[zaloguj się]
[pdf]

PRZYODZIAĆ (50) vb pf

o jasne; w inf -å- (5), -a- (1) ZbylPrzyg; w praet i con -å- (22), -a- [-ała, -ali] (3) GliczKsiąż, PudłFr; -å- : -a- MurzNT (1:1); w fut i praet e jasne, w 2 pl imp pochylone.

Fleksja
inf przyodziåć
praet
sg pl
1 m przyodziåłem m pers przyodziålismy, -smy przyodziali
2 m przyodziåłeś m pers przyodziåliście, -ście przyodziåli, -ście przyodzieli
3 m przyodziåł m pers przyodziåli
f przyodziåła m an
imperativus
sg pl
2 przyodzi(e)j przyodziéjcie
3 niech przyodzieje
conditionalis
sg
2 m byś przyodziåł
3 m przyodziåłby, by przyodziåł
f by przyodziała

inf przyodziåć (7). ◊ fut 1 sg przyodzieję (1). ◊ 3 sg przyodzieje (4). ◊ 3 pl przyodzieją (2). ◊ praet 1 sg m przyodziåłem (1). ◊ 2 sg m przyodziåłeś (1). ◊ 3 sg m przyodziåł (9). f przyodziåła (2). ◊ 1 pl m pers przyodziålismy, -smy przyodziali (3). ◊ 2 pl m pers przyodziåliście, -ście przyodziåli (6), -ście przyodzieli (1); -ście przyodziåli : -ście przyodzieli MurzNT (1:1). ◊ 3 pl m pers przyodziåli (1). ◊ imp 2 sg przyodzi(e)j (5). ◊ 3 sg niech przyodzieje (1). ◊ 2 pl przyodziéjcie (1). ◊ con 2 sg m byś przyodziåł (1). ◊ 3 sg m przyodziåłby, by przyodziåł (2). f by przyodziała (2).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) i XVIII w.

1. Włożyć na kogoś odzież, ubrać, odziać; zaopatrzyć w coś do ubrania; amicire, operire, vestire PolAnt; cooperire Vulg [kogo (30), co (7)] (37): Pragnąłęm/ a wyście mię napojli/ byłęm gościęm a wyście mię ogarnęli/ Byłem nagiem/ a wyście mię przyodźiáli MurzNT Matth 25/36, Matth 25/38, 43; Y powſtawſzy mężowie ktorzy byli ná tho miánowićie obráni wźięli ony więźnie/ á wſzytki z nich ktorzy byli nádzy przyodziali z łupow/ dáli im ſzáty y obow/ á nakarmiwſzy y nápoiwſzy ie pomázáli ie BibRadz 2.Par 28/15, Matth 25/36, 38, 43; RejAp 164; Iż idź nieſláchetny złoſniku z ocżu moich/ ná wiecżne potępienie twoie/ á ná wiecżną á ſrogą pomſtę ſwoię. Bom łáknął nie nákarmiłeś mie/ prágnąłem nie nápoiłeś mie/ nágim był nie przyodziałeś mie: á gdyżeś mie ták znáć niechciał/ ia ſie też ku tobie/ áni znáć/ áni o thobie nic wiedzieć niechcę. RejPos 163; A wſzákoż nie iednoć tho ieſt miłoſierny co chlebá ſwego da nędznikowi/ álbo gi w dom ſwoy przygárnie/ álbo przyodzieie/ ále to ieſt miłoſierny co wſzem miłoſierny/ to ieſt/ iż chociay ktho s przygody wykrocży czo przećiwko niemu/ á mogłby go ſkukłáć zdawić/ á ſkromnie to w ſobie znośić będzie RejZwierc 140; WujNT Matth 25/36, 38, 43.

przyodziać czym (6): Ieden pan chce prziodziać cżeladz cżworaką barwą/ Cżyrwoną 1. vl. po 1. zło. 14. gρ. Zieloną. 1. vl. po 1. zło. 3. gρ. Białą 1. vl. po 18. gρ. Błękitną 1. vl. po 1. zło. y 7. gρ. KłosAlg Gv; Rownie ták iáko Adam z Ewą żoną ſwą/ chodząc przedtym nágo w ráiu: pocżęli potym/ wygnáni będąc z ráiu/ chodzić w ſkorách/ ktorymi ie Bog przyodział. CzechRozm 39. Cf »płaszczykiem przyodziać«, »szatami, odzieniem przyodziać«.

