Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZYCHYLIĆ

Następne hasło: [PRZYCHYLNIE] »

PRZYCHYLIĆ SIĘ (34) vb pf

sie (23), się (11).

-chy- (32), -chi- (2).

Fleksja

inf	przychylić się

praet
	sg		pl
3	m	przychylił się	m pers	przychylili się

imperativus
	sg	pl
2	przychyl się	przychylcie się

conditionalis
	sg		pl
2	m		m pers	byście się przychylili
3	m	by się przychylił	m pers	by się przychylili

inf przychylić się (6). ◊ fut 2 sg przychylisz się (2). ◊ 3 sg przychyli się (3). ◊ 1 pl przychyl(e)my się (1). ◊ 3 pl przychylą się (1). ◊ praet 3 sg m przychylił się (5). ◊ 3 pl m pers przychylili się (1). ◊ imp 2 sg przychyl się (1). ◊ 2 pl przychylcie się (2). ◊ con 3 sg m by się przychylił (4). ◊ 2 pl m pers byście się przychylili (1). ◊ 3 pl m pers by się przychylili (2). ◊ part praet act przychyliwszy się (5).

Sł stp, Cn, Linde brak.

Znaczenia

1. Pochylić się (2)
2. Zwrócić się do kogoś (1)
3. Przybliżyć się, podejść bliżej (2)
4. O czasie: zbliżyć się do określonej pory (1)
5. Spróbować coś osiągnąć, postarać się, przystąpić do działania (6)
- W przen (1)
6. Postąpić według czegoś (7)
7. Zgodzić się, zaaprobować (5)
8. Okazać posłuszeństwo, życzliwość; o Bogu: łaskę (8)
- W przen (2)
- a. Zostać czyimś stronnikiem (1)
9. Zwrócić uwagę, rozważyć (1)
10. Włączyć się, wziąć udział (1)

1. Pochylić się (2): [Herod Agrypa] Weyrzał ná ſię/ vyrzał ptaká ktory mu wleciał ná głowę. Iozephus piſze/ przychyliwſzy ſie rzekł: áto ia bog wáſz vmieram. A powiedał mu tho wieſzcżek [...]/ iż ptak śmierć iego miał známionowáć. BielKron 141v.

przychylić się k komu (1): Xánt przyſzedſzy pániey pytał/ Ná łożu ią ſmutną záſtał: Lágodnie śię k niey przychylił/ By z nią nieco krotochwilił. BierEz C3v.

2. Zwrócić się do kogoś [komu do czego] (1): Dimittere se ad aurem alicuius, Przichilić ſie komu do vchá. Mącz 226b.

3. Przybliżyć się, podejść bliżej (2): BielKom C3v; A Wezwawſzy k ſobie Iakob ſynow ſwoich/ mowił k nim: Przychylcie ſie á ſłuchaycie/ ſynowie Iakobowi poſłuchaycie Izráelá oycá wáſzego/ przepowiem wam przyſzłe rzecży/ ktore na was w ony cżaſy przydą. BielKron 18v.

4. O czasie: zbliżyć się do określonej pory (1):

Fraza: »dzień ku wieczorowi się przychyli« = nastanie wieczór (1): Bowiem czás moy podobien ieſt/ ku krotkiemu dniowi/ ktory ſie iuż więc ku wieczorowi przychyli/ á czáſſy twoie ſą nigdy nieſkonczone/ á ieſteś bog nigdy niwczem nieodmienny RejPs 148v.

