Fleksja
| praet |
|
sg |
pl |
| 2 |
m |
rozwiódłeś, -ś rozwiodł |
m pers |
|
| 3 |
m |
rozwiodł |
m pers |
rozwiedli |
| f |
rozwiodła |
m an |
|
| n |
|
subst |
rozwiodły |
| plusq |
|
sg |
| 3 |
m |
był rozwiodł |
| imperativus |
|
sg |
| 2 |
rozwi(e)dź |
| 3 |
niech rozwiedzie |
| conditionalis |
|
sg |
pl |
| 1 |
m |
bych rozwiodł |
m pers |
|
| 2 |
m |
byś rozwiodł |
m pers |
|
| 3 |
m |
by rozwiodł |
m pers |
by rozwiedli |
| con praet |
|
sg |
pl |
| 1 |
m |
bym był rozwiodł |
m pers |
|
| 3 |
m |
by był rozwiodł |
m pers |
by byli rozwiedli |
| f |
rozwiodłaby była |
m an |
|
| impersonalis |
| praet |
rozwiedzi(o)no |
| con |
by rozwiedzi(o)no, by się rozwiodło |
| participia |
| part praet act |
rozwiodszy |
inf rozwieść (13). ◊ fut 1 sg rozwiodę (1). ◊ 3 sg rozwiédzie (5). ◊ praet 2 sg m rozwiódłeś, -ś rozwiodł (3). ◊ 3 sg m rozwiodł (9). f rozwiodła (5). ◊ 3 pl m pers rozwiedli (1). subst rozwiodły (1). ◊ plusq 3 sg m był rozwiodł (1). ◊ imp 2 sg rozwi(e)dź (2). ◊ 3 sg niech rozwiedzie (1). ◊ con 1 sg m bych rozwiodł (1). ◊ [2 sg m byś rozwiodł.] ◊ 3 sg m by rozwiodł (5). ◊ 3 pl m pers by rozwiedli (1). ◊ con praet [1 sg m bym był rozwiodł.] ◊ 3 sg m by był rozwiodł (1). f rozwiodłaby była (1). ◊ 3 pl m pers by byli rozwiedli (1). ◊ impers praet rozwiedzi(o)no (1). ◊ impers con by rozwiedzi(o)no (1), [by się rozwiodło ]. ◊ part praet act rozwiodszy (2).
1.
Rozciągnąć szeroko, rozszerzyć, powiększyć;
dilatare Vulg, PolAnt; amplificare Vulg [kogo (Przen), co] (6):
Kthory przemogł rozprzeſtrzenić miáſto/ […] y rozwiodł [rozſzérzył WujBib] weśćie do domu (marg) Bożégo. (–) y do ſieni. Leop Eccli 50/5.
Przen (1):
Zwrot: »rozwieść szeroko« (1): ktore […]/ áby tych dźiſieyſzych cżáſow chowáne tákże były/ nie rozwiodłáby byłá nigdy ták ſzeroko ſwych proporcow roſpuſtá ReszList 148.
a.
O terytorium (3):
Pirrhe ná co woyſká zbieraſz: […] Zebych/ powieda/ rządnie wezbrał wſkorę Nieprzyiaćielá/ y odniosł gorę. A coſz będźie potym? Páńſtwo ſwe rozwiodę RybGęśli B3v.
Zwroty: »
[daleko
], szeroko rozwieść« (
1):
znia [tj. Panią Świętą] barzo ſzeroko rozwiedli granice PaprUp A3v;
[JanWróż 55 (Linde)].
»rozwieść granice« [szyk zmienny] (1): PaprUp A3v cf »szeroko rozwieść«, [JanWróż 55 (Linde) cf »wzdłuż i wszerz rozwieść«].
[»wzdłuż i wszerz rozwieść«: gránice Króleſtwá tego/ y ſławę imięnia ſwégo/ wzdłuż y wſzérz dáleko rozwiédźie JanWróż 55 (Linde).]
Przen (1):
[Zwrot: »rozwieść granice«: Gdy Pán Bog twoy rozwiedzie á rozprzeſtrzeni gránice twoie [dilataverit … terminos tuos] […] Leop Deut 12/20 (Linde).]
