Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZESADZAĆ

Następne hasło: PRZESADZAN »

PRZESADZAĆ SIĘ (10) vb impf

sie (7), się (3).

e prawdopodobnie jasne (tak w prze-); w inf -så- (2) RejPos, SkarJedn, -sa- (1) GliczKsiąż; drugie a jasne (w tym 1 r. błędne znakowanie); w pozostałych formach -så-.

Fleksja

indicativus
inf	przesådzać się
praes
	sg	pl
3	przesådzå się	przesådzają się

imperativus
	sg
3	niech się przesådzå

conditionalis
	sg
3	m	by się przesådzåł

inf przesådzać się (3). ◊ praes 3 sg przesådzå się (1). ◊ 3 pl przesådzają się (4). ◊ [imp 3 sg niech się przesådzå. ◊ con 3 sg m by się przesådzåł.] ◊ part praes act przesådzając się (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI w.

Znaczenia

1. Bardzo się starać, zabiegać o coś; chcieć mieć za wszelką cenę (5)
- a. Nie żałować na coś pieniędzy, wykosztowywać się (3)
2. Mieć czegoś w nadmiarze (1)
- Przen (1)
3. Wywyższać się, usiłować prześcignąć (2)
4. Występować na przemian (o rzeczach w dwóch różnych kolorach, tu o polach szachownicy) (1)
5. Oddzielać się, przegradzać się (w opisie zaćmienia księżyca) (1)

1. Bardzo się starać, zabiegać o coś; chcieć mieć za wszelką cenę; affectatorem esse Cn [na kogo, na co] (5):

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Niechcieyże ſie też ty ná to przeſadzáć/ ábyś thu w tym nędznym żywocie ſwoim miał vżywáć iákiey pychy ábo iákiey hárdey myſli nád bliźnim ſwoim RejPos 314.

Iron. (1): cnotkámi one [chłopców uczących się przy dworze] przezywáyą/ yákoby rzekł nyecnotká/ rozumyeyąc to po nich że ſie ná cnotę bárzo przeſadzáyą/ y máyą yey ták wiele yáko ná wroblowey goleni myęſá GliczKsiąż H6v.

a. Nie żałować na coś pieniędzy, wykosztowywać się (3): GliczKsiąż F3v; Niektorzi zacność ſwą okázuią bogáctwy/ y doſtátkiem wſzytkie^go: [...] ná ſprzęt ſie domowy rozmáity/ y ná ſzáty koſztowne zdobywáią/ ná koſztowne ſię budowánie przeſadzáią [abacos instruunt, et supellectilem conquirunt]/ y ná inſze rzecży o ktore trudno ModrzBaz 56; [Grecy] obrázy wſzytki y malowánia popaliwſzy/ z wielką ie záſię po śiodmym Zborze chęćią [...] wracáli/ y nowe á świetne ſtáwili/ ná farbyſię y miſterne málárze przeſadzáiąc. SkarJedn 227; [RybWios ktv; PlutBBud Rv (Linde); [kto chce] Niech się przekłada na stroje, Abo ozdobne pokoje; Niech skarby drogie zgromadza, I na złoto się przesadza ZbylWieś 12].

2. Mieć czegoś w nadmiarze [czym] (1):

[Zwrot: »nazbyt się przesadzać«: mowił krol se mną, abych W⟨aszej⟩ M⟨iłości⟩ pisał, żeby sie nazbyt pocztem W⟨asza⟩ M⟨iłość⟩ nie przesadzał, bo sam i drogo, k temu w Radomiu o gospody barzo trudno. ListyPol II 1548/80.]

Przen (1):

Zwrot: »żołcią się przesadzać« = łatwo wpadać w gniew (1): Co mowią o Gołąbioch/ iż żołći nie máią/ Aleć y ći [Koniecpolscy] nie bárzo/ ſie ią przeſadzáią. RejZwierz 63.

3. Wywyższać się, usiłować prześcignąć [nad kogo] (2): godzi ſie aby gi [obyczaj] záwſſe pánowie ſláchtá myeli/ vſtępuyąc á vchodząc wtym inſſym ludzyom/ kthorzy z wyſokyego cżołá/ gornye dzyeći ſwoye przyodzyewáyą/ przeſadzáyąc ſie nád inſſe GliczKsiąż F3v.

Przysłowie bibl.: nie trzebá ſię vcżniowi nád miſtrzá przeſadzać [non est discipulus super magistrum Matth 10/24, Luc 6/40]. SkarJedn 311.

4. Występować na przemian (o rzeczach w dwóch różnych kolorach, tu o polach szachownicy) (1):

Zwrot: »[czym (pl)] wzajem się przesadzać« (1): Polá ſie cżarne z białymi mieſzáią/ Ty ſie owemi w zaiem przeſadzáią. KochSz A3.

5. Oddzielać się, przegradzać się (w opisie zaćmienia księżyca) [czym] (1):

Fraza: »słońce z miesiącem się przesadza« (1): Wſzák to cżęſto widamy kiedy ſie przygadza/ Gdy ſie ſłońce z mieſiącem w poł zyemie [lege: ziemią] przeſadza RejWiz 145.

Synonimy: 1. przekładać się, ubiegać się, zabiegać; a. przekładać się; 2. wysadzać się; 3. przekładać się, wysadzać się, wywyższać się; 5. oddzielać się, odłęczać się.

Formacje współrdzenne cf SADZIĆ.

Cf PRZESADZANIE SIĘ

AKł