Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: (PRZYPŁOWIEĆ)

Następne hasło: PRZYPŁYNIENIE »

PRZYPŁYNĄĆ (128) vb pf

Fleksja

inf	przypłynąć

praet
	sg		pl
1	m	przypłynąłem, -m przypłynął	m pers	przypłynęlismy
3	m	przypłynął, przypłył	m pers	przypłynęli
	f	przypłynęła	m an
	n	przypłynęło	subst	przypłynęły

plusq
	sg
3	m	przypłynął był

imperativus
	sg
2	przypłyń

conditionalis
	sg
3	m	by przypłynął

inf przypłynąć (7). ◊ fut 2 sg przypłyniesz (2). ◊ 3 sg przypłynie (6). ◊ 3 pl przypłyną (1). ◊ praet 1 sg m przypłynąłem, -m przypłynął (3). ◊ 3 sg m przypłynął (39), [przypłył]. f przypłynęła (6). n przypłynęło (4). ◊ 1 pl m pers przypłynęlismy (11). ◊ 3 pl m pers przypłynęli (25). subst przypłynęły (2). ◊ plusq 3 sg m przypłynął był (1). ◊ imp 2 sg przypłyń (1). ◊ con 3 sg m by przypłynął (3). ◊ part praet act przypłynąwszy (17).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

Przybyć drogą wodną (128)
- Przen (12)
  - a) O życiu, zwykle w nawiązaniu do metafory życia ludzkiego jako niebezpiecznej podróży morskiej (9)
  - b) O uczuciach (1)
  - c) O łasce bożej (1)
  - d) Aluzja do herbu (1)
- a. Płynąc wpław (6)
  - α. O zwierzętach wodnych (2)
- b. Będąc unoszonym przez wodę (3)
- d. O wodzie (1)

Przybyć drogą wodną; appellere Mącz, Calag; adnare Mącz, Cn; applicare, devenire, navigare, venire Vulg; pervenire Mącz; adnatare, affluere Cn (128): A gdyſmy przypłynąwſzy wyſzli z okrętu/ tedy mátká zoſtáwioná ieſt ná morzu niewiem przecż/ ále ociec náſz wźiąwſzy nas dwu ſzedł płácżąc. HistRzym 131; PudłDydo A3.

przypłynąć do kogo (7): Simon Mártino przypłynął do ſwoich zaſyę w cáłoſci BielKron 322v; [Wartoman pisze] Potym przypłynęliſmy do złych ludźi [...] Potym ná wyſep Kamárán BielKron 457v, 55, 460; HistRzym 124; PudłDydo A2. »okręt przypłynął«.

przypłynąć ku komu (2): O przyiaćielu miły przypłyń ku mnie/ á day żywot tonącemu HistRzym 81; Tedy rybitw wnethki przypłynąwſzy ku niemu [pielgrzymowi] wźiął go w ſwą łodzią HistRzym 81.

przypłynąć z czym (1): [będzie nam wolno dać osobę godną] do odbiérániá téy ſoli od Piſárzów Zupniká Ruſkiégo/ zá rekognicią do kśiąg Grodzkich Bydgoſkich/ y z przyśięgą Piſárzów którzy z nią przypłyną SarnStat 392.

przypłynąć na czym (1): Ten mrozem zwyćiężony/ ten od głodu zginął: Rzadki coby do brzegu ná desce przypłynął. KochTr 23.

przypłynąć po czym (1): Herdonius [...] zebrał łotroſtwá niemáło/ przypłynął po Tybrze pod zamek Kápitolium/ wzyął gi BielKron 119.

