Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZYPOWIEDZIANY

Następne hasło: PRZYPOWIEDZIEĆ SIĘ »

PRZYPOWIEDZIEĆ (8) vb pf

o oraz drugie e jasne; w inf oraz praet i con -wie-; fut i imp z tekstów nieoznaczających é.

Fleksja

inf	przypowiedzieć

praet
	sg		pl
3	m	przypowiedziåł	m pers	przypowiedzieli

imperativus
	sg
2	przypowi(e)dz

conditionalis
	sg
3	m	by przypowiedziåł

impersonalis
praet		przypowiedzi(a)no, przypowiedzi(a)no było

inf przypowiedzieć (4). ◊ [fut 1 pl przypowi(e)my. ◊ 3 pl przypowiedzą.] ◊ praet 3 sg m przypowiedziåł (1). ◊ 3 pl m pers przypowiedzieli (1). ◊ imp 2 sg przypowi(e)dz (1). ◊ con 3 sg m by przypowiedziåł (1). ◊ [impers praet przypowiedzi(a)no, przypowiedzi(a)no było.]

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVII w.

Znaczenia

1. Wyznaczyć komuś coś, przydzielić (3)
2. Zezwolić na coś (1)
3. [Dołączyć się do czyjejś wypowiedzi]
4. Wypowiedzieć (o wojnie) (4)
5. [Przyrzec]
6. [Ogłosić, że coś nastąpi, zapowiedzieć coś]

1. Wyznaczyć komuś coś, przydzielić; decernere Mącz [co; w tym: komu (2)] (3): [kto chorągiew na mur wniesie, temu wojewodztwo przypowiedzą PamJancz 154.]

Zwroty: »jurgelt przypowiedzieć« (1): Stipendium decernere, Iurgelt przipowiedzieć. Mącz 48d.

»służbę przypowiedzieć« [szyk zmienny] (2): Papież tedy ktory prágnął walki z Luteryany/ ácż na Koncilium poſłał poſły/ wſzákże lud gotował táiemnie ná Luteryany/ to ieſt pieſzych 12. tyſięcy/ [...] á Rotmiſtrzom przypowiedział ſłużbę ná drugi rok/ y wſzytkim z iurgieltem. BielKron 223v; KochOdpr D; [A iż też temu wojsku polskiemu na drugą ćwierć lata [tj. drugi kwartał roku] już służbę przypowiedziano ListyZygmAug 1561/344, 1553/249; Który by też mając wojenny rysztunek, mógł się zdobyć na jakiś poczet konnych abo pieszych, tym wszytkim żołd przystojny płacić chcemy i służbę im przypowiemy. AktaSejmikPozn 1587/63; PamJancz 199; BielKron 1597 523, 653, 668.]

2. Zezwolić na coś [komu czego] (1):

W przeciwstawieniu: »zapowiedzieć ... przypowiedzieć« (1): ſzkortá [tj. nałożnicy] zápowiedzieli kápłanom/ á máłżeńſtwá przypowiedzieli [przywódcy rozruchów chłopskich] BielKron 202.

3. [Dołączyć się do czyjejś wypowiedzi [ku czemu]: X. Szczęsny czyniąc konkluzją przypowiedział ku sentencyji brackij w Apologiji napisanej, a wziąwszy księgi czytał AktaSynod I 74.]

4. Wypowiedzieć (o wojnie); indicere Calag (4):

Zwrot: »wojnę przypowiedzieć« = indicere bellum Calag [w tym: komu (3)] (4): Calag 316a; Y ieſli ná to czekamy/ áby nam [cesarz turecki] iáwnie woynę przypowiedźiał/ tedyſmy záprawdę zewſzech nanieoſtroznieyſzy. OrzJan 12, 10, 13.

5. [Przyrzec [komu cum A cum inf]: Nazajutrz tedy rano przypowiedziano jem było przymierze za piętnaście lat trzymać prawie a wiernie PamJancz 111.]

6. [Ogłosić, że coś nastąpi, zapowiedzieć coś [komu co]: A w tym cżáśie bieżał [król] do Polſki/ y ziechał ſie z Krolową v Rádoſzyć: gdźie przypowiedźiał śláchćie woynę do Prus ſkoro ná wioſnę. BielKron 1597 310.]

Formacje współrdzenne cf POWIEDZIEĆ.

Cf PRZYPOWIEDZENIE, PRZYPOWIEDZIANY

JR, (LW, MN)