia ku niewłaſnemu bywa słowo które przemieniano álbo obrácano. Mącz 466c.
2. Wymiana na coś innego, zastąpienie czymś innym (11): Immutatio, Przemienienie. Mącz 239c.

przemienienie czego (2): A dla tego mycie cżęſte/ ſzath przemienienie y opieranie/ zwłaſzcża tych czo ſie ciała tykaią, Wſzi mnożenia niedopuſzcża. FalZioł IV 10c; IVlianus Ceſarz/ rzecżony Apoſtátá/ od przemienienia wiáry Krześćiáńſkiey BielKron 157.

a. Zmiana miejsca (4): Phase hebraica dictio, idem quod Pascha. Latine transitus, Przeście/ przemienienie. Mącz 297b.
Wyrażenie: »przemienienie miejsca« [szyk 2:1] (3): Takież odmiany ieſt ſzeſćioraki rozdział/ rodzenie/ każenie/ roſćienie/ zniſzcżenie/ farby odmiennoſć y mieſtcza przemienienie. KłosAlg A3; A wſzákże gdy by ná innym odmiennym mieyſtcu miał być Sąd/ to może być [...] známienienim przyczyny/ dla ktorey by to przemienienie mieyſcá ku Sądowi było. GroicPorz mv; KuczbKat 175.
b. Zastąpienie innym słowem, przenośnia, metonimia [czego] (2): Translatio vel tralatio Nieſienie/ Przeſádzenie/ też przełożenie ná ynſzy yęzyk też przemienie [!] álbo vżywánie słów właſnych nie własnym obyczayem. Mącz 124c.

[W połączeniu szeregowym: Ieſt też tu druga figurá Metonimia przekrzcżenie ábo przezwánie/ ábo przemienienie imienia SocGrzeg 6.]

Wyrażenie: »przemienienie imienia« (1): Metonymia, Latine transnominatio, Przekrſzczenie/ Przemienienie ymienia gdy śćklenicá bywa brána miáſto piwá które w niey yeſt. Mącz 219c; [SocGrzeg 6].
c. Podstawienie innych jednostek [czego] (2): O przemienieniu wag. KłosAlg G2v [idem] G3.
3. Doprowadzenie do tego, że coś przestaje istnieć [czego] (2):
a. Usunięcie (1): Conversio suppurationis, Przemienie [!] ropy. Mącz 487c.
b. Utracenie (1): A wżdy tho niewiernych żydow nic nie ruſzyło/ bo tho byłá ſtráſzliwa rzecż złym/ ktorzy ſie bali o przemienienie vrzędow ſwoich RejPos 35v.
II. Rzeczownik od „przemienić się” (lub w niektórych użyciach może od „przemienić”) (60):
1. Stanie się innym niż poprzednio (58):
a. Stanie się innym w zakresie niektórych cech (28): BierEz O3v; ieſtlis czudny będzieſz wnet ſzkaradi rozmaite przemienienie na ſwym ciele pocżuieſz w iednym ſtanie długo trwać niebędzieſz BielŻyw 170; [dla grzechow wiele przemienienia w Xięſtwach ſię ſtawa UstKościel 89].
[Szereg: »przemienienie albo polepszenie«: Ma każdy pleban w paraphy ſwei/ na owieczki [...] dobrą baczność mieć a ony [...] napominać. Więc ieſly na potym/ żadne przemienienie albo polepſſenie niebędzie doznano/ poniewaſz ſię ſami od ſpołecznośći [...] odłączaią [...]/ Plebanowie będą powinni ono Conſiſtorzowi ziawić UstKościel 123v.]
α. O Chrystusie na górze Tabor (25): Bociem nie ieſt onym przemienienie, á niebali ſie Boga/ y roſciągnął rękę ſwoię w oddaniu. TarDuch A5v; Tę gorę Piotr ś. zowie gorą świętą/ dla tego dziwnego ná niey przemienienia. WujNT 71; SkarKaz 122b.

przemienienie czyje [w tym: ai poss (14), G sb i pron (6), pron poss (2)] (22): Abowiem bláſk ſwiátłośći iego [...] okazał ſie iáwnie ná gorze Tabor przy ſwiętym przemienieniu iego RejPos 3; A iżby kto w tym niewątpił/ [Chrystus] ſwego przemienienia przykłádem to pokazał KuczbKat 95; LatHar 376, 390; TROYCA S. figurowána y okazána/ przy krzcie Chriſtuſowym. [...] Y ná przemienieniu iego. WujNT Cccccc2; SkarKaz 121b. Cf Wyrażenie, Zestawienie.

