[zaloguj się]
[pdf]

PRZESTĘPOWAĆ (86) vb impf

e, o oraz a jasne.

Fleksja
inf przestępować
indicativus
praes
sg pl
1 przestępuję przestępuj(e)m
2 przestępujesz przestępujecie
3 przestępuje przestępują
praet
sg pl
1 m m pers -smy przestępowali
2 m -eś przestępowåł m pers
3 m przestępowåł m pers przestępowali
fut
pl
1 m pers będziemy przestępować
3 m pers będą przestępować
imperativus
sg pl
2 przestępuj
3 niechåj przestępują
conditionalis
sg pl
1 m m pers bychmy przestępowali
2 m byś przestępowåł m pers
3 m by przestępowåł m pers by przestępowali
f by przestępowała m an
n by przestępowało subst

inf przestępować (15). ◊ praes 1 sg przestępuję (9). ◊ 2 sg przestępujesz (1). ◊ 3 sg przestępuje (8). ◊ 1 pl przestępuj(e)m (1). ◊ 2 pl przestępujecie (5). ◊ 3 pl przestępują (12). ◊ praet 2 sg m -eś przestępowåł (1). ◊ 3 sg m przestępowåł (2). ◊ 1 pl m pers -smy przestępowali (1). ◊ 3 pl m pers przestępowali (5). ◊ fut 1 pl m pers będziemy przestępować (1). ◊ 3 pl m pers będą przestępować (1). ◊ imp 2 sg przestępuj (1). ◊ 3 pl niechåj przestępują (1). ◊ con 2 sg m byś przestępowåł (1). ◊ 3 sg m by przestępowåł (6). f by przestępowała (1). n by przestępowało (1). ◊ 1 pl m pers bychmy przestępowali (2). ◊ 3 pl m pers by przestępowali (3). ◊ part praet act przestępując (7), przestępująć (1) SeklKat.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI w. (trzy z niżej notowanych przykładów).

1. Przechodzić, idąc zmieniać miejsce; transcendere Mącz, Calep, Cn; superare, supergredi Mącz, Cn; transire Vulg, Cn; transferre PolAnt, Cn; transgredi Calep, Cn; transilire Modrz; superscandere, supervadere Calep; superferre Cn (27):
a. Przechodzić nad czymś lub obok; przekraczać coś (19): Mącz 370d, 434a; Supervado – Przechodzę, przeſtępuię. Calep 1033b, 1078b, 1080a.
Szereg: »przestępować, (albo) przełazić« (2): Supergredior, Przeſtępuyę álbo przełáżę. Mącz 148a; Calep 1033a.
α. Wychodzić poza linię oddzielającą, poza obręb czegoś; naruszać wyznaczoną granicę [co] (12):

przestępować do kogo [= na czyj teren] (1): Rzekł Lábán [do Józefa]: ten grob [= sterta] kámienia będzye ſwiádkiem pokoiá náſzego/ ktorego ia nie przeſtąpię áni ty przeſtępuy do mnie we zły obycżay [Gen 31/52] BielKron 15v.

Zwrot: »przestępować miedzę« (1): I rzekł Moizeſz do Páná: Nie może lud poſpolity wſtąpić ná gorę Sinái. Abowiemeś ty oświadczył/ y rozkazałeś/ mowiąc: Położ miedzę przy gorze/ y poświęć ią. Ktoremu rzekł Pan: [...] kápłani y lud poſpolity niechay nieprzeſtępuią miedzey [ne transeat terminos] áni wſtępuią do Páná Leop Ex 19/24.
Przen (8):
Zwrot: »granic, [kresow] nie przestępować« = żyć tak, jak przodkowie [szyk zmienny] (3): Leop Prov 22 arg; Ale ná inſzych mieścách Piſmo roſkázuie/ ábychmy gránic Oycow świętych nieprzeſtępowáli/ y owſzem od nich ſie drog Bożych wywiádowáli. WujJud 40; SkarŻyw 389; [áni mogą mieć v was mieyſcá one ſłowá Moyżeſzowe/ y Salomonowe: Nieprzeſtępuy kreſow rodźicow twoich etc. [Prov 22/27] HerbOdpow B].
a) Zachowywać umiar, właściwą miarę (5):
Zwrot: »granic, kresu nie przestępować (a. kresy przestępować)« [w tym: w czym (2)] (2:3): KwiatKsiąż C3v; [musi tak się zachowywać dworna pani] áby to káżdy znał/ iż ták wiele ieſt krotochwilną/ trefną/ y ludzką/ iáko theż mądrą/ wſtydliwą/ y ſtátecżną. A przeto muśi áni s they/ áni z owey ſtrony nie przełádowáć/ ále vgadzáć w iákiś poſrzodek/ miedzy dwiemá rzecżámi przećiwnemi/ namniey pewnego kreſu nie przeſtępuiącz. GórnDworz V8v; Záiſte słuſznie zá podeyrzáną ma być powieść tych/ ktorzi [...] ieſli niektore [postępki wielkich panów] chwalą/ niektore gánią/ wſzákże wtey mierze vżywáią słow niedoſyć cżyniących rzecżam/ ále w dobrych rzecżách kreſy wychwalánia przeſtępuią [in bonis metas excedunt laudando] ModrzBaz 17; niegodźiło śię niewieśćie/ ták w vbiorzech/ iáko też y w inſzych wſzelákich ſpráwách/ gránic (iáko mowią) przeſtępowáć [nec rebus gerendis saepta ... transilire] ModrzBaz 31v; WujNT Rom 12 arg.
αα. Przy wytyczaniu granicy (2): (nagł) O czynieniu gránic. (–) [...] A ieſliby z obu ſtrón [między powodem a pozwanym] żadnych znáków gránicznych [urzędnicy ziemscy] nie widźieli álbo nie przyięli: tedy pozwány będźie miał powódſtwo/ y przez któré mieyſcá póydźie ze świádkámi/ y przyśięże piérwſzégo ſwégo vchodu álbo przeſzćia nie przeſtępuiąc: á tedy [...] SarnStat 472 [idem] 1176.
b. Przechodzić, przemierzać jakiś teren; przen (1):
Zwrot: »przestępować ziemię« (1): A pewnie też wieſz/ iż Pan twoy nigdy nie ſpi/ á vſtáwicżnie przeſtępuie á przepátruie wſzytkę ziemię ſwiátá tego/ á nigdj s pomſtą nie zámieſzkawa niewiernikom ſwym. RejPos 158v.
Szereg: »przestępować a przepatrować« (1): RejPos 158v cf Zwrot.
c. Przechodzić z miejsca na miejsce (7):
Zwrot: »przestępować na miejsce na ine, z jednego miejsca na drugie, z miejsca swego« = transferri e loco suo PolAnt [szyk zmienny] (1:1:1): Iż chociayby kto miał taką wiárę iżby goram kazał przeſtępowáć ná miejſcá ná ine/ á miłośći wierney nie ma przećiwko bliźniemu ſwemu/ tedy táka wiárá ieſt tylko głos miedzi brząkáiący RejAp 18v; iż to być niemoże/ áby Ciáło Páná Chriſtuſowe było w Sákrámencie/ kthoreby z iednego mieyſcá ná drugie przeſtępowáło. Abowiem zá tymby przyſzło/ żeby go w niebie niebyło KuczbKat 175; BudBib Iob 14/18.
Przen (4):
Zwroty: [»z zakonu do zakonu przestępować« = zmieniać wyznanie: iż táki kożdy ieſt więtſſy Apoſtotá/ niż też ten/ co z zakonu/ do zakonu przeſtępuie/ gdy kto koſćielne ſwiątoſći/ á zakon krzeſćiáńſki przeſtępuie/ á łamie ErazmJęzyk O7 (Linde s.v. przestąpić).]

»przestępować z żywota do żywota, z śmierci do żywota« = osiągać zbawienie wieczne [szyk zmienny] (3:1): Iż śmyerć docżeśna choć s ciáłá duch wynidzie/ nam nic ſzkodzić nie może/ gdyż przeſtępuyem s śmyerći do żywotá. LubPs X4v marg; RejAp 124v, 172v; A táki [człowiek poczciwy] nigdy nie vmiera/ iedno przeſtępuie z żywotá do żywotá/ á z gorſzego do lepſzego. RejZwierc 134v.

2. Przepuszczać, pomijać, nie uwzględniać [w tym: kogo, co (5)] (6): O ſzerokośći Germániey piſáli hiſtorikowie [...]/ ále ſie bárzo omyláli według dziſieyſzego znánia/ ábowiem kłádli Germánią ná dłuż od rzeki Renu [...] áż do rzeki Tánáis/ tho ieſt wielkiey Wolgi ktora dzieli Moſkwę/ Tátáry. [...] gdzie nas wſzytki Sármáty przeſtępowáli/ iákmiarz wſzythkę Europę imi [Germanami] záſádzili BielKron 281v; Vrzędnik ma záwżdy ludźie licżyć/ álbo namieſtnik vrzednikow/ gdy ná robotę wychodzą/ áby wiedźiał wiele ich w tegodniu nie robiło: [...] y nie ma żadnego przeſtępowáć/ bo z tego rośćie niepoſłuſzeńſtwo y ſzkodá wielka GostGosp 10.
[Zwrot: »przestępem przestępować«: Abowiem to ieſt przeſtęp Páńſki/ nie dla thego áby miáłá być [Wielkanoc] onym przeſtępem ktorym Anyoł przeſtępował domy Izráelſkie/ ále iż byłá onego przeſtępu Sákrámentem GilKat 378v (Linde).]
a. Nie czynić czegoś (1):

W przeciwstawieniu: »nie przestępować ... opuszczać« (1): áby [dobry król] ſluſznych rzecżi nie przeſtępował/ á záſię nieſluſzne opuſzcżáiąc. HistAl G3v.

b. O tekście: opuszczać fragmenty (3): iż nigdybym temu nie wierzył/ żeby ták oni ludzie vcżeni mieli ſię mylić/ gdybym ſam tego nie doznał. Ktoby temu nie wierzył/ niech cżyta Siráchá Rozdział 21. wirſz 27. y wirſz 32. Indzie nie właſnie/ indzie nie krżeczy/ indźie przeſtępowáli/ iako w Rozdziale 37. w wirſzu 9. Indzie wątpliwie położyli/ iako w Rozdziale 30. w wirſzu 20. BudBib c3; Powiádał Nágot że go oſzukano: Bo Piſarz był, gniewáiąc ſie z nim, woſkiem zlepił kárty, gdźie ten zapis był. A ták wártuiąc y ſzukáiąc Nagot, záwżdy przeſtępował ono mieyſce. SarnStat 1286.

W przeciwstawieniu: »przestępować ... pisać« (1): Ale wy ten zwytzay poſpolicie maćie/ iż tho co ieſth náprzećiwko pyſze wáſzey przeſtępuiećie/ á to co ieſt ku poſromoceniu Syná Bożego piſzećie. KrowObr 14v.

c. [O czasie:
Zwrot: »przez dzień przestępując« = co drugi dzień: tego pićia bierz kubecżek ieden/ ná śwytániu záwſze przez dźień przeſtępuiąc SienHerb 524a.]
3. Nie stosować się, postępować wbrew nakazom; transgredi Vulg, Mącz, PolAnt, JanStat, Cn; praevaricari Mącz, JanStat, Cn; derelinquere, inique agere, praemittere Vulg; praeterire PolAnt; infringere JanStat; committere contra legem, conculcare, convellere, egredi, evertere, facere fraudem, migrare, perfringere, transilire, violare Cn [w tym: co (47)] (52):
a. Wbrew poleceniu zwróconemu do jednej określonej osoby: nie słuchać, nie wykonywać tego (8):

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to (1)] (2): Cokolwiek á ktorego cżáſu poſtánowi Pán y nápiſze/ nie przeſtępowáć: nie wymawiáiąc ſie niepámięćią GostGosp 74, 14.