[przypłynąć w czym: BielKron 447 cf a.]

przypłynąć dokąd (73): Ci [mężowie w żeglarstwie umiejętni] gdy przypłynęli do ziemie Offir [venisset in Ophir]/ nábrawſſy ſtąd złotá [...] przewieźli do królá Sálomoná. Leop 3.Reg 9/27; [Herkules z towarzystwem] Przypłynął w nocy do Sygeum BielKron 55; Paris wſiadſzy w okręt s towárzyſzmi ſwymi/ do Greciey przypłynął napirwey do wyſpu Cyteriey BielKron 55v; [Kolumbus] Przypłynął potym ad caput viride/ potym záiechał ad Zonam torridam gdźie wielka gorącość BielKron 443; Hiſzpani [...] do wyſpow Moluckich [...] przypłynęli zá oſḿ mieſięcy po zábithym Magiellanie. BielKron 446; Pothym ſzoſtego dniá Lipcá z dáru Boſkiego vyrzeliſmy brzegi Arabiey/ á tám przypłynąwſzy zrzuciliſmy kotwice BielKron 453, 25v, 54v [2 r.], 75v, 192, 192v (46); Alexandrum in Italiam classe appulisse constat, Pewna rzecz yeſt że Alexánder do Włóch s obozem náwodnym przipłynął. Mącz 287a; GórnDworz Y7v; Apollon [...] Potym ſie kazał przewoźnikom przypłáwić záſie ku miáſtu Tárſys/ á przypłynąwſzy thám/ poſtáwił ſie v goſpodarzá ſwego Strángwileiá HistRzym 18; A gdyſz iuſz ſe ſnaśćie [!] mil od brzegu byli/ przypłynęli do iedney ſkáły wyſokiey HistRzym 38, 20, 21v, 26, 26v, 121; [św. Dympna] puśćiłá ſię zá morze/ y przypłynęłá do zamku Antorffu. SkarŻyw 487; Dunſtanus [...] przypłynąwſzy do Flándryey/ w Gándáwie iáko wygnány/ mieſzkał. SkarŻyw 509, 454, 487; A gdy do ſławnéy Kréty [Europa] przypłynęłá/ Z wielkiéy teſknice włoſy tárgáć ięłá. KochPieś 7; á drugiego dniá przypłynęliſmy ku Samu: á názáiutrz przyſzliſmy do Miletu. WujNT Act 20/15; A ſtámtąd ſię puśćiwſzy/ przypłynęliſmy pod Cypr: dla tego że były wiátry przećiwne. WujNT Act 27/4, Act 21/1, 7, 27/3, 28/12, 13; Skoro tám [do Afryki] przypłynąwſzy/ wnet ſobie [Dydona] kupiłá/ Ziemie PudłDydo A2v, A2; [Potym Pálemon z narodu Włoſkiego/ Skilkiem ſet Włochow ludu Rycerſkiego/ W ty ſtrony przypłył/ gdzie dziś morze Kurſkie StryjGoniec O (Linde)]. Cf przypłynąć skąd dokąd, Zwroty.

przypłynąć skąd dokąd (4): przypłynął z nią [wół z panną Europą] s Feniciey do Krety BielKron 48v. Cf »przypłynąć do domu«, »przypłynąć w łodzi«, »wodą przypłynąć«.

Frazy: »łodź przypłynęła [dokąd]« (1): vyźrzeli Ieſuſá chodzącego po morzu [...] A ták go chćieli wźiąć do łodźi: á nátychmiaſt łodź przypłynęłá do źiemie [navis fuit ad terram] do ktorey iácháli. WujNT Ioann 6/21.

»okręt, korab przypłynął« [w tym: do kogo (2)] [szyk zmienny] (2:1): Thedy iednego dniá poiąwſzy ią z ſobą przechadzał ſie znią [Apollon z królewną] wedle Morzá/ á w thym Korab przypłynął HistRzym 14v, 124; Iż okręty Spártáńſkié do was przypłynęły/ A piérwéy wáſzé łodźie/ mnie w niewolą wźięły. GórnTroas 60.

Zwroty: »przypłynąć do brzegu, k(u) brzegu, na brzeg« [szyk zmienny] (6:4:1): SImonides poeta, iakoż powiada Valerius, przez morze ſie pławił, á gdy ku brzegu przypłynął, tam ciało vmarłe nalazł BielŻyw 36; Długo ſie y z żonámi/ po morzu tułáli/ Przypłynęli do brzegu/ gdzye Tyberis ſpada RejZwierz 47v; Boiąc ſie żeglarze by łodziey nie przegryzły [myszy] vćiekli przypłynąwſzy ná brzeg. BielKron 342v; Portum capere, Do brzegu przypłynąć. Mącz 35a, 248c, 287a, 344a, 408d; A gdyż przypłynęli kbrzegu/ y náleźli wiele okrętow y też łodźi ná brzegu HistRzym 22; Anlenden. Przypłynąć do brzegá. Appellere. Petere portum. Calag 23b; KochTr 23.

