[zaloguj się]
[pdf]

ROZWAŻYĆ (81) vb pf

o jasne; w inf -å- (13), -a- (3); -a- GliczKsiąż (2); -å- : -a- RejZwierc (5:1); w imp 2 sg a jasne; w pozostałych formach a pochylone (w tym 2 r. błędne znakowanie).

Fleksja
inf rozwåżyć
praet
sg
1 m rozwåżyłem, rozwåżył
2 f rozwåżyła
3 f rozwåżyła
imperativus
sg pl
2 rozważ rozwåżcie
3 niech, niechåj(że) rozwåży niechåj rozwåżą
conditionalis
sg pl
2 m m pers byście rozwåżyli
3 m by rozwåżył m pers by rozwåżyli
f by rozwåżyła m an

inf rozwåżyć (17). ◊ fut 2 sg rozwåżysz (6). ◊ 3 sg rozwåży (12). ◊ 1 pl rozwåżymy (2). ◊ praet 1 sg m rozwåżyłem, -m rozwåżył (2). ◊ 2 sg f -ś rozwåżyła (1). ◊ [3 sg f rozwåżyła.] ◊ imp 2 sg rozważ (9); -aż (2) KromRozm I, RejZwierc, -(a)ż (7). ◊ 3 sg niech, niechåj(że) rozwåży (3). ◊ 2 pl rozwåżcie (2); -åż- (1), -(a)ż- (1). ◊ 3 pl niechåj rozwåżą (1). ◊ con 3 sg m by rozwåżył (1). f by rozwåżyła (1). ◊ 2 pl m pers byście rozwåżyli (1). ◊ 3 pl m pers by rozwåżyli (1). ◊ part praes act rozwåżąc (1) BielKron 200. ◊ part praet act rozwåżywszy (21).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVII(XVIII) – XVIII w.

1. [Rozmierzyć, odmierzyć części do podziału: rozvazycz, rozmyerzicz, zamyerzicz, zagraniczicz limito, -are i⟨d est⟩; terminare ReuchlinBartBydg Q5.
a. Zważywszy podzielić na części [co]: A Ty ſynu cżłowiecży weźmi ſobie miecż oſtry/ coby y włoſy golił: á wziąwſſy ij/ powlecżeſz go po głowie twoiey/ y po brodzie twoiey: y weźmieſz też ſobie ſzale z gwichty/ y rozważyſz [divides] włoſy. Leop Ez 5/1 (Linde).]
2. Zastanowić się, przemyśleć, zbadać; perpendere Mącz, Calep; acie mentis pertractare Mącz; expendere Modrz; consultare, decernere, deliberare, deliberationem habere, statuere Calep (76):

rozważyć co (62): BielŻyw 44; RejŁas w. 10; á on [Bóg] niezmienił przyrodzenya dobrotliwoſći ſwoich/ y rozważywſſy to wmiłoſierdziu ſwoiem wywiodł ie ná ſſerokie roſkoſſy beſpieczeńſtwá ich. RejPs 159v, 22, 69v, 114, 150, 179v (11); Niechai że ſię każdy/ wtych ſłowiech obezry iako we zwierciedle/ a ſwoie panieńſtwo rozważy. SeklWyzn f3; SeklKat F4v [2 r.]; KromRozm I E2; Bo ty [nadziejo] ſamá cieſzyſz záſmucone/ [...] Y mnieś teraz pocieſzyć racżyłá/ Gdyś tu głupſtwo náſze rozważyłá BielKom G5v, nlb 4; GliczKsiąż D3, H4, I2; Ieſtći żywot roſkoſzny/ lecż kto gi rozważy/ Iuż ſwobodę s ſumnieniem/ práwie ná ſzańc waży. RejZwierz 117v; BielKron 81, 112, 231, 392v; Mącz 289b, 405d, 462a; GórnDworz O8, V2; RejPos 263, 326v; RejPosWiecz3 99v; álbo też tákże o tym y młode ludzi będzieſz vcżył y ćwicżył/ ieſli ſobie y im też nie rozważyſz trzeźwośći/ cżuynośći/ dziwnych ſpraw/ cznoth/ pomiáry/ y inych przypadkow onych ludzi zacnych tymi cnotámi ozdobionych RejZwierc 14v, A3v, B2v, 18v, [283], 71v [2 r.] (17); ModrzBaz 27, 72; PaprUp F. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikami: to (6), wszytko (1); zaimek pytajny (11), iż(e, -by) (8), zaimek względny (1), aby (1), jeśli ‘czy’ (1)] (22): RejPs 133v, 180v; RejJóz B4; Naprzód wroćimyśię do tego coſmy onich przy śiodmęm cap. ſłyſzeli/ Potém co tam powiedźiáno pilnié rozwáżywſzy/ mimo wielé inſzych rzeczy/ tę włáſnośc prawie wſzyſtkich naſzego czaſu fałſzywych prorokow pamiętáimy MurzNT 108v; A iż ſye prętko wymyſlu ſwego imye/ nyerozważywſſy v ſyebye yeſli co ma w ſobye prawdźye przećiwnego KromRozm II p3v; tedy nyechayże ſobye dobrze rozważy [matka]/ áby táką [mamkę] yednáłá coby y żywotá byłá dobrego/ y rozumu nyepodłego. GliczKsiąż D5v; co nyechayby ſobye rozważyli/ ći ktorzy chcą ſyny ſwe młode do dworu odſyłáć/ yáko ieſt bárzo ſzkodliwa rzecż y nyeprzyſtoyna bez náuki yákyey/ ktorąby ſyn nye był wypolerowan to cżynić. GliczKsiąż I2, H3, M7; BielKron 200; Muśiſz rozważyć ſobie/ iż thu iuż ná zyemi żadnego wſpomożenia/ żadney rády/ áni żadnego rátunku ſobie ználeść nie możeſz/ ieſli nie podnieſieſz ocżu ſwoich w niebo do tego Páná á miłoſiernego dobrodzyeiá ſwoiego RejPos 202, 173v, 196v, 235v; RejZwierc 21v, 57, 72, 80v, 87v [2 r.], 90v, 151v.