Zwroty: »nagiego przyodziać« = nudum operire PolAnt [szyk zmienny] (5): Vłom łáknącemu chlebá twego/ y vbogie/ y tułáiące ſie/ w prowadz do domu twego/ gdy vyrzyſz nágiego/ przyodzieygo KrowObr 62v, 117; RejZwierc 140v; BudBib Ez 18/16; [uczynki miłosierne względem ciała] ſą te/ łáknącego nákarmić: prágnącego nápoić: nágiego przyodźiać: więźniá wykupić: chorego náwiedźić: gośćiá w dom przyiąć: vmárłego do grobu doprowádźić. LatHar +++.

»przyodziać nagość« (2): RejPos 211; Gdzież ten ieſt ktoryby ogárnął śirotkę błędnego? álbo tułaká opátrzył w nędzy iego? ábo z ochotą nędznikowi vłomił chlebá ſwego? álbo przyodział nágość iego? RejZwierc 190.

»płaszczykiem przyodziać« (1): Możeſz ty z kánáwáce ſukienkę na ſię wdźiać/ Możeſz kſztałtnym płaſzczykiem rámioná przyodźiáć. ZbylPrzyg B3v.

»szatami, w szaty, odzieniem przyodziać« = operire vestimento PolAnt (2:1:1): [jeżeli] Cżłowieká też nie trapiłby/ zaſtáwy nie záſtáwiałby/ y łupu nie łupiłby/ chlebá ſwego głodnemu dáwałby/ á nágiego odzieniem przyodziałby. [...] ten nie vmrze zá niepráwość oycá ſwego/ żywąc żyć będzie. BudBib Ez 18/16; [wielu młodzieńców szło do klasztoru] á miedzy innymi nieiáki Athánázyuſz/ ktorego oćiec tego iednego máiąc/ á zacnym á bogátym będąc/ z klaſztorá mocą wziął/ y ſzáty ná nim mniſkie drápáiąc/ drogiemi go przyodział. SkarŻyw 298; GosłCast 3, 4.

Szereg: »nakarmić albo przyodziać« (1): coż owſzem rozumieſz o tych/ ktorzy nie tylko áby ie [bliźnich] nákarmić álbo przyodziać mieli/ ále y tho ich właſne rádziby byli z nich odárli RejAp 164.
W przen (1): Inſzi buduią koſcioly/ przybieraią ſciany/ cięſkie ſlupy przywożą y pozlacaią/ koſtownym odzienym oltarze przybieraią/ ale ty prziodziey pana Chriſtuſſa wubogych iego/ naſſyć go wlaknączych nawiedz go wniemocznych prziymy go wdom zwiernymy ktorzy domu potrzebuią SeklKat Q3v.
Przen (9): bądź kſięża álbo dokthorowye coby pocżęli gdyby rzemyęsnikow nye było/ ſnadź żadnegoby lekcyia nye przyodzyáłá GliczKsiąż G6; Iáko Pan bog mowi do kożdego tzłowieká vkázuiąc mu nietzyſthość iego: iákoby do iákiey niewiáſty wzgárdzoney y plugáwey tymi ſlowy. Przykryłem ſromotę twoię/ y przyſiągłem tobie/ y vtzyniłem ſlub ſtobą/ y ſtáłáś ſię żoną moią/ y omyłem ćię wodą/ y otzyśćiełem krew twoię s ćiebie/ y pomázałem ćię oleiem/ y przyodziałem ćię. KrowObr 143.