Zwrot: »przestępować rozkazanie« (1): nie przeſthępuią roſkazánia krolewſkiego [regis verbum non praetereunt]/ ieſliż zwyćięſtwo wezmą/ tedy y łupy y wſzytki ine rzecży kthorych doſtáli/ krolowi odnoſzą. BibRadz 3.Esdr 4/5.
α. Wbrew poleceniu boskiemu (3):
Zwroty: »przestępować przykazanie [boskie]« (2): NAd to ſnimi [Adamem i Ewą] y Teſtáment vczynił dla tego/ Oznaymiwſſy ſpráwy wſſythkie iem vmyſłu ſwego/ Aby nie przeſtępowáli Przykazánia iego. MrowPieś A3 [idem] ArtKanc N11.

»przestępować [w czym] słowo [boskie]« (1): Y rzekł Moiżeſz [do Izraelitów chcących ruszyć nie tam, gdzie Bóg nakazał]: przecż wy y w tym przeſtępuiećie slowo Iehowy [transgredimini sermonem Domini]? BudBib Num 14/41.

β. Wbrew zaleceniu lekarskiemu (2): Diaetica medicina, Lekarſtwo vſtáwione w yedzeniu y w piciu/ którego ſie nie godźy przeſtępowáć choruyącym. Mącz 84b.
Zwrot: »przykazanie przestępować« (1): Niegdy niemoczni ten obycżay mieli, lekarzow poſłuchać á im poddani być, przykazania ich nieprzeſtępuiąc BielŻyw 139.
b. Wbrew nakazom obowiązującym wszystkich lub określony zespół: łamać, naruszać prawo (39): Iż ktoby przećiwko Przywileiowi ták pożytecznému/ [...] którymkolwiek ſpoſobem álbo bárwą ten Przywiléy w częśći/ álbo we wſzyſtkim przeſtępuiąc / álbo przećiwko niemu nieco kuſząc ſie/ śmiáłośćią vporną ważył ſie zgwałćić [...] tákowy/ [...] SarnStat 193.

W przeciwstawieniu: »dzierżeć ... przestępować« (1): że y tych wychwaláią/ ktorzi ſię ich [zwyczajów] pilnie dzierżą/ y tych karzą ktorzi o nie niedbáią á przeſtępuią ie [quod et observantes illorum laudantur et negligentes reprehensione non carent]. ModrzBaz 5.

Zwroty: »przestępować prawo« [szyk zmienny] (2): Praevaricor, Przeſtępuyę práwo/ dopuſzczam ſie czego złego/ ſtępuyę z drógi. Mącz 475d; HistRzym 48v. [Cf też α. »prawa przestępować« SkarKazSej 698a.]

»ustawę przestępować« = constitutionem transgredi JanStat; egredi a. violare legem, facere fraudem legi, migrare ius Cn (4): Ceſarz przykázał ábyś powiádał thy ktorzy przećiw vſtáwie iego cżynią [...]. Odpowiedział im obraz rzekąc: Weźmićie Fokuſá kowalá/ Tenći ieſt kthory záwżdy vſtháwę przeſtępuie HistRzym 49v, 49v; SarnStat 270, 275.