»do domu przypłynąć [skąd]« = wrócić (1): Hiſzpani [...] zá ſzeſnaśćie mieſięcy do domu przypłynęli z wyſpow Moluckich BielKron 446v.

»przypłynąć w łodzi, w czołnach, w okręciech, nawami« [w tym: skąd dokąd (1)] [szyk zmienny] (1:1:1:1): Bárbároſá s przycziny Fráncuſkiego krolá przypłynął w okręćiech s Sykámbriey do Włoch BielKron 192v; Albo tu przypłynąwſzy nawami długimi Nie chcą ſie ukazować i wojny znikają KochMon 27; potym Rybitwowie ná ono mieyſce w czołnach przypłynąwſzy/ ony laſki obaczyli StryjKron 437; drudzy vczniowie przypłynęli w łodźi [navigio venerunt] [...] ćiągnąc śieć ryb. WujNT Ioann 21/8.

»przypłynąć na [które] miejsce« [szyk zmienny] (4): Abowim yáko ten cżołn [bez przewoźnika i wiosła] iż drewno yeſt tákye/ ktore do ſiebye tey mocy nyeczuye/ żeby ſobye rádę mogło dáć/ á ná to myeſce ná ktoreby potrzebá było przypłynąć GliczKsiąż H5; [hetman] popędzony gniewem ku Kolumbuſowi/ kazał go zwięzáć y brátá iego Bártłomieiá/ á poſłał do Hiſzpániey związáne. Gdy Przypłynęli ná ty mieyſcá gdźie ſłupy Herkuleſowe/ rozwiązáni byli BielKron 443v; Y przypłynęli ſzcżęſliwie ná ono mieyſce do klaſztoru. SkarŻyw 134; StryjKron 437.

»przypłynąć morzem [dokąd]« (1): Modeſtus [...] wziąwſzy S.Witá. iácháli znim vćiekáiąc w cudze ſtrony: y przypłynęli morzem do rzeki Sileru. SkarŻyw 553.

»przypłynąć do portu« (2): Antenor [...] przypłynął do portu Sálaminy do Telámoná BielKron 55; Alekſzy [...] wſiadſzy w okręth gdyż chćiał iácháć do Tárſu Sycyliyſkiego/ z rządzenia Bożego przypłynął okręt do portu Rzymſkiego. HistRzym 124.

»wodą przypłynąć« [w tym: skąd dokąd (1)] (3): wybieżeli też w nocy z zamku obegnáńcy ná ty ktorzy byli wodą przypłynęli á pod zamek przychodzili BielKron 315v; Do ktorego Kánchietu Alonſus puśćił ſie/ zá ſześć dni wodą tám przypłynęli od Kurtany BielKron 444; káżdy Márinarz záwżdy má więtſzą radość y pociechę/ gdy w przygodach á w niebeſpieczeńſtwie żywotá ſwego pływáiąc/ przypłynie do pożądliwego portu ſwoiego/ niżli on ktory ćichym wiátrem á ſpokoynymi wodámi przypłynie. RejPos 50v.

Przen (12):

a) O życiu, zwykle w nawiązaniu do metafory życia ludzkiego jako niebezpiecznej podróży morskiej (9):

przypłynąć ku komu (1): GDyſz miły panie tu pływaiąc prawie po ſrogich nawalnoſciach morskich tego doczeſnego zywota [!] ynego portu niepragniemy iedno ku tobie przypłynąc iako ku panu ſwemu RejPs 82v.

przypłynąć dokąd (7): káżdy ſie płáwić muśi do brzegu ſwego á wieſz to Pan Bog gdzye przypłynie/ ieſli nie będzye w opiece á ſtraży Páná ſwego RejPos 316v. Cf przypłynąć skąd dokąd, »przypłynąć do portu«.

przypłynąć skąd dokąd (1): ieſliżeć tego Pan Bog dopomoże/ to [...] ſzczęſliwie przypłynieſz s tych dziwnych burzek á nawáłnośći mizernego ſwiáthá thego/ do onego wdzięcznego wiernym zgotowánego kroleſtwá wiecznego. RejZwierc 126v.