5. Spróbować coś osiągnąć, postarać się, przystąpić do działania (6):

przychylić się do czego cum inf [prawdopodobnie anakolut] (1): [te książki] ſą piſány: Aby ći kthorym Pan Bog ten funt dał/ tu ználazſzy co pogánić/ s tey przycżyny do cżego ſie ſzyrſzego á potrzebnieyſzego piſáć przichylili/ á Narod ſwoy y ięzyk zdobili RejWiz A5.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikami: do tego (1), k temu (3); aby (2), jakoby ‘żeby’ (2)] (4): RejPosWstaw [110²]v; SkarJedn A7; Wſzędzie pełno ieſt niezgod/ waśni/ miedzy wámi. Práwá zá mocą idą/ Pan chudzinę gniećie: A wżdy ſie k temu wſzyſcy przychylić nie chcećie/ Iákobyśćie z odmętu tego wypłynęli/ A żebyśćie do końcá w nim nie potonęli. BielSen 12; Zebyśćie ſię do tego zgodnie przychylili/ Abyśćie miedzy ſobą wilká vpátrzyli. Ktory owce z owcżárnie poćichu wykrada/ Y z wámi pocżćiwemi weſpoł w rádźie ſiada. CzahTr F2.

W przen (1):

Zwrot: »przychylić się umysłem [ku czemu]« (1): Tráſybulus Athenieńcżyk tákowey był chęći y miłośći przećiwko Oycżyznie ſwey/ ktorą widział być od trzydzieśći Tyrannow vtrapioną/ że máłą gromádę máiąc około ſiebie/ przychylił ſie vmyſłem ſwym ku wyzwoleniu iey od ich ſrogiego pánowánia. Phil D.

6. Postąpić według czegoś (7):

przychylić się do czego (3): Ná koniec [Fiedur] do tey rády ſie przychylił/ Aby go [Borzuja] był gdzye przez nogę náchylił. Y kazał Kſiędzu [figurze szachowej]/ drogą Rycerzową/ Náiecháć krzywym ſkokiem ná Krolową. KochSz B2; SarnStat 471 [idem] 846.

przychylić się k(u) czemu (4): mnie Minerwą zową/ A záwżdy mie ſłucháli wſzyſcy z mądrą głową. Y ty ieſliże ſie też k mey rádzye przychyliſz/ Poznaſz to w krotkim cżeſie iż ſie nie omyliſz. RejWiz 32; Thym sposobem Iſz Sliachetni Panowie wyżei omienioni lawnicy przychyliwszy [!] ktey vgodzie przyiaćielski [...], Przypatrziwszy się Contractom niepewnym [...], a ſzkodliwym. Te Contracti iednoſtainą zgodą ſprzizwolieniem wyzei omienionych ſtron, wniwecż zepsowali ZapKościer 1580/12v; BielSpr b2; RejPosWstaw [110²]v.

W przeciwstawieniu: »porzucić ... przychylić się« (1): Słuſzna rzecż ieſt/ áby ći ktorzy s Pánem Kryſtuſem powſtáli/ porzućiwſzy rzecży zyemſkie ku niebieſkim ſie tylko przychylili. RejPosWstaw [110²]v.

7. Zgodzić się, zaaprobować; se adiungere Modrz (5):

przychylić się do czego (4): gdyby ták będąc przekonáni żydowie piſmy ich właſnymi/ do náſzego ſie piſmá nowego przychilić chćieli: tedyby [...] CzechRozm 124v; A ták niech tych Sędźiow o ktorych mowimy będźie dźiewięć. [...] Dla tego ie lepák lichem [tj. liczbą nieparzystą] kłádę/ bo ieſli by byli cetnem/ á niezgadzáli by ſię w oſądzeniu cże^go/ záwżdyby iednego ſzukáć trzebá/ ktory by ſię ábo do te^go ábo do owe^go zdánia przychylił: ktorego iednák do licżby lichem idącey nietrzebá. ModrzBaz 92v; ActReg 18. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.

przychylić się ku czemu (1): A my gdy w tym obojgu [tj. w sprawie obrony domowej i postronnej] zdanie WM wszech słyszeć będziem, radzi się ku wszyćkiemu przychylemy Diar 41.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): A ten wſzytek lud rycerſki y ſpráwiony ku boiu ſćiągnęli ſię do Hebron [...]/ áby poſtánowili Dawidá Krolem nád wſzytkim Izráelem/ ktemu też iny wſzytek lud Izráelſki przychylili ſię do tego iednoſtáynem ſercem [corde uno erant] áby obráli Dawidá Krolem. BibRadz 1.Par 12/38.

