[zaloguj się]
[pdf]

PRZYPRAWOWAĆ (80) vb impf

o oraz drugie a jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie); w inf -ra- (11); w pozostałych formach -ra- (50), -rå- (2) MycPrz, CzechEp.

Fleksja
inf przyprawować
indicativus
praes
sg pl
1 przyprawuję
2 przyprawujesz
3 przyprawuje przyprawują
praet
sg pl
1 m -em przyprawowåł m pers
3 m przyprawowåł m pers przyprawowali
f przyprawowała m an
fut
pl
1 m pers przyprawować będziemy
imperativus
sg
2 przyprawuj
conditionalis
sg pl
2 m m pers byście przyprawowali
3 m by przyprawowåł m pers

inf przyprawować (13). ◊ praes 1 sg przyprawuję (2). ◊ 2 sg przyprawujesz (1). ◊ 3 sg przyprawuje (13). ◊ 3 pl przyprawują (27). ◊ praet 1 sg m -em przyprawowåł (1). ◊ 3 sg m przyprawowåł (6). f przyprawowała (1). ◊ 3 pl m pers przyprawowali (2). ◊ fut 1 pl m pers przyprawować będziemy (1). ◊ imp 2 sg przyprawuj (1). ◊ con 3 sg m by przyprawowåł (2). ◊ 2 pl m pers byście przyprawowali (1). ◊ part praes act przyprawując (9).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI w. (dwa z niżej notowanych przykładów).

1. Przymocowywać, przytwierdzać, przyczepiać [co] (6): [starzy walecznicy] Miewáli też Rompheas, Cathapultas, s ktorych theż ſtrzeláli ſzypy/ przypráwuiąc prężyny że ſtały. BielSpr 61v.

[przyprawować czego [składnia zależna od „jąć się”]: ſkąd owo nowſzy medici noſów [...] przypráwowáć ſie ięli kiedy zrániony [...] vpádnie/ vpátrzawſzy do téy operatiéy pátientá [...] nos mu on ſkąd ma być obmysliwſzy OczkoPrzymiot 193.]

przyprawować do czego (2): BielSpr 61v; [Konstantyn] vyrzał ná powietrzu krzyſz iáſny iáko ſłońce/ á przy nim napis táki: Wtym znáku zwyćiężyſz. y wziął to ſobie zá pewną wieść ſzcżeśćia ſwego: y kazał do wſzytkich chorągwi krzyże przypráwowáć SkarŻyw 396.

przyprawować czemu (żywotne) (1): GliczKsiąż F6 cf cum inf.

przyprawować komu [sobie] na czym (1): A ſnadź iuż drudzy nie tylko ná głowie ále y ná nogach ty pontały á ty ferety ſobie przypráwuią. RejZwierc 57v.

cum inf (1): Yáko tedy gdi źrzebcá dopiro onego wzyąwſſy s páſtwiſká/ dobrzy goſpodarze oſiadáyąc/ kloc yemu włocżyć przypráwuyą/ aby ſie cyągnąć y ná ſobye ludzi noſić przyłożył y náucżył. GliczKsiąż F6.

Przen [komu] (1):
Zwrot: »przyprawować rogi« (1): Ty ćieſzyſz nádźieią Sercá/ któré mdleią: Ty vbogiemu przypráwuieſz rogi/ Ze mu áni król/ áni hetman ſrogi. KochPieś 4.
2. Przygotowywać do użytku; sporządzać, budować, organizować; conficere PolAnt; adornare Modrz; apparare, componere, instruere, ordinare Calep [w tym: co (25)] (28): Thu acżkolwiekem nieczo namienił o ſprawowaniu Wodek y o paleniu/ A wſzakże nietak doſtatecżnie yle potrzeba/ á tho zwłaſzcża nie wypiſałem iako Alembiki przyprawować y wſzytko nacżinie ku paleniu FalZioł II 3b; [Hiszpanie] Zelázo nalepſze ták przypráwuią/ zákopa bláchy żelázne w źiemię/ á thám co ſłábe żelázo rdzá zie/ iedno drzeń żelázny zoſtánie/ z ktorego cżynią zbroię/ miecże/ lance y inne bronie. BielKron 280v; RejPos [340]v; Instruo – Rozrządząm, prziprawuię. Calep 546a; Iáko mularz inákſzą do ſwego murowánia máteryą/ á inákſzą ćieślá do ſwego budowánia bierze/ y ták ią przypráwuie/ iáko mu do iego końcá potrzebá. SkarKazSej 684a.

przyprawować k(u) czemu (2): RejPs 25 cf W przen. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.

przyprawować czym (1): Cerussa, Bleywás/ którym też złotnicy ſrebro przipráwuyą Mącz 50b.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Owſſemem moy nędzny żywot k temu przipráwował/ Abych on twoy zakon ſwyęty nád wſſytko miłował LubPs cc.