Szeregi: »albo rozwieść albo rozciągnąć« (
1):
Bog Iáphetá niechay rozmnaża [dilatet] miłośćiwie/ […] (marg) Albo rozwiedźie/ álbo rośćiągnie. To blogoſłáwieńſtwo znáczy powołánie poganow/ ktorzy z Iáphetá poſzli. [...] (–) BibRadz Gen 9/27.
[»rozwieść a rozprzestrzenić«: Leop Deut 12/20 (Linde) cf Zwrot.]
b. O urodzajnej plantacji: dać rozrosnąć się; przen [dokąd] (1): Rozwiódłeś iéy [Panie] płodné rózgi do morzá ſámego/ A iéy piękné látorośli do brodu wielkiego. KochPs 121.
2.
Rozdzielić, rozłączyć [w tym: kogo, co (10)] (11):
a.
Rozdzielić walczących (2):
Zwrot: »od siebie rozwieść« (1): Było krzyku doſyć/ áż ie gwałtem od ſiebie rozwiedzyono trzećiego dniá ſie rozſtawáli [król węgierski i królewic z królewną] [...] BielKron 414v.
α. Z podmiotem nieosobowym: być przyczyną ukończenia walki (1): z obu ſtron bitwá iednáko trwáłá áż ie noc rozwiodłá BielKron 105v.
b.
O więzach społecznych (8):
Zaczni to dzis dom na ſwieczie [mowa o kotach] Pelno go w kazdim powieczie […] Wierzmie zadni nierozwiedzie Tak rano iak po obiedzie [tj. kotów w gromadzie nikt nie tknie, nie rozdzieli] RejRozm 394.
Przen [z kim] (3):
ktora [dusza twoia] iuż owdowiáłá prze ſproſność grzechu twego/ á rozwiodłeś ią z wdzięcżnym oblubieńcem iey á s pánem iey. RejPos 223.
Szereg: »rozwieść a odłączyć (a. rozłączyć)« [szyk 1:1] (2): RejPos 218; iż złośći náſze/ thák iáko ſam [Pan] do nas wſkázowáć racży/ rozwiodły nas z nim/ á dáleko nas odłącżyły od niego RejZwierc 263v.
α.
Z podmiotem nieosobowym: być powodem rozdzielenia [z kim] (1):
[Ea res multo maxime diſiunxit illum ab illa. Tá rzetz go nawięcey rozwiodłá z nią. TerentMatKęt P.
]Przen (1): Drugi więc ſwą wioſkę mija Rozwiodłá go ſnią deliya [tj. stracił wieś wydając pieniądze na ubiory] RejRozpr Iv.
β.
Udzielić rozwodu; rozbić małżeństwo (3):
Ieſcze tez kv ſądu dvchownemv przyſlvſſecz ma rozprava […]. Ktemv orozvody, o vznanie poſſagu oſſoby tey ktorąby rozwiedziono ComCrac 21.
W przeciwstawieniach: »złączyć, [zwieść] ... rozwieść« (1): [do biskupa] Ale złącz/ iákoś rozwiodł: […] y ia/ y oná [żona]/ Nie prágniewá do śmierći być rozdźieloná. KochPieś 52; [SądParysa C2v].
[Zwrot: »[miedzy kim] małżeństwo rozwieść«: myſliłeś miedzy námi małżeńſtwo rozwieſć A mnie ku ſwey luboſći zwieſć. SądParysa C2v.]
Przen (1): A z iednayćie Commiſſyią Rozwieſć tę Contrybuciią Boć iáko ſkoro náſtáłá Ták wnet z wiárdunkiem ſlub bráłá RejRozpr G2.
c. O szyku wojennym: rozprowadzić na boki, tworząc odstępy między oddziałami (1): ktorzy ná przodku ſthoią rozwieść ich połowicę ná práwą ſtronę/ á drugą połowicę ná lewą ſtronę/ ták iákoby rowno wſzyſcy ſzli poſkokiem złożywſzy drzewcá iedni zá práwą/ drudzy zá lewą ſtroną. BielSpr 72.
3.
Przerwać, zakończyć coś;
dissolvere Mącz, Calag; discindere Mącz; dirimere Calag [w tym: co (10)] (11):
Amicitias dissolvere, Prziyąźń [!] s kim rozerwáć/ rozwieść. Mącz 401a,
372a;
Zutrennen. Rozwieść. Rozproſzyć. Roziąć. Dirimere. Calag 597b.