Szereg: »przestępować albo nie trzymać« (1): A ktoby więc vſtáwy té przez Woiewody náſzé poſtánowioné przeſtępowáć chćiał/ álbo ich nie trzymał: Tedy táki káżdy peremptorié pozwan bydź ma [...] przed Burmiſtrzá SarnStat 270.
α. Łamać prawo boskie i nakazy religijne: grzeszyć, źle czynić (31): ktorzy choć ná obrázy pátrzą vſtháwitznie/ á wżdy przed ſie/ áni przykázánia Bożego/ áni Kredá/ áni Paćierzá nieumieią/ y nic nie rozumieią. [...] iż teſz ná koniec niewiedzą/ dla tzego ie Bog ſtworzył/ dla tzego ſą pokrztzeni/ y dla tzego przeſtępuią? KrowObr 115; Mącz 148a; PowodPr 16; [ſą rzeczy tákie/ ktore możeſz záchowáć y niezáchowáć/ bez grzechu/ y przeſtępuiąc ie nic niezgrzeſzyſz. RodzajLutera E2v].

przestępować czym (1): A wy y Boże roſkazánie przeſtępuiećie táką obmową: bo mowi piſmo: nie ſądzćie przed cżáſem SkarŻyw 100.

przestępować w czym [= co] (1): nie raz on [dziad mój] Oycá mego zfukał/ á máthkę moię/ iáko corkę właſną ſwą łáſkáwie karał/ gdy co [= w jakiś sposób] w zákonie przeſtępowáli. OrzRozm M4.

W połączeniu szeregowym (1): A gdyżeś ty bráćie miły rozmáićie grzeſzył [...] gdyżeś przeſtępował cżęſto przykazánie iego/ cżęſto obráżał Máieſtát iego/ cżęſto Páná Bogá gniewał/ ták żeś y łáſkę iego/ y ono dziedzictwo niebieſkie vtráćił/ [...] tedy maſz ſie iuż teraż [!] vkorzyć Pánu Bogu KarnNap C3.

Zwroty: »przestępować postanowienie« (2): iżbychmy ſie lękáli iáko Páńſkiey zwirzchnośći á możnośći iego/ á nie przeſtępowáli náuk á poſtánowienia iego ſwiętego. RejPos 209v, 180.

»prawa przestępować« (2): iż práwá ludzkie/ kośćielne y krolewſkie ták ná grzech śmiertelny obwięzuią/ gdy ie kto przeſtępuie/ iáko y práwá Boże. SkarKazSej 698a, 692a.

hebr. »przestępując przestąpić« (1): Bo wiem iż przeſthępuiąc przeſthąpiż [praevaricans praevaricaberis]/ á przeſtępnikiem názwałem ćię od národzenia twego Leop Is 48/8.

»przestępować przykazanie (a. rozkazanie), zakon ([boski(e)])« = contra legem a. inique agere, derelinquere legem, praemittere praecepta Domini Dei, transgredi mandatum Dei Vulg [szyk zmienny] (15:5): inique non egimus in teſtamento tuo. Ty wſzitki cięſzkoſci przyſzły na nas/ á wſzakoż nie zapamiętaliſmy ciebie miły pánie/ á nyſmy [!] przeſtępowali przykażania twego. (koment) To ieſt, nieodſtąpiliſmy od wiary twey ſwiętey WróbŻołt 43/18, 70/4, 118/53, oo3; yżem grzeſzył iawnie y taiemnie przeſtępuiąć dzieſieczioro prżikazanie Boże SeklKat X; KromRozm I L; KrowObr 47v, 226; Leop Tob 4/6, 3.Mach 7/9; BielKron 90v; HistRzym [89]; RejPos 30, 180; BudBib 1.Reg 15/23; Wſzákże ia nie ieſtem od tego/ żeby Bog/ ktory obiecał lud ſwoy Izráelſki/ gdyby przeſtępował roſkazánia iego/ źwierzęty ſrogiemi káráć/ [...] nie miał ludu ſwego poſluſznego od tego záś bronić CzechRozm 114v; KarnNap C3; SkarŻyw 100; Kto iedno przykazánie zakonu przeſtępuie/ cáłego zakonu przeſtępcą ieſt. WujNT Iac 2 arg, Matth 15/3.