Zwrot: »stoł przyprawować« = nakrywać, zastawiać stół do posiłku (1): Niektorzi zacność ſwą okázuią bogáctwy/ y doſtátkiem wſzytkiego: Przeto też y sług wiele chowáią/ y ſtoł hoynie przypráwuią [lautitias mensae adornant]/ służby przyſtraiáią/ ná ſprzęt ſie domowy rozmáity/ y ná ſzáty koſztowne zdobywáią ModrzBaz 56.
W przen (1): Y przypráwował [Bóg] ręce moie ku káżdey obronie woienney/ ták yż żelázá łámáły rámioná moie. RejPs 25v.
Przen (3): Bog ſam ſobie dom ſercá náſzego przypráwuie. SkarKaz 457b marg.

przyprawować komu czego [funkcja supinum = do przyprawowania] (2): RejPos [292] cf Szereg; RejPos [292]v cf W połączeniu szeregowym.

W połączeniu szeregowym (1): A iż w domu oycá moiego rozlicżnych przybytkow doſyć iyſt [!]/ á ia ich wam ieſzcże naprzod poydę gotowáć/ przychędażáć/ á przypráwowáć. RejPos [292]v.

Szereg: »gotować a przyprawować« (1): Iż w domu Oycá mego [...] wiele rozlicżnych páłacow ieſt/ á poydę ich wam gothowáć á przypráwowáć RejPos [292]. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
a. Przyrządzać w celach leczniczych (10): Smoła [! (N sg)] ktorą oddzieraią od okrętow plaſtri barwierze przyprawuią, dla tego iż wyſuſza wilkoſci zbythnie/ abowiem będącz w morzu ſtaie ſie takiey moczy dla wodi Morzſkiey. FalZioł III 28c; Przyprawuią Tuciją omywaiąc ią rożaną wodką dla tego ſie ſtaie vżytecżną na choroby ocżu FalZioł III 41c, I 82c, 93b; Ktoby śmiał tákową máść przypráwowáć/ ábo ktoby ią cudzoziemcá pomázał/ niech będźie ſtrácon z ludu ſwego. BibRadz Ex 30/33; RejPos 348v.

przyprawować z czego (1): wiele rzecży przyprawuią s kwiatkow Rożanech, naprzod miodek Rożany/ czukier Rożany/ ſirop Rożany/ oleiek Rożany/ wodka Rożana. FalZioł I [1152]c.

przyprawować komu (1): Ale ſie podobno nędznik [cf Ioann 4/46 i n.] nádzyewał/ iż mu iáko cżłowiek miał [Chrystus] iákie zyołá thłuc/ álbo iákie ſyropy przypráwować/ y prośi go áby wſtąpił do domu iego. RejPos 242v.

przyprawować z czym (2): Y iakmiarſz oleyki wſzytki w aptekach na rozmagite niemoczy z oliwą przyprawuią. FalZioł III 22d, I 64a.

b. Przyrządzać do spożycia; poprawiać smak, czasem: dodając przypraw [w tym: z czym (4)] (6): Niektorzy ludzie przyprawuią thę Mannę zczukrem albo z miodem á niektorzy też z ſokiem Lakricijey FalZioł III 4d; Ale kto chcze cżoſnku pożywać Takowem obycżaiem cżoſnek przyprawuy/ odbierz każdą głowę z namnieyſzey ſkorki/ kładz go do wody wrzączey/ aże gorzkoſć y ſurowoſć z ſiebie wypuſci FalZioł IV 45d; Niektorzi też ſzcżuki z limunijami przyprawuią FalZioł V 64, I 108b, IV 42b.
Zwrot: »potrawy [z czego] przyprawować« (1): Lactarius, Który rozmáyite potráwy vmie z mleká przipráwowáć. Mącz 181b.
3. Sposobić do spełnienia określonego zadania, przyuczać [w tym: kogo (8), co (2)] (10):

przyprawować do czego (7): Był młodzieniec on bárzo ćichy/ proſty/ cżyſty/ mátká go do ſłuſzby Bożey [...] przypráwowáłá SkarŻyw 470; A Iozue lud on przepráwiony/ do woyny przypráwuiąc: od zakonu Bożego y nabożeńſtwá pocżął. SkarŻyw 501, 283, 472; Co był chrzeſt Ianow/ ná innym ſię mieyſcu náuczyło: obmywał ludźie wodą w Iordanie/ á do Meſſyaſzá ie y do chrztu iego przypráