Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZYŁBICZNIK

Następne hasło: PRZYŁĘCZAĆ SIĘ »

PRZYŁĘCZAĆ (32) vb impf

W inf -łę-; w pozostałych formach -łą-.

a jasne.

Fleksja

indicativus
inf	przyłęczać
praes
	sg	pl
1	przyłączåm	przyłączåmy
2	przyłączåsz	przyłączacie
3	przyłączå

praet
	sg
3	m	przyłączåł

imperativus
	sg	pl
2	przyłączåjże	przyłączåjcie

conditionalis
	pl
3	m pers	by przyłączåli

inf przyłęczać (1). ◊ praes 1 sg przyłączåm (9). ◊ 2 sg przyłączåsz (1). ◊ 3 sg przyłączå (5). ◊ 1 pl przyłączåmy (9). ◊ 2 pl przyłączacie (2). ◊ praet 3 sg m przyłączåł (1). ◊ imp 2 sg przyłączåjże (1). ◊ 2 pl przyłączåjcie (1). ◊ con 3 pl m pers by przyłączåli (1). ◊ part praes act przyłączając (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde bez cytatu s.v. przyłączyć.

Znaczenia

Dołączać jakiś element do większej lub ważniejszej całości, sprawiać, aby coś było razem, dokładać (32)
- a. O osobach (9)
  - α. O relacjach między Bogiem a człowiekiem (4)
  - β. Przydawać, dodawać jako pomocnika (2)
- b. O abstraktach (5)
- c. O tekście (3)
- d. O terytoriach, posiadłościach i budynkach: wcielać, włączać, oddawać pod czyjeś władanie (9)

Dołączać jakiś element do większej lub ważniejszej całości, sprawiać, aby coś było razem, dokładać; adiungere Mącz, Modrz, Calep, JanStat, Cn; asciscere, aspergere Mącz, Cn; adiugare Calep, Cn; ascire, gregare, sociare Mącz; conectere JanStat; accorporare, agglomerare, aggregare, associare, attexere, congregare, iungere Cn [w tym: kogo, co (25)] (32): Adscio, sed usitatius Adscisco, id est adiungo, Prziłącząm [!]/ przimuyę/ prziſadzam. Mącz 373a, 149d, 177d, 398b; Adiugo – Prziwięzuię, przilaząm, przipętuie. Calep 24b, 24b.

a. O osobach (9):

przyłęczać do kogo, do czego (2): Chcąc mieć trży ſpoſoby nátur/ Complexiéy álbo vtemperowánia/ á przyrodzonégo poſtánowienia/ w káżdym CZłowieku: áby inſzy był phlegmátyk/ drugi koleryk/ trzeći melánkolik [...] Do kthórych/ czemu Krwiſtégo/ co Sanguineum zowia/ nieprzyłączamy/ łátwia ſpráwá/ iż ten w Cieplicach niéma nic czynić Oczko 33v. Cf Zwrot.

Zwrot: »przyłęczać do siebie, ku sobie« = adiungere sibi Modrz (1:1): PRzitym tego ktory ieſt mdły w wierze/ prziymuyćie (marg) To ieſt/ przyłączayćie ku ſobie (–)/ nie abyſcie wſzcżynáli poſwarki około gadek. BibRadz Rom 14/1; ModrzBaz 47v.

α. O relacjach między Bogiem a człowiekiem (4):

przyłęczać do kogo, do czego (2): A wzyąwſzy ią [nędzną owieczkę, tj. zbłąkanego wiernego] ná ony rámioná ſwięte ſwoie/ ofiáruie ią Bogu Oycu ſwemu niebieſkiemu/ [...] przyłącża ią do oney ſpołecżnośći wiernych RejPos 168v, 324.

przyłęczać ku komu [= uznawać za kogo] (1): Sąm też pan v Mathuſſa s. roſkázuye [...] kyedy yeden drugyego obráźi/ á nápomyenyon od koſcyołá/ nye vſlucha/ tákyego ku pogánom przyłącza/ á ták od zboru á koſcyołá krzeſciyáńſkyego odłącza. KromRozm III F4.

przyłęczać miedzy kogo (1): Nie przyłączayże miedzy grzeſzniki duſze moiey [Ne consumas cum peccatoribus animam meam]/ áni miedzy morderze żywotá moiego. BibRadz Ps 26/9.

W przeciwstawieniu: »przyłęczać ... odłączać« (1): KromRozm III F4 cf przyłęczać ku komu.

β. Przydawać, dodawać jako pomocnika [do kogo] (2): Tedy optima ratione nixus do pánów Sędźiów W.M. przyłączam: áby ták té kśięgi práwá Koronnégo máiąc aurigam bonum, in lucem wyſzły. SarnStat 550.

W połączeniu szeregowym (1): przyſz ſie tego áby Kryſtus ſam tylko był doſtátetzny Iednatz y przytzyńcá/ przeto teſz Swięthe vmárłe/ do niego przyſadzaſz/ przyłątzaſz/ y przydawaſz. KrowObr 208v.

b. O abstraktach (5):

przyłęczać do czego (2): Ale dałby to pan Bog/ żeby dziſieyſzy náſzy pánowie/ do tákowych grzechow/ ták wielkie záſię cnoty przyłącżáli GórnDworz Ee6v; SarnStat 879.

przyłęczać czemu (1): A thákowym pilnoſciam przyłącża theż Pan Bog błogoſłáwieńſtwo ſwoie RejPosWstaw [41³].

przyłęczać ku czemu (2): Aspergere comitati gravitatem, ku ludzkośći á kuſztowániu [!] ſtátek s powagą prziłącza weſpołek weſołym y ſtátecznym być/ nie wſzetecznym. Mącz 404a; Aleć y Páweł ſ. mowiąc o ſłużebności ku ktoremu końcowi ieſt od Páná Bogá poſtánowiona/ nie zámilcżał iednośći ciałá Koſciołá Krześćiáńſkiego/ ku cżemu y inſze známienite dobrodzyeyſtwá przyłącża. RejPosRozpr c.

c. O tekście (3):

przyłęczać do czego (1): Wyznánie wiáry y Kredo przyłącżamy do tego Zołtarzá/ bądź ná końcu/ bądź ná pocżątku LatHar 508.

przyłęczać ku czemu (2): PRawdźiwy urząd Prorokow ktorzy byli w kośćiele Izráelſkim/ ten był áby nie tylko opowiedali ludźiam rzecży przyſzłe ktorych mieli obiáwienie/ ále też y wykłádáć [...] náuki ktore ſię zámykáią w zákonie/ przyłączáiąc ie ku pożytku y ku zbáwieniu káżdego BibRadz I 353v; Ieſlibyćię [!] ku tákiemu rozumieniu/ ábo ku przywłaſzcżániu mieyſcá te^go (z Pſal. 102.) wyiętego ſynowi Bożemu ſłowko to/ y przywodzić miáło/ iákoby tu ná tym mieyſcu/ wedle właſnośći ſwey/ świádectwo to/ ku przeſzłym [świadectwom] przyłęcżáć á weſpoł ie ſpáiáć miáło CzechRozm 37.

d. O terytoriach, posiadłościach i budynkach: wcielać, włączać, oddawać pod czyjeś władanie (9):

przyłęczać do czego (4): [księstwa z twierdzami i powiaty z ich obywatelami] do Korony Polſkiéy przyłączamy SarnStat 1211, 1211 [2 r.]; PowodPr 71.

przyłęczać czemu (2): [te ziemie] Królowi/ y Króleſtwu Polſkiému ná wieki przyłączamy/ złączamy/ ziednoczamy/ y wcielamy SarnStat 1094, 987.

przyłęczać ku czemu (1): do takowych cy [którzy podstępnie zdobywają majętności bliźnich] mowy prorok Eſayas biada wąm ktorzy przilączacie dom ku domowy y zaż ſamy będziecie mieſkać nazięmy [Vulg Is 5/8]. SeklKat N.

W połączeniach szeregowych (5): który dóm od wſzyſtkich podatków czynſzów/ praw/ ćiąży/ y wydérków wolny czyniąc ná Kollegium przerzeczoné oddawamy/ incorporuiemy/ przyłączamy ná wieki [tj. oddajemy na własność Akademii] SarnStat 205; przyymuiemy/ przyſpoſobiamy y przyłączamy Kśięſtwá przerzeczoné do źiemie Woiewództwá Krákowſkiégo SarnStat 1211, 987, 1053, 1094.

Szereg: »przyłęczać, wcielać« (1): Kśięſtwá przerzeczoné do źiemie Woiewództwá Krákowſkiégo [...] przyłączamy/ wćielamy przez ninieyſzy liſt ná wieczné czáſy. SarnStat 1211. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

Synonimy: jednoczyć, przybawiać, przydawać, spajać.

Formacje współrdzenne cf ŁĄCZYĆ.

Cf [PRZYŁĄCZAJĄCY], PRZYŁĄCZANIE

DDJ