»przestępować ustawę« (1): TEdy przyſzli do niego (marg) do Ieſuſá (–) Doktorowie z Ieruſálem y Pháryzeuſzowie/ mowiąc: Czemu vczniowie twoi przeſtępuią vſtáwę ſtárſzych [Quare discipuli tui transgredientur traditionem seniorum]? WujNT Matth 15/2.

»przestępować wolą [boską]« (2): O nędzny narodzie ludzki byś ſie obacżył/ wieręćby ſnadź nádmierzły ty cżacżká ſwiátá tego/ dla ktorych ták [...] beſpiecżnie ſmieſz przeſtępowáć ſwiętą wolą iego [Pana]. RejAp 15v; RejPos 30.

»zakazanie przestępować« (1): Kápłani áby onego zákazánia nieprzeſtępowáli: Niechćieyćie świętego miotáć przede pſy KuczbKat 105.

c. Wbrew ustaleniom obowiązującym obie strony układu: sprzeniewierzyć się, wyłamać się (4):

W połączeniu szeregowym (1): áby naiwysſzy Biſkup Pan náſz ninieyſzé ziednoczenié/ przymiérze/ pokóy y zgodę [...] ná wieczną téy rzeczy pámięć vtwiérdźił: y winę y karánié/ pod któré ſie poddáiemy/ áby przyłożył ná tego/ któryby ninieyſzé ziednoczenié y ſprzymiérzenié zgwałćił/ przeſtępował[foederis violatorem et transgressorem JanStat 855]/ álbo iemu ſie przećiwił SarnStat 1105.

Zwrot: »przestępować przymierze (a. sprzymierzenie)« [szyk zmienny] (2): [Król asyryjski zniewolił Izraelitów] Przeto iż niebyli poſłuſzni roſkazániu Páná Bogá ſwego/ Ale przeſtępowáli przymierze iego [transgressi sunt pactum eius] BibRadz 4.Reg 18/12; SarnStat 1105.
Szereg: »gwałcić albo przestępować« (2): OBiecuiemy [...]: Iż przerzeczoné Pány/ Szláchtę/ y Mieſczány/ y wſzyſtkié obywátele źiem náſzych Pruſkich w práwiéch/ wolnośćiách/ liśćiéch/ obronách ich [...] będźiemy chowáć y bronić: áni onych nigdy nie będźiemy gwałćić/ álbo przeſtępowáć: áni dopuśćimy ich gwałćić álbo przeſtępowáć [nec unquam ea violabimus aut praevaricabimur, aut violari aut praevaricari quomodlibet permittemus JanStat 901]. SarnStat 1117.
d. Wbrew własnym zobowiązaniom (1):
Zwrot: »przysięgę przestępować« (1): [Chrystus powiada] że kto przyśiągł na niebo rć przyśiągł i na boga/ a tak mu śię niegodźiło przyśęgi [!] przeſtępowac/ iako to żydowié za nic ſobie mielj. MurzNT 21.
4. Być przenoszonym, przypadać w udziale komuś innemu [z kogo na kogo] (1): iż IEzus/ miáſto wielu inſzych Ofiárownikow/ ktorym śmierć długo trwáć nie dopuſzcżáłá/ doſtał Ofiárownictwá aparauaton/ to ieſt/ nie przeſtępnego/ iż ták rzekę/ ktoreby ieſzcże z iednego ná drugiego przeſtępowáć/ ábo przenoſzone być miáło/ ále ktore iuż ná nim ſámym miáło wiecżnie zoſtáć. CzechRozm 181v.

Synonimy: 1. obchodzić, omijać, przechodzić, przełazić; 2. omijać, opuszczać; 3. gwałcić, łamać, naruszać; b.α. grzeszyć.

Formacje współrdzenne cf STĄPIĆ.

Cf PRZESTĘPOWANIE, PRZESTĘPUJĄCY

ZCh