[zaloguj się]
[pdf]

PRZENAGABANIE (36) sb n

Pierwsze e oraz wszystkie a jasne, końcowe e pochylone.

Fleksja
sg pl
N przenagabanié
G przenagabaniå
D przenagabaniu
A przenagabani(e) przenagabaniå
I przenagabanim
L przenagabaniu

sg N przenagabanié (4); -é (1), -(e) (3). ◊ G przenagabaniå (17); -å (14), -(a) (3). ◊ D przenagabaniu (2). ◊ A przenagabani(e) (11). ◊ I przenagabanim (1). ◊ [L przenagabaniu.] ◊ pl A przenagabaniå (1).

Składnia przydawki dopełniającej równoznacznej z dopełnieniem sprawcy: przenagabanie od kogo (7), z strony kogo (1).

Sł stp notuje, Cn s.v. prześladowanie, Linde także XVII w. s.v. przenagabać.

1. Utrudnianie, przeszkadzanie, niepokojenie; trudność, przeszkoda; molestia BartBydg; turbatio HistAl; insultus Modrz; infectatio, persecutio, vexatio Cn (15): Molestia, przenagabanye, zasmączenye. BartBydg 92b.

przenagabanie czego [= co jest utrudniane] (2): Siedmaſte przenagabanie lekko rodzenia/ bolenie w ciele mathcżynym na wirzchnich cżłonkoch/ Iako około żołądka/ na bokoch/ w pleczoch/ w grzbicie [!]. FalZioł V 18b, V 18b.

przenagabanie czyje, czego [= przez kogo, co] (2): Bowiem ciepło ieſt pocżątek zakwaſzenia, wſzakoż nie leda iakie ciepło, ale tilko ono ktore pocżnie ſprawować á nie dokona, dla przenagabania zimna nieiakiego. GlabGad K5v. Cf »bez przenagabania«.

Zwroty: »czynić przenagabanie« [w tym: komu, czemu (3); w czym (1)] = przeszkadzać [szyk zmienny] (5): im więcey ſie kto gniewu chroni tim go więcey gniew zawſze nadchodzi y iemu przenagabanie cżyni. BielŻyw 31; GlabGad G4, K4, K8; A nie rádzęć go krzywdzić y w ſzelągu iednym/ Pewnie záraz zábiedaſz tákći powiem przed nim. A łedwie [!] ſie s tym ſwiátem záraz nie rozſtánie/ Ktoby mu cżynił iákie w cżym przenágábánie. PaprPan Y3v.

[»mieć [o co, o kim, w czym] przenagabanie«: Niemiałżeś tam ná tey drodze/ Lub o wiárę lub o Bodze. Iákiego przenágábánia/ od luterſkiego zebránia. MorawRozm A4v; przetoż Koryntſki zbor máiąc też w tym iuż przenagábánie/ piſáli do Páwłá ſwiętego rádząc ſie iego/ ieſliżeby mieli corki ſwoie w ſthanie pánieńſkim chowáć/ cżyli w małżeńſki ſtan oddawáć. GilPos 321v; BielKron 1597 486 (Linde s.v. przenagabać).]

Wyrażenie przyimkowe: »krom(ia), przez, bez przenagabania« (3:2:1): Przykázuiemy też to áby od tego miáſtá Perskiego áż do Macedoniey drogá była iáwná y poſpolita/ áby tam iádący y wrácáiący krom żadnego przenágabánia [sine turbatione aliqua] przechodzili s skupiectwy ich ſwiebodnie. HistAl G4v; GroicPorz g4; [czegośmy my in pacifica possesione do tego czasu byli [...] spokojnie dzierżeli, wszedszy w posesyją bez żadnego przenagabania od ojców ich. ListyZygmAug 1571/597; MetrKor 1582 129/116].

~ bez przenagabania czyjego (1): A ziczimi panv woyewodzie yako sąſſiadowy naſſzemv pomiernemv abi on. weſdrowyv dlugo wtim panstwie panowal bes przenagabania kazdego nieprzyaczielſkiego LibLeg 10/150.