[rozwieść komu czym: [Biesiadnicy posłali sługę po pannę dla zabawy] nie było go długo; […] Wynidą z izby, a on śpi na skrzyni. I takiem śmiechem rozwiódł jem biesiadę, A ze złej w dobrą obrócił ich radę. Otwin(?)Erot 43.]
α. Z podmiotem nieosobowym: być przyczyną końca (1): Ten też pobudził wſzytki krole y pány Krześćiáńſkie […] przećiw Turkowi/ ále iego krotki wiek tę rzecż rozwiodł/ ábowiem […] morem vmárł/ drudzy ſie dla moru roziecháli. BielKron 189.
a.
Pojednać walczących, zwaśnionych; być rozjemcą (7):
[Ksieni] oná y s ſyny y z rádą ſwoią/ […] zámknęłá ſie ná zamku Mákowie. pocżęli ich Sláchtá dobywáć/ […] Rozwiodł te burzkę Ian z Laſká BielKron 416v.
rozwieść czym (2): Disceptare controversias aliquorum, Miedzi dwie ſporne ſtronie wſtępić/ á rozwieść rzecz słowy. Mącz 90a; [ktorzy [posłowie papiescy] tę woynę wnetże roźwiedli miedzy nimi Compromiſem BielKron 1597 317].
Zwrot: »bitwę, [wojnę] rozwieść« (3): tego [Juliusza papieża] krol Fráncuſki Lodwig był poráźił. Tę bitwę chciał był Ceſarz Máxymilian rozwieść/ gdy poſłał biſkupá Sálopurſkiego do Iuliuſzá o przedłużenie/ áby ie poiednał. BielKron 190, 190, 411; [Krol Iágieło z Witołtem […] gdy ciągnęli [na Krzyżaków] do Pruſkiey ziemie/ Tám do nich przyiechał Bartolomeus Capra […] od Papieżá/ ktory onę woynę rozwiodł […] y przymierze do dwu lat miedzy nimi á Krzyżakámi vtwierdził. StryjKron 548 (Linde); AktaSejmikPozn 1600/215].
α.
Z podmiotem nieosobowym: być przyczyną przerwania bitwy (2):
Zwrot: »bitwę rozwieść« (2): noc bitwę rozwiodłá. Názáiutrz Troillus s Pariſem wywiedli woyſko przećiw Grekom BielKron 58v, 252.
4.
Przedstawić słowami; (o)powiedzieć; wyłożyć obszernie [w tym: co (24), komu (21)] (28):
RejJóz Gv;
Co tho ieſt ſwego ſtanu vżywáć pocżćiwie/ […] Acż mi to on ſwięty mąż też był pirwey rozwiodł/ Ale […] RejWiz 96v,
9v;
BielKron 301;
ActReg 150;
[Byłoby tu co rozwieść; gdybym rzeczy nieſkracał. HerbNauka o2 (Linde)].
rozwieść czym (2): iż thá mądra páni/ Szyrokoć to rozwiodłá ſwemi rozmowámi. RejWiz 96. Cf »rozwieść rzeczą szeroką«.
Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to (1); zawsze: zaimek pytajny] (3): Zdało się im [posłom] potrzebno, [...] aby im [senatorom] to rozwiedli, w jakowe zniewolenie wszytki przywodzą a co za szkodliwa sequella, aby Krol imo wiadomość szlachty miał, co chciał, na nie stawić. Diar 61; BielKron 198v; RejZwierc 90v.
Zwroty: »rozwieść rzecz,
[sprawę
]« [
szyk zmienny] (
1):
Ceſarz wyſłuchawſzy wſzytkich wotá/ rozwiodł im rzecż długą/ ſprzodku pocżąwſzy/ […] BielKron 219v;
[JanPrzyw 122].
»szyroko, rzeczą szeroką rozwieść« [szyk zmienny] (3:1): To ćwicżenie żebych ſſerzey mogł rozwyesć/ wten cżás miyam/ […] bo to káżdy wye iż thák yeſt/ yáko piſſę. GliczKsiąż I2v; RejWiz A5v, 96; Ládziſław [...] Sálomoná poimał [...]/ wſzákże potym rozwiodſzy mu rzecżą ſzeroką iego ſkutki/ puśćił go wolno BielKron 301.
[»ustnie rozwieść«: co bym ustnie był Waszym Miłościam rozwiódł, […] to pisaniem swym teraz czynię. DudEpist III 323.]