W połączeniu szeregowym (1): [lud Polski Józefa, tj. utwór Szymonowica „Castus Ioseph”] Nietylko wdźięcznie przyiął, vgłaſkał, y w nim ſie vkochał: ále, y w ſzáty nowé, iemu przyſtoyné, nie iedné, ále dwoie, ták go przyodźiał, vbrał y ozdobił, że y oné AEgyptſkié choć królewſkié iedwabné, vſtąpić y ginąć muſzą. GosłCast 4.

Zwroty: »nagość przyodziać« (1): Proſzę tedy niezmierney y obfitey ſzcżodrobliwośći twoiey/ ábyś racżył moię niemoc vzdrowić/ plugáwość ocżyśćić/ ślepotę oſwiećić/ vboſtwo zbogáćić/ nágość przyodźiać/ ábym ten Anyelſki chleb/ Krolá nád krolmi/ y Páná nád pány [...] mogł przyiąć LatHar 208.

»płaszczem przyodziać« (1): Iák ſkoro dźień świátło ſwe rozwodźi po niebie/ Przezeń śiedmkroć wychwala Boże wiecżny ćiebie. Nocli iáſność ſwym płaſzcżem przyodźieie dniową/ Możność Páńſką wyznawaſz pieśnią Dawidową. SapEpit A4.

»szatą [czego], w szaty przyodziać« (1:1): Vmiłował go [św. Antoniego] Pan y ośláchćił go. (–) Szátą chwały przyodźiał go. LatHar 447; GosłCast 4.

a) Uczynić jakimś a. kimś [kim] (1):

W przeciwstawieniu: »zwlec ... przyodziać« (1): Bog wſzechmogący niech z ciebie ſtárego cżłeka z wlecże/ á nowym ćie ktory wedle Bogá ſtworzony ieſt/ przyodzieie. SkarŻyw 293.

b) Dostarczyć środków utrzymania (2): Bo iedney perſony vbior/ mogłby cżáſem kilká ſzpitałow przyodźiać. Ieden bánkiet ábo vcżtá/ mogłáby wielką gromádę poddánych [...] ożywić. PowodPr 70.

przyodziać w co (1): Wiem dobrze iż ty odpuſty Przyodzieia wdobre chuſty. Twe Kucharky/ ba y dzyatky za tego dutka podatky. RejKup k6.

a. Włożyć obuwie, obuć (1):
Zwrot: »stopy przyodziać« (1): Trzy rázy ten ſz[cżę]śliwy/ kto płennymi ſnopy Cżcżą ſtodołę nákarmił/ á ſwe goł[e] ſtopy Przyodź[i]ał iako trzebá/ beſpiecż[n]ie rz[e]c moż[e]/ Iuż ſię źimy nie boię RybGęśli B4.
2. Okryć z wierzchu, przykryć, owinąć, otulić; cooperire HistAl [w tym: kogo (6), co (5)] (12):
A. Położyć coś na czymś (12): HistAl F8v; A boiąc ſie by iáko on cżłowiek dla źimna [!] nieumarł: y położył go do łożá ſwego y przyodział. HistRzym 116v.

przyodziać czym (4): WIele ludzi przy pocżątku zarażenia powietrza morowego, gdyż vznaią być zarażenie od złego powietrza, natychmiaſt daią drijakiew z winem pić/ á potym przyodzieią cżym dobrze ciepłym aby ſie pocił/ aby z ſiebie pot ocierał. FalZioł V 69v; A to iuż pewnie wiedz/ iż iey [Pannie Maryi] dáleko wdzyęcżnieyſzą thym [rozmyślaniem] poſługę vcżyniſz/ niżlibyś tyſiąc ſwiecżek poſtáwił przed obraſkiem iey/ álbo wianek włożył ná głowkę iey/ álbo ią ráńtuſzkiem przyodzyał/ álbo fártuſzkiem opaſał RejPos 306v. Cf »odzieniem przyodziać«, »przyodziać płaszczem«.