Zwroty: »do końca przypłynąć« (1): Pilnie ſie trzebá uczyć człowiekowi cnemu. Iáko iuż ma do końcá przez to morze płynąć [...] Do końcá przypłynąwſzy łápáć ſie ſzeliny. RejZwierc 120v.

»przypłynąć do portu« [szyk zmienny] (5): Bo ácż pływaſz po tym morzu ſwiátá burzliwego/ Iednák to wiedz iż zá łáſką Bogá wſzechmocnego. [...] przypłynieſz do portu wdzyęcżnego LubPs ktv; RejPos 50; RejZwierc 120v, 126v; Bo zły mniéma/ że wſzytek iuż ná wieki ginie/ A dobry práwie w ten czás do portu przypłynie. KochFrag 51.

b) O uczuciach (1):

W przeciwstawieniu: »przypłynąć ... zginąć« (1): Bo miłoſcz z cżaſem przypłynie A z cżaſem też ſama zginie RejJóz D4v.

c) O łasce bożej (1): Lecż miłoſyerdzye Páńſkie toć ná wyeki ſłynye/ Tym ktorzy ſye go boią/ hoynye tu przypłynye LubPs X4v.

d) Aluzja do herbu (1): Aż y do náſzey Polſki ten Kora przypłynął/ Ktory był wſzędy zacny y tu niezle ſłynął. RejZwierc [28²].

a. Płynąc wpław (6):

przypłynąć do kogo, do czego (4): w pław do łodźi muſieliſmy niektorzy vćiekáć: zginęło tám náſzych pięćdźieſiąt okrom Aráſſory/ ledwie nas dwadźieśćiá przypłynęło do okrętow. BielKron 454, 447; Piot [!] wmorze ſię puśćił áby corychley do Páná przypłynął. SkarŻyw 599. Cf Zwrot.

przypłynąć k komu (1): Przyſzliſmy ná drugi wyſep [...] przypłynęło k nam do okrętow oſob kilká dzieſiąt/ niektorzy w pław niektorzy w korytach BielKron 447.

Zwrot: »przypłynąć do brzega« (1): Náſzy ie [nieprzyjaciół] ſtrzelali iáko ptaki w wodźie/ wſzákże ich o dwie śćie przypłynęło do brzegá BielKron 460.

»przypłynąć wpław« (1): BielKron 447 cf przypłynąć k komu.

α. O zwierzętach wodnych (2): [Arion, gdy nautowie chcieli go utopić i ograbić] Pocżął gąść oſobliwie/ á Delphin przypłynął/ Kiedy go wyrzućili/ ten go wnet ná ſię wzyął. RejZwierc 119.

przypłynąć k komu (1): A gdy przyſzli ku rzece Tygrim/ vmywał ſobie Thobiaſz nogi w rzece/ przypłynęłá k niemu wielká rybá/ chciáłá go pożrzeć BielKron 97v.

b. Będąc unoszonym przez wodę [dokąd] (3): przypłynęło ciáło iego [św. Bartłomieja] pod wyſep Lipparym BielKron 144v; on ſąd [= naczynie] ktory był puſzcżon z dziećięćiem po morzu [...] áż pod niekthory klaſztor iednego piątku przypłynął. HistRzym 33v.

Zwrot: »do brzegu przypłynąć« (1): [ciało św. Lucjana zostało wrzucone do morza; gdy wypłynęło na brzeg nie miało prawej ręki] O tey ręce rozmáite było v Chrześćian rozumienie. [...] Drudzy mienią iſz potym do brzegu przypłynęłá. SkarŻyw 47.

d. O wodzie [którędy] (1): A gdy było ráno/ gdy mieli zwyczay offiáry offiarowáć/ álić wody przypłynęły [aquae veniebant] po drodze Edomſkiey/ y nápełnioná ieſth źiemiá wodámi. Leop 4.Reg 3/20.

Synonim: przybić.

Formacje współrdzenne cf PŁYNĄĆ.

Cf PRZYPŁYNIENIE, PRZYPŁYNIONY

DDJ