Zwroty: »dobrze rozważyć« (3): GliczKsiąż D5v; Krol pan moy proſi/ ábyśćie to v ſiebie dobrze rozważyli/ á nań dobre bacżenie mieli. Ieſli [...] BielKron 231; Co ták rozumiem iż cżtąc powoli lepiey to będzieſz vmiał rozważyć niżli iákoć tu ieſt krotko wywiedziono RejZwierc A3v.

»rozważyć jaśnie« (1): Rozważyłem ty wſzytki rzecży ſam w ſobie iáſnie [Omnia haec tractavi in corde meo Vulg Eccle 9/1]/ iż ſpráwiedliwi y mądrzy/ y ich ſłudzy ſą w ręku Bożych. BielKron 81.

»w myśli, na myśli (swej) rozważyć« [szyk zmienny] (2:1): Czozby kolwiek powiedać chciał pirwey na myſli rozważ. BielŻyw 44; RejPs 206; ROzważywſzy pilnie w myſlach ſwoich/ czo tho ieſt zá Pan/ á iákie ſą nierozmierzone dobrodzieyſtwá iego przećiwko narodowi ludzkiemu RejPos 173v.

»pilnie rozważyć« = diligenter perpendere Mącz [szyk zmienny] (4): A kto to pilnie rozwáży obaczy ſie iż to ieſt bog ktory ma moc nád wſſytki národy RejPs 69v; MurzNT 108v; Mącz 289b; RejPos 173v.

»roztropnie (a. roztropnym rozumem) rozważyć« (2): Zwycięży [cnotliwy] w ſobie ſnádnie y łákomſtwo/ gdyż to ſobie roſtropnie rozważy/ iż náturá cżłowiecża ná rownym á ná ſłuſznym przeſtáć może. RejZwierc 21v; Tákże y cżłowiekowi poććiwemu/ ktory roſtropnym rozumem wſzytko około ſiebie rozważyć może/ á czo mu złego záſzkodzić może? RejZwierc 71v.

