[zaloguj się]
[pdf]

PRZEWINIENIE (70) sb n

Pierwsze e jasne; -nie- (8), -nié- (1), -nie- Mącz (6), -nie- : -nié- SarnStat (2:1); końcowe e z tekstów nieoznaczających é oraz -é.

Fleksja
sg pl
N przewinieni(e)
G przewinieniå
D przewinieniu
A przewinieni(e) przewinieniå
I przewinieni(e)m, przewinienim
L przewinieniu

sg N przewinieni(e) (7). ◊ G przewinieniå (19). ◊ D przewinieniu (1). ◊ A przewinieni(e) (32). ◊ I przewinieni(e)m (4) Mącz, RejPos, ModrzBaz, LatHar, przewinienim (2) GroicPorz, Calep. ◊ [L przewinieniu.] ◊ pl A przewinieniå (5).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII w.

1. Popełnienie złego czynu; wina, zły uczynek; culpa, peccatum, transgressio Mącz; iniuriarum Vulg (68): Mącz 19c, 71b, 148a; káżdy ktoby ſię ná rzecż ktorego duchownego tárgnął/ niechby był ſrodze karan: á iż dam ná przykład/ niechby zá pirwſzym przewinieniem/ w pięćior naſob to nágrodźił co vſzkodźił [primum quintupli ... solutione] ModrzBaz 122; [á gdi [Cyrus jako dziecko] iedno dziecię ziemiańſkie vbił zá niektore przewinienie/ [...] żadny nie chciał dziećinnych zwad ſądzić BielKron 1551 22].

przewinienie czyje [w tym: pron poss (4), G sb i pron (2)] (6): Pánie moy niepoczytay mi zá złe/ áni pámiętay ná przewinienie/ ſlugi twego Leop 2.Reg 19/19; BielKron 212v; Nemo me accusavit merito meo, Nikt ſie ná mię nie skárżył zá przewinienie moye. Mącz 218a, 218a; GórnDworz C5v [2 r.].

Zwroty: »przewinienie odpuścić; odpuszczenie za przewinienie« = culpam remittere Modrz [szyk zmienny] (3;1): Vlrykus Wirtemberſkie Kſiążę [...] piſał do Ceſárzá doſyć vniżenie/ áby mu odpuśćił przewinienie BielKron 228, 212v, 372; ModrzBaz 66.

»przewinienie uczynić« (1): [Cesarz powiedział lantgrafowi:] Acżkolwiek wielkie przewinienie vcżynił/ y karanie więtſze záſłużył/ [...] wſzákże [...] BielKron 229v.

Wyrażenie: »wielkie przewinienie« (1): BielKron 229v cf »przewinienie uczynić«.
Szereg: »wina a przewinienie« (1): Tuo merito hoc fit, To ſie dzieye zá winą á przewinieniem twoyim. Mącz 218a.
a. Uczynek podlegający karze według prawa, przestępstwo; peccatum Vulg; culpa JanStat (25): GroicPorz a3; Iáko kiedyś ná krolá Iſzpáńſkiego dworze/ trefiło ſie iż iednego zacnego młokoſá/ krol/ o rowne przewinienie/ w więzięnie wziąć kazał GórnDworz R5v; [MetrKor 1578 117/447].

przewinienie czyje [w tym: G pron (1), pron poss (1), ai poss (1)] (3): zá doświadczenim przes tákie karánie [tj. chłostę]/ rychley złoczyńcá powie ſwoie przewinienie/ niż zá mękámi wyſzſzey opiſánymi. GroicPorz ii2; BielKron 119v. Cf według przewinienia czyjego.

W przeciwstawieniu: »karanie ... przewinienie« (1): przethoż ſie warować mamy aby nie było więtſze karanie niżli przewinienie BielŻyw 119.

Zwrot: »według przewinienia karać, karany (a. skaran); za przewinienim karan« (1:2;1): A inſſe wistempy cżeladne, ktoreby śie yakoſzkolwie stocziły, maią bycz według przewinienia od starſſich karane ListRzeź w. 41; GroicPorz mm3; Ná tym ſeymie Krol z rádámi ſwymi/ vffalił wſzytki złocżyńce á morderze káráć/ á Stároſtom przykazał áby tákie karano ná gárdle według przewinienia. BielKron 402v; SarnStat 436.
Wyrażenia: »małe, lżejsze przewinienie« (3:1): Lżeyſze ieſt przewinienie/ gdy kto wiedząc czyię przyſzłą ſzkodę/ bliźniego od niey nie przeſtrzeże niedbáłoſćią ſwoią GroicPorz mm4, kk3v, mm3, mm3v.

»słowne przewinienie« (1): NA ſądźie Woyt zá ſłowne przewinienie/ bierze s przewinionego winy/ pięć groſzy y ſzeląg. GroicPorz c3v.

»wielkie (a. więtsze) przewinienie« (4): (nagł) O vznániu wielkiego y máłego przewinienia. (–) GroicPorz mm3, mm3, mm3v; Criminaliter – Zwielkim przewinnienim [!] gdzie opocziwoſsć [lege: o poczciwość] idze. Calep 270b.

»wina [= grzywna] za przewinienie« (3): A Szołtyśia winá zá tákieſz przewinienie/ ośḿ ſzelągow GroicPorz k2v, k3, nnv.

Szeregi: »szkoda albo przewinienie« (1): Wargielt w Práwie zową nágrodzenie/ álbo zapłátá iákiey ſzkody álbo przewinienia GroicPorz ll2v.

»występki albo przewinienia« (2): áni ſie w tákowé dobrá przez nas/ álbo vrzędniki náſzé/ álbo inné którékolwiek ludźie nie w wiążemy/ áni każemy w więzáć/ zá iákiékolwiek wyſtępki álbo przewiniénia SarnStat 67 [idem] 887.

Wyrażenie przyimkowe: »według (a. wedle) przewinienia« (7): Vrząd iego [kata] ná tym ieſt/ áby Exekucyą czynił nád złoczyńcą wedle przewinienia rozmáithym karánim/ y rozną śmierćią. GroicPorz h.

~ według przewinienia czyjego (1): A ieſli obaczą że on winny godzien karánia: położywſſy go náźiemi tuż przed ſobą każą go vbić. Według przewinienia iego [...] będzie rázow vdzierżenia wiele Leop Deut 25/2.

Wyrażenie: »wedle przewinienia skazan(y)« [szyk 1:1] (2): Brzemienna niewiáſtá obżáłowána/ może być zárázem ſkazána ná káránie wedle przewinienia: ále po ſkazániu ma być wolno záchowaná do tego czáſu áż porodźi. GroicPorz mm2v, y2. Cf Zwrot. ~
b. Grzech [w tym czyje: pron poss (19), G sb i pron (5)] (29): Obácżże tu moy miły brácie/ iáko to ieſt cięſzki dług náſz/ to thu przewinienie náſze RejPos 248, [249]; SkarŻyw 196; PIęć rzecży w ſobie záwiera Dźienne z ſwym ſumnieniem obráchowánie. Naprzod podźiękowánie zá bobrodźieyſtwá [!] Boże [...]. Potym prośbę o poznánie przewinienia dniá onego/ ieſli ſię iákim máieſtat Páńſki wiádomie ábo niewiádomie obráźił. LatHar 69, 71, 153; SkarKaz 551b.

W połączeniu szeregowym (1): O Troyco święta/ rácż mię wyſłucháć y obronić/ [...] od wſzego złego/ od przewinienia káżdego/ od grzechu wſzelkiego śmiertelnego LatHar 17.

Zwroty: »dosyć uczynić za przewinienie« (1): iż ſnadź by [= gdyby] ſie był [grzesznik] y ſam y ze wſzitkim ſwym domem záprzedał w niewolą/ y z żoną y z dzyećmi ſwoiemi/ nigdyby był doſyć nie vcżynił zá przewinienie ſwoie. RejPos 247v.

»nagrodzić przewinienie; nagrodzenie za przewinienie« (1;1): á iż iuż [Syn Boży] nágrodził zá cię/ y zápłáćił/ y záſtąpił wſzytko ono márne przewinienie twoie. RejPos 168; ArtKanc F10.

»odpuścić przewinienie« (6): odpuść wſzechmogący Pánie to márne przewinienie náſze RejPos 248v; Pan á zbáwiciel náſz łáſkáwie á miłośćiwie ią [Marię Magdalenę] k ſobie przyiąć racżył/ y odpuśćić iey ono wſzytko pirwſze przewinienie iey y vpadek iey/ racżył. RejPos 307, 202v, 247v, 248v, [249]; [HerbOdpow L7].

»przejednać przewinienie« (1): iż onoż Boſtwo s cżłowiecżeńſtwem złącżone záſię przeiednáć miáło ono przewinienie tego to cżłowieká nędznego RejAp 1v.

»przewinienie przewinić« (1): iż tę ſzkodę á to przewinienie/ kthore były thy nędzne owiecżki záſłużyły á przewiniły/ ſam [Syn Boży] záſtąpił á ſam wziął ná ſię RejPos 122v.

»skazać za przewinienie« (1): [Pan] ſkazawſzy onego nędznego pirwſzego cżłowieká ná wiecżną ſmierć á ná wiecżny vpadek iego/ ſpráwiedliwym ſądem ſwoim/ zá przeſtępek á zá przewinienie iego/ [...] záſlubić mu á mocno mu to obiecáć racżył: Iż [...] RejPos 270v.

»wziąć na się, zapłacić, zastąpić przewinienie« [w tym: wziąć na się a zapłacić itp. (3)] [szyk zmienny] (5:2:2): A [Chrystus] ſzedſzy do Bogá Oycá ſwego/ wziawſzy [!] ná ſię wſzytko przewinienie twoie/ iáko báránek niewinny/ ſiadł ná práwicy iego. RejPos 139, 107, 122v, 167v, 168, 180.

Wyrażenia: [»przewinienie grzechu«: [Pan Bóg] odpuſciwſzy przewinienie grzechu z kaźnią Wiecżną/ karze nas Docżeśnie. HerbOdpow L4.]

»przewinienia odproszenie« = przebłaganie za grzech (1): o Pánie Iezu Chryſte pokornie proſzę: áby ten ćiáła y krwie twoiey Sákráment/ [...] był mi grzechow moich oczyśćieniem/ [...] przewinienia mego odproſzeniem/ łáſki twey vtwierdzeniem LatHar 226.

»przewinienie pierwszych rodziców« (1): POnieważ do tego przyſzło/ iż zá przewinieniem pierwſzych rodźicow náſzych/ ieſteſmy z roſkoſznego rayſkiego mieścá/ ſromotnie wypędzeni LatHar 576.

Szeregi: »przewinienie i grzech(y)« [szyk 1:1] (2): Acż nye bacżę przycżyny przewinyenya ſwego/ Y grzechu bych obráźił cyebye Páná mego. LubPs O4; LatHar 578. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»przestępek a przewinienie« (1): RejPos 270v cf »skazać za przewinienie«.

»upadek a (i) przewinienie« [szyk 3:1] (4): przeźrzy á odpuść mnie moy miły Pánie nędzny vpadek moy á przewinienie moie. RejPos 202v, 180, 246, 307.

»zadłużenie a przewinienie« (1): Pan twoy wzruſzony miłoſierdzyem ſwoim/ dobrowolnieć odpuśćić będzye racżył/ bez wſzey zapłáty twoiey/ ono márne zádłużenie á przewinienie twoie. RejPos 248v.

2. Obwinienie, oskarżenie o przestępstwo (1): Reatus, Przewinienie/ dopuſzczenie winy/ winá/ obwinowánie/ to yeſt ſtan tych którzy ſą obwinowáni. Mącz 348a.
3. Prawdopodobnie: Przyzwolenie, dopuszczenie; przen (1):
Wyrażenie przyimkowe: »za przewinieniem Pańskim« (1): tedy iuż máło nie wſzyſcy o tym wiemy/ iáko á ktorym obycżáiem narod żydowſki/ zá przewinieniem Páńſkim/ z onym Pátriárchą z Iákobem/ záſzedł był do Egiptu. RejPos 56.

Synonimy: 1. wina; a. przestępstwo, występek; b. grzech, występek; 2. obwinowanie, obżałowanie, oskarżenie, żałoba.

Cf PRZEWINA, PRZEWINIĆ, PRZEWINNOŚĆ

KO