Szeregi: »bezpiecznie, krom przenagabania« (1): Ziednawſzy ſobie gleyt/ álbo poſpolity pokoy od Sędźiego/ áby beſpiecznie krom wſzelkiego przenágábánia niewinnoſć ſwoię okazał/ ſtánie przed zágáionym Sądem GroicPorz o.

[»bez przenagabania i przekazy«: A przy tym wolności swych inszych, aby wedle przywilejów sobie nadanych używali bez wszelakiego przenagabania i przekazy. OrdynWiej 30.]

»przez przenagabania i uciśnienia« (2): Téż niech będźie wolné przeſzćié y drogá wſzyſtkim Kupcom y obywátelom Ziem y Panſtw Zakonniczych z ſwémi kupiámi/ z zbożem wſzelákim/ y rzeczámi którémikolwiek y iákiéykolwiek máteriiéy/ przez przenágábánia y vćiśnienia [sine impedimento vel angaria JanStat 854] po źiemi y po morzu SarnStat 1077 [idem] 1111. ~

2. Zbrojne napady, najazdy, napadanie, najeżdżanie (1):

przenagabanie kogo (1): Nád to oſádził ie [miasta] służebnemi/ ku przenágábániu Izráelcżykow [ut inimicitias exercerent in Israel]. BudBib 1.Mach 9/51.

[Zwrot: »[komu] przenagabanie czynić«: bo czi ktorzy mnie i they ziemi krzesczianskiey wielie zlego y przenagabania czinili [...] prziwiedli Tatar w ziemie CorfusDocum 1564 nr 124.]
[Przen [czyje = przez kogo]:
Szereg: »nieprzezpieczność albo przenagabanie«: Przÿ ſkonanÿu thakich lÿudzy ſtanye krolyewna Niebieſka: A gdzie obaczy nÿaką nyeprzeſpiecznoſcz, Albo przenagabanÿe nÿeprzyaciol, ſczyczÿ a bronÿ ArgWykład 39/160.]
3. Skierowane przeciw komuś postępowanie prawne (13): [ZapKrak 1543 31/641; y ktemu obwiniony od przenágábania będźie wolen. SzczerbSpecSax 6.]

[przenagabanie czyje: ZapKrak 1543 31/643 cf »szkody i przenagabania«.]

Zwrot: »mieć przenagabanie« [w tym: od kogo (6), z strony kogo (1); o co (1), w czym (1)] [szyk zmienny] (7): a Gdy by myal nyeyakyę przęnagabanyę pán czyechalewſky: strony panow triſtanow [...] ZapKościer 1586/63, 1584/48, 1585/57, 1587/68v, 1588/84, 1589/85; W czym tákże áby przenágábánia żadnégo od Poborców nie mieli/ tą Conſtitucią wáruiemy. SarnStat 963.
Wyrażenie: »przenagabanie prawne« = impetitio iuridica JanStat [szyk 4:1] (5): y będźie powinien onégo bronić w przerzeczonych dobrách árendowánych od wſzelkich obowiązków praw/ zapiſów/ pozwów/ ſzkód/ od wſzyſtkich oſób y płći ſtanu oboygá/ y od wſzelkiégo przenágábánia práwnégo SarnStat 1257, 685, 1249, 1252, 1254.
Szeregi: [»szkody i przenagabania«: obowiązal sye [...] odewszithkich skod y przenagabanya wschelkich person y stanv oboyego przez wssithky dawnosczi 〚yego〛 ziemskie jako na ktorą personą zaliezi ziemska dawnoscz przez zadną nyevchodzącz bronicz zastempowacz y wschądzie bez skodnego czinicz pod zakladem sta zlotych ZapKrak 1543 31/643.]

»trudność i przenagabanie« (1): W czym áby trudność y przenágábánié żadné nie było od Poborców náſzych/ [...] tą ninieyſzą Conſtituciią wáruiemy. SarnStat 963.