8. Okazać posłuszeństwo, życzliwość; o Bogu: łaskę; inclinari, intendere Vulg; declinare PolAnt [w tym: k(u) komu (7)] (8): RejPs 129; OCżekawáiąc ocżekawałem Páná/ y przychylił ſie ku mnie. I wyſluchał prośby moiey Leop Ps 39/2; W on dzień przychyli ſie cżłowiek ku ſtworzyćielowi ſwoiemu/ á ocży iego ku ſwiętemu Iſráelſkiemu poglądáć będą Leop Is 17/7; [Amurat do Skanderbega, który przeszedł na chrześcijaństwo:] bom ćie nie dał dokońcá trapić/ przetom lud máły przećiw thobie poſłał/ máiąc o tobie tę nádzieię iż prziydzieſz kſobie. A ták nieprzeſtánieſzli tego pomyſlęć o thobie inácżey/ á przychyliſzli ſie ku mnie/ będzieſz miał pierwſzą łáſkę y ſwoię oycżyznę w pokoiu BielKron 245v.

przychylić się do kogo (1): CzechEp 121 cf W przeciwstawieniach.

[przychylić się komu: a Turcy się boją bardzo tego, aby się Chrześcijaństwo nie wzburzyło a do ich ziemie nie wtargnęło, abociem gdyby to ujrzeli Chrześcijanie, ktorzy pod niemi są, wszyscyby się jem podług Chrześcijaństwa sprzeciwili [wszyscyby od nich odstąpili, a Chrześcijanom się przychylili P] PamJancz 120.]

W przeciwstawieniach: »[odstąpić], opuścić ... przychylić się« (1): nie tuſzę/ áby też ten ktoryby iedynego tego wodzá/ drogę/ żywot/ y náucżyćielá od Bogá dáne^go opuśćiwſzy/ á do ktorych ſię inſzych przychyliwſzy miał żywotá wiecżnego doſtáć. CzechEp 121; [PamJancz 120].

W przen (2):

Fraza: »przychylił się umysł« (2): Nie záśiádáy z mężátką. Ani ſię z nią ſkłádaj ná bieſiádę/ áby ſię ſnadź nie przychylił k niey vmyſł twoy [ne forte declinet anima tua in illam]/ á vpadłbyś przez twą pożądliwość w zginienie. BibRadz Eccli 9/11; BudBib Eccli 9/11.

a. Zostać czyimś stronnikiem (1):

W przeciwstawieniu: »odstąpić ... przychylić się« (1): Papież od ſtąpiwſzy krolá Fráncuſkiego przychylył ſie ku Ceſárzowi. BielKron 197v.

9. Zwrócić uwagę, rozważyć [do czego] (1): Ale á iákoż poznáć/ iákim kto vmysłem prośi? Ia widzę że tego inácżey poznáć nielza chybá ná domysł: ácż wiem dobrze/ że to cżęſto omyla. Ale iednák ná oſtrożność należy/ do wſzytkiego ſię pilnie przychylić [animum advertere]/ á obácżáć co nas wiedźie do prawdy. ModrzBaz 44.

10. Włączyć się, wziąć udział [ku czemu] (1): Colloquiis se immiscere, Przichylić ſie ku rozmowóm. Mącz 224a.

Synonimy: 1. nakłonić się, przykłonić się, skłonić się; 2. skierować się, zwrocić się; 3. przybliżyć się; 4. nadejść, nastać, nastąpić, przyść; 5. postarać się; 6. nakłonić się, skłonić się; 7. przystać, przyzwolić, uznać, zgodzić się; 8. nakłonić się, przykłonić się, skłonić się; 9. rozważyć; 10. przyłączyć się, włączyć się.

Formacje współrdzenne cf CHYLIĆ.

Cf [PRZYCHYLENIE]

AĆ