Szeregi: »powiedzieć a rozwieść« (
1):
ktorzy máią wybráć ludzi vcżone/ […] ktorzy by roſſądek piſmá ſwiętego powiedzieć á rozwieść vmieli BielKron 217.
»i przeczyść i rozwieść« (1): ieſliże ſam cżytáć nie vmieſz/ więcz komu inſzemu kázáć/ coby y nadobnie przecżedł y rozwiodł RejZwierc 173.
»przypomnieć a rozwieść« (1): áby ná przod Kſiążętom przypomniał/ á rozwiodł/ iáko on [papież] tego zá wychrzenia Lutrowego z żáłoſcią vżywa BielKron 198v.
»rozwieść a ukazać« (1): Y roſwiedż mu wſſytky blędy A vkaż mu yako kędy Ma oċyſcżic ſwe ſumnienie RejKup Pv.
»rozważyć, rozwieść« (1): Iużći [przyjaciel] wſzytko nadobnie rozważy/ rozwiedzie/ czoby mu ſie do kogo y do ciebie ſámego nie podobáło RejZwierc 90v.
a.
Argumentami przekonać, wyperswadować; zabronić, zapobiec czemuś (6):
Y byłby to Krol vdzyáłał ktoremu ſnich [skazał na śmierć]/ by byli thego pánowie Polſcy krolowi nie rozwiedli BielKron 401v,
419;
[Diar 1566 28;
chćieli [Polacy] wtárgnąć do Sląſká: ále Krol Włádyſław dowiedźiawſzy ſie tego rozwiodł im to/ obawiáiąc ſie áby mu to przeſzkody iákiey do woyny Tureckiey nie vcżyniło BielKron 1597 375].
Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: iż (2), aby (1)] (3): [bogacz z piekła prosił o posłańca] z vmárłych do brátow á do prziyacyoł ſwych/ ktorymby rozwyodł/ áby ſie w ſwyecye nye kocháli/ dobrze áby lepyey Bogu ſlużyli GliczKsiąż G8v; ktory [zamek] chćieli drudzy Turcy poddáć/ ále im to ieden rozwiodł/ iż lepiey poććiwie vmrzeć niż bez ćći żyć. BielKron 243v, 249.
Zwrot: »rozwieść z [jakiej] przyczyny« (1): Rádá żydowſka […] zgodźiłá ſię ná Dekret/ Apoſtoły wygłádźić: Gámáliel […] miedzy nimi Senator/ rozwiodł to/ z tey przycżyny. Ieśli ći ludźie nie ſą z Bogá: tedy zá cżáſem ſámi vſtáną […]. Ieśli też z Bogá ſą/ trudno co przećiw woli iego zácżynáć maćie. PowodPr 55.
[Szereg: »rozwieść a pohamować«: abys tho w.m. urodzonemu Olbrichtowi Laskiemu rozwiodl a w tim go pohamowal, aby […] CorfusDocum ⟨1563⟩ nr 117.]
b.
Objaśnić, wytłumaczyć (6):
cżego zyemſki krol/ ledwe áż mu prokurator ábo pomocnik iáki rozwiedzie/ zrozumieć nie może. RejPos 133.
Ze zdaniem dopełnieniowym [zawsze z zapowiednikiem: to; zaimek pytajny (2), iż (1)] (3): coż potym iż widzę/ Ale iż nie rozumiem/ […] Rozwiedź mi to moy brácie/ co ſie to wżdy dzyeie RejWiz 168; iżem ia ieſt Anyoł iego do ciebie ná vrząd poſłány/ ábychći to rozwiodł cżemuś ſie dziwował/ y w cżymeś wątpił. RejZwierc 175v, 200.
Zwrot: »rozważnie rozwieść« (1): ſnadź y ſzalony […]/ gdyby mu to rozważnie rozwiodł/ […] ſnadźby wyrozumiał co ieſt lepſzego/ ieſli ták błogoſłáwionego żywotá vżywáć […] cżyli być tym głogiem drapieżnym RejZwierc 131.
Przen: Być czyimś przewodnikiem, poprowadzić kogoś (1): Tenći [rozum] twe wſzytki ſpráwy nadobnie rozwiedzie/ A ku wdzięcżney ſtałośći ſnádnie cie przywiedzie. RejZwierc 180.
![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}