W porównaniach (2): WróbŻołt 103/6; gdy Auſter záchwieie/ Liſt z drzewá lecąc iáko deżdż źiemię przyodźieie. KołakCath Cv.

Fraza: »ziemia przyodziała [kogo] (a. ciało [czyje])« = ktoś umarł (2): Day Boże/ by iednáko miłość w obu trwáłá/ Y day/ áby nas ziemiá záraz [= równocześnie] przyodźiáłá. PudłFr 52; A więc tę młodość ſwoię ták márnie chceſz ſtráćić? [...] Y więc niechceſz potomſtwá zoſtáwić po ſobie? [...] Y coż mniemaſz/ áby tych obruſzyć tho miáło/ Ktorych iuż dawno ziemiá przyodziałá ciáło? PudłDydo A3v.
Zwroty: »ciepło przyodziać« (1): niech śiędźie grzbiethem chory do ćiépłégo piecá/ nátrzyſz mu go co nalepiey oleykiem bobkowym [...]/ przyłóż mu ná to ćiepłych pácześi/ gdy do pośćieli lęże/ thámże go ćiepło przyodźiey y pośćiel niech będźie ćiepło vgrzaná SienLek 141v.

»odzieniem przyodziać« (1): Abyſſus ſicut veſtimentum amictus eius ſuper montes ſtabunt aquae. Głębokoſc wodna tha iako odzieniem przyodziała ią/ Tę ziemię bożą woda ogarnęła ze wſzytkich ſtron, y na gorach y tam będą ſtać wody. WróbŻołt 103/6.

»przyodziać płaszczem« (1): położ ſie v nog iego przykrywſzy ſie cżęſcią iego płaſzcżá [...]. A gdy było o połnocy ocućił Booz/ zlękł ſie niewiáſty ſpytał kto ieſt? Rzekłá/ iam ieſt Ruth ſługá twoiá przyodzyey mię płaſzcżem twoim BielKron 53.

a. O roślinach: pokryć liśćmi (1): Y rzékł [Bóg] Nóému: iuż teraz ná źiemię Wyſtępuy śmiele/ y z tobą twé plemię: Oto ia znowu przyodźieię láſy Ná wieczné czáſy. KochPieś 33.

przyodziać czym (1): KuczbKat 20 cf Szereg.

Szereg: »przyodziać i ochędożyć« (1): Potym [Bóg] nietylko ią [ziemię] przyodźiał y ochędożył drzewy/ y wſzeláką źioł y kwiećia rozmáitośćią/ ále ią też niezlicżnymi rodzáymi źwierząt [...] nápełnił. KuczbKat 20.
B. [Być tym, co przykryło: Roku 1353. w Márcu/ w Kwietniu/ y w Máiu/ były wielkie ćiepłá y pogody [...]/ w tym wielkie źimno przypádło/ mroz/ śnieg ná dwá łokćiá wzwyſz źiemię przyodział PaprHerby *****4 (Linde).]
3. Przybrać, przystroić, ozdobić [co czym] (1): Miecćie kwiatki ná ten grób/ pánny/ y młodźięńcy/ A iéy ſzláchetné kosći prziodźiéyćie więńcy. KochFr 83.
[Przen: Słońce zachodzi od wieczornej zorze, [...] Wnet światłem ziemię przyodzieje zatym, Kiedy ze świtem nawraca sie złotym. Smolik 53.]

Synonimy: 1. oblec, okryć, ubrać; 2. ogarnąć, okryć, powlec, przykryć; 3. okrasić, ozdobić, przybrać, przyochędożyć, przyprawić, przystroić, upiększyć, wysmukować.

Formacje współrdzenne cf DZIAĆ.

Cf PRZYODZIANIE, PRZYODZIANY

AĆ