![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
| « Poprzednie hasło: PRZEOR | Następne hasło: [PRZEORANIE] » |
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}
PRZEORAĆ (8) vb pf i impf
pf (5), impf [[inf] i praes] (1), pf a. impf [inf] Mącz (2).
Wszystkie samogłoski jasne.
Fleksja
| inf | przeorać | ||
|---|---|---|---|
| indicativus | |||
| praes i fut | |||
| sg | pl | ||
| 1 | przeorzę | ||
| 3 | przeorzą | ||
| praet | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | -m przeoråł | m pers | przeorali(s)my, -(s)my przeorali |
| f | -m przeorała | m an | ||
inf przeorać (4). ◊ praes 1 sg przeorzę (1). ◊ [3 pl przeorzą.] ◊ praet 1 sg m -m przeoråł (1). f -m przeorała (1). ◊ 1 pl m pers przeorali(s)my, [-(s)my przeorali] (1). ◊ [part praet act przeoråwszy.]
Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVII w.
Znaczenia
1. pf Zorać, zwykle pod uprawę (4): Iugerum, Ták wiele roley yáko pará wołów może zá dzień przeoráć Mącz 177b; [ten [ber] może być śian po żniwiech ná roli á ná śćierniu gdźie zboże zbiorą przeorawſzy raz álbo dwá Cresc 1571 184].
Zwrot: »przeorać miedzę« (3): yakom ya nyeprzehorala myedze przesz kmyothy moye ktora stharadavna dziely hymyenye lomienskie zymyenyem borakowskiem ZapWar 1535 nr 2487, 1542 nr 2450, 1546 nr 2618.
a. [Zaorać pas ziemi w celu poprowadzenia drogi [co]: obrócilichmy się na grunt kobierzyński i uznaliśmy [...] być tam gościniec na ten czas lepszy [...], naznaczyliśmy i przeorali na dziesięć łokci drogę LustrDróg 6.]
2. impf i pf Ponownie dokon(yw)ać orania, ponownie zaor(yw)ać (4): Primum aratur quod est proscindere. Zoráć. Deinde iterum aratur quod vocant effringere. Przeoráć álbo łomić. Mącz 195c; Aratro – Przeorzę, pooruię, znowu orze. Calep 97b; [InwSzlachKal 1576 nr 34].
Zwrot: »zaś, znowu przeorać« (1:1): Aratro, Odwracáć rolą/ łomić/ álbo/ z nowu przeoráć. Mącz 16d; GostGosp 36.
Szereg: »zorać (a. [orać]), także ([ani]) przeorać« (1): Rolą folwárkową pomierzáć: áby wiedźiał wſzędy wiele ma ná dźień chłop zoráć: tákże záś przeoráć y vwlec GostGosp 36; [W tej wsi jest kmieci osiadłych 9, [...] robotę robią: włóczą rolą, ale nie orzą, ani przeorzą. LustrWpol I 165].
*** [Bez wystarczającego kontekstu: Przeorzę et przeorywam/ Aro, proscindo, effringo, repastino. Volck Ttt4v.]
Synonim: 2. łomić.
Formacje współrdzenne cf ORAĆ.
LWil