Wyrażenie: »przemienienie Pańskie (a. Pana Jezusowo)« [szyk 7:2] (9): Przemienienie Páńſkie czemu Piotrowi S. vkazane. SkarŻyw 598 marg; Ná pocżątku było Słowo/ dla oſtátecżnych ſłow/ widźieliſmy chwałę iego; ktore y o Przemienieniu Páńſkim/ niektorzy wyłożyli. LatHar 390, Aaa3v; Przemienienie Páńſkie ná gorze. WujNT 17 arg, przedm 36, Mar 9 arg, Luc 9 arg; SkarKaz 122b marg [2 r.].
Zestawienie: »dzień Przemienienia Pańskiego; Przemienienie Pańskie, Pana naszego Jezusa, Boże« = święto obchodzone 6 VIII [szyk 6:1] (3;2:1:1): Goski A11v; LatHar [++4]v, 389; Ewángelia ná dzień Páńſkiego przemienienia/ y ná 2. niedzielę poſtu. WujNT 70 marg, 809 marg, Vvvvv4; NIe święćim dziś przemienienia Páńſkiego/ ieſt inſzy dźień ná to święto od kośćiołá poſtáwiony SkarKaz 116a.
β. Zmiana brzmienia wyrazu [czego] (1): Ieſth źiemiá [...] Rauraká/ thákli z pogáńſtwá zową álbo z przemienienia ſłow/ nie vmieią powiedzieć. BielKron 283v.
b. Stanie się kimś a. czymś innym, przeistoczenie się (30):

przemienienie czyje (1): Boć oto ciebie miły panie ſromocili nieprzyaciele twoi ſromocili przemienienie Chriſtuſa [tj. pomazańca] [commutationem Christi]. WróbŻołt 88/52.

Wyrażenie: »takie i owakie przemienienie« (1): ktory ſam ieſt iedyny y namileyſzy ſyn Boży [...]: boſtwo iego: bytność iego: rodzenie iego/ mowienie iego: cżynienie iego wſzytkiego: y iedzenie y pićie iego/ y tákie y owákie przemienienia/ y kſztałtow ná ſię bránie: to Aniołá/ to mężá/ to Bogá: y niewiedźieć co tyle. CzechEp 216.
Szereg: »przemienienie i kształtow na się branie« (1): CzechEp 216 cf Wyrażenie.
α. O Eucharystii (28): żeby óny elementa álbo żywioły bez przemienienia ſwégo/ Chryſtuſá ónymi źiemſkiemi elementi nic nieobowięzuiąc/ thylo zgołá chlebá y winá vżywáiąc/ [...] pożytki czynią bárzo wielkié BiałKat 315v; Tridentſkiego Concilium náuká o thymże przemienieniu. KuczbKat 175 marg, 175 marg; ktore przemienienie Kośćioł Powſzechny Tránſubſtánciácyą zowie. WujJud 26v, 174v [2 r.], 175, 263v; CzechRozm 264v.
Wyrażenie: »przemienienie (istności) chleba w ciało (Pańskie a. (Pana) Chrystusowe) i (istności) wina w krew (Pańską a. (Pana) Chrystusowę) itp.« (18): KrowObr 197; á że bywa przemienienie wſzyſtkiey iſtnośći chlebá w ćiáło/ á wſzytkiey iſtnośći winá w kreẃ WujJud 26v, 174 [2 r.], 175v, 250, 263, Nn5; CzechRozm 262; SkarŻyw 511 marg; iż nic nátym choćia ták/ choć owák będźieſz rozumiał/ de Transſubſtantiatione, to ieſt/ o iſtotnym przemienieniu chlebá w ćiáło/ á winá w krew Páńſką ReszPrz 58; WujNT 115 marg [2 r.], 180 marg [2 r.], 310 marg, Yyyyy, Bbbbbb2v.
Szeregi: »przemienienie a(l)bo przewierzgnienie« [szyk 1:1] (2): [Papież Grzegorz III] Przemienienie álbo przewierzgnienie chlebá w ćiáło y winá w krew/ naprzod wymyſlił y ſwiątość tę zá Bogá chwalić roſkazał. KrowObr 197; CzechRozm 262.

»transsubstancyjacyja (a. transsubstantiatio) a(l)bo (to jest) przemienienie« [szyk 3:1] (4): o Tránſſubſtánciácyey álbo przemienieniu chlebá y winá w Ciáło y Kreẃ Páná Chriſtuſowę. WujJud Nn5, 174 marg; SkarŻyw 278 marg; ReszPrz 58.

2. Wymiana towarowa (1): Quadrantaria permutatio, Zámiáná czworoczęſtna. Przemienienie czworoczęſtne. Mącz 334d.
3. Opuszczenie danego miejsca, zniknięcie [czyje] (1): Pothym Ceſarz y lud Rzymſki gdyż był nágában od nieprzyiaćieli á wſpomniawſzy ná Plácydá rycerzá iáko mocnie á ſtale wálcżył/ ſmućił ſie cżęſtokroć z iego nagłego przemienienia. HistRzym 129v.
*** Bez wystarczającego kontekstu (5): Transformatio, Pzeczinienie [!] Przemienienie. Mącz 134b; Metabole, [...] Mutatio, Przemienienie. Mącz 219b, 239b [2 r.]; Calep 1079b.
*** Dubium [czego] (1): A iſćie oſobnego podziwienia ieſt ten wielmożny bog naſz/ iedno dla tákiego przemienienia prybytkow [!] ſwoich RejPs 99v.

Synonimy: I.1. zmiana; 2. wymiana; a. zmiana; 3.b. strata, utrata; II.1.b.α. przeistoczenie, przeiszczenie, przetwarzanie, przetworzenie, przewierzganie, przewierzgnienie, transsubstancyjacyja.

Cf 1. PRZEMIENIĆ

AL