Jako ostatni człon we współrzędnym połączeniu wieloczłonowym: »i (wszystko a. jednym słowem zamykając) wszelkie (a. wszystkie) przenagabanie« = et omnis impetitio JanStat (5): Y będą powinni y ſą obowiązáni ſpólnie śiebie y potomki ſwé/ względem przerzeczonych dóbr ták zámienionych brónić/ ſczyćić/ y zobopólnie ſię wyſwobodzáć y vſpokoiáć od wſzyſtkich práwnych trudnośći/ y piérwſzych obowiązków/ zapiſów/ [...] zyſków/ przezyſków którychkolwiek/ y wſzyſtko zámykáiąc od wſzelkiégo przenágábánia práwnégo SarnStat 1249, 685, 1252, 1254, 1257.

4. Pokusa do złego, grzechu (4): á rácż go (álbo ią) y grzechu vchowáć ná duſzy/ y od wſzelkiego przenágábánia beſpiecżnym (álbo beſpiecżną) vcżynić ná ćiele. LatHar 624; [Ale ileby iedno od grzechow przenagabanie poczuli/ a ku chwalebnei wieczerzei pańſkiei idz chćieli/ aby teſz y rozgrzeſſenia świętego/ ku więtſſemu poćieſſeniu y vćwierdzeniu wiary ſwoiei/ żądali y przyieli. UstKościel 113; A iáko choć Saul nie ze złem vmyſłem/ ále z dobrym/ był Bogu niepoſłuſzen/ á wżdy go Bog ták ćięſzko ſkarał/ że też y od potomſtwá iego kroleſtwo odiął/ á Dawidowi ie poſłuſznemu dał/ y ná niego ſámego przenágábánie odedyabłá przepuśćił. PiotrGonPonurz A8v].

przenagabanie czyje [zawsze: G sb] (3): KrowObr 73v; Ktemu też [kobiety] niechayby ſobie lekárſtwá [tj. sposoby obronne] gotowáły/ ktoremiby ſię obwárowáć mogły przećiwko przenágábániu Cżártá/ ćiáłá/ y tego świátá. ModrzBaz 11v; LatHar 17.

W połączeniu szeregowym (1): O Troyco święta/ rácż mię wyſłucháć y obronić/ y dniá dźiśieyſzego/ y przez wſzyſtek cżás żywotá mego/ od wſzego złego/ od przewinienia káżdego/ od grzechu wſzelkiego śmiertelnego/ od wſzelákich zdrad y przenágábánia złych duchow/ y od nieprzyiaćioł widomych y niewidomych. LatHar 17.

[Szereg: »przenagabanie a pokusy«: O wſpomożenie a ratunek wprzenagabaniu a pokuſach. UstKościel 156.]
5. Zjawiska przypisywane złym mocom: zwidy, strachy, czary (3): Potym ieſzcże cżárt drugi raz ią [św. Eufrazyję] nocnym gábánim ſkuśił/ y vkazał ſię iey w oſobie onego oblubieńcá/ iákoby ią z klaſztoru brał. Oná ſię ocknęłá/ y zawołá ták/ iſz y inne ſię drugie obudziły: y powie przenágábánie ono. SkarŻyw 225.

W połączeniu szeregowym (1): [kryształ] tedy wſzelkie przenagabania dijabelſkie, albo widzenia/ albo ſny ſtraſzliwe odpądza FalZioł IV 52b.

Wyrażenie: »przenagabanie diabelskie« (2): FalZioł IV 52b; Vkazáłá ſię też y wziáwiłá pokuſſa iákaś w teyże Krákowſkiey zięmi/ abowiem iezioro niktore bárdzo ſzerokie/ przenágábánim Diabelſkim od vżywánia y łowienia ryb ludziom było odięte StryjKron 350.

Synonimy: 1. przeszkadzanie, ucisk, uciśnienie; 2. najazd; 4. pokusa.

Cf PRZENAGABAĆ

RS