»sobie, (sam) u siebie, sam w sobie, sobą, sam z sobą rozważyć« = expendere secum Modrz [szyk zmienny] (28:8:2:1:1): POſluchay pilno kto chce powieſći moiey á rozwaſz vſiebie ſlowá moie RejPs 114; rozwaſz ſobie coś obiecował przodkom náſſym RejPs 133v, 22; SeklKat F4v; Oſtátek ſlow ſwyętego Pyotrá ſam z ſobą rozwáż/ vźrzyſz iż ſye wſſyſtko ná Lutrá y vcznye yego przytráfi KromRozm I E2; KromRozm II p3v; BielKom nlb 4; Ale co wyele o thym piſáć/ od proſtego przykłádu to możem wzyąć y ſobie rozwáżyć. GliczKsiąż H4, D3, D5v, H3, I2, M7; Cyrus rozważywſzy ſam w ſobie ty rzecży/ co iednemu dziś potym drugiemu przychodzi/ kazał go [Krezusa] od śmierći odwieść/ á chowáć pocżćiwie iáko ná krolá zależy. BielKron 112; Napierwey dzywuiąc ſie [kardynał Kampeius] tákim mężom zácnym cierpieć miedzy ſobą tákie odmyennośći w náuce Piſmá Swyętego w ktorey przodkowye ich porodzili ſie [...]/ dla niektorych trochę porády wywrotow á ſwego mnimánia/ á nie rozważąc [!; zam. rozważając a. rozważywszy] ſobą [= sobą a. z sobą] gdzye ciągnie to powonienie/ á iáki koniec będzye mieć. BielKron 200, 81, 231; GórnDworz O8; RejPos 196v, 202, 235v, 326v; RejPosWiecz3 99v; RejZwierc 14v, 18v, 21v, 57, 76v (15); á ktorzi też nierozważywſzy pirwey v śiebie ſpraw [negotiis non recte prius expensis] o ktorych rádá ma być/ przychodzą do kołá rádnego ModrzBaz 27, 72.

Szeregi: »(i) rozważyć a (i) obaczyć (się)« [szyk 2:1] (3): Wcżym rodzicy myeliby ſie obácżyć/ á to ſobye rozwáżyć/ iże potrzebá/ áby y ſyny ſwe ku temu y tákyemu rzemyęſlu wyedli. GliczKsiąż H3; A poććiwemu cżłowiekowi iáko tho ieſt ſzkodliwy przymiot [tj. pycha]/ tho iuż káżdy ſnádnie y rozwáżyć y obacżyć może. RejZwierc 72, 83.

»rozmyślić się, (a) rozważyć« (5): Gdy ſie dobrze rozmyſliſz á rozważyſz zaſługi tego y onego ludu/ naydzyeſz to nieſprawiedliwie być od ćiebie BielKron 392v; Mącz 462a; RejZwierc 162v; PaprUp F; Calep 300a.

»w głowę wziąć a rozważyć« (1): iż kto ono wſzytko ſobie w głowę weźmie/ á rozważy/ záraz oſądzi iż białegłowy/ nigdy ku temu kreſu przyść niemogą. GórnDworz V2.

W przen (1)
Fraza: »żadna myśl rozważyć nie może« (1): A coż tho zá zapłátá ma być náſz miły Pánie? oto ią maſz opiſáną z rozlicżnych głoſow piſmá ſwiętego/ iż iey obfitośći/ bogáctwá/ á roſkoſzy [...] żadne piſmo wypiſáć/ żadna myſl rozważyć nie może. RejPos 263.
3. Przedstawić do zastanowienia się; zaproponować, poinformować, pouczyć, upomnieć; facere intelligere PolAnt [komu] (5): á ták rozważywſzy im vpominał ie/ zwłaſzcżá Rákuſzány/ Węgry/ Cżechy/ y pogránicżne Niemce/ coby chćieli poſtępić ku obronie tákiey. BielKron 219v.

rozważyć co (2): [rozważyłá to Krolowi/ pokazawſzy mu że ſię to w Polſzcże nie záchowuie PlutBBud R]. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym. [Cf 2. rozważyć co RejZwierc 14v.]

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikami: to (1), wszytko (1); zaimek względny (3)] (3): A czo ſie z nimi dzieie wſzytko im rozwaſcie RejJóz P6v; RejZwierc 90v; Náucżćie mię á vmilknę/ á w cżymbych zbłądził rozważćie mi. BudBib Iob 6/24.

Szeregi: »rozważyć, rozwieść« (1): Iużći [przyjaciel w rozmowie] wſzytko nadobnie rozważy/ rozwiedzie/ czoby mu ſie do kogo y do ciebie ſámego nie podobáło/ y s cżegobyś ſie ſam w ſobie pokáráć y pohámowáć miał. RejZwierc 90v.

»rozważyć a wyłożyć« (1): poſłał do niego [Pan do pustelnika] Anyołá ſwego/ áby mu one mieyſce [w liście św. Pawła] rozważił á wyłożił. RejZwierc 174v.

Synonimy: 1. rozmierzyć; 2. obaczyć, przepatrzyć, przypatrzyć się, rozbaczyć się, rozebrać, rozeznać, rozliczyć, rozmiarkować, rozmyślić, rozmyślić się, rozpatrzyć, roztrząsnąć, rozwieść.

Formacje współrdzenne cf WAŻYĆ.

Cf 1. ROZWAŻENIE, ROZWAŻONY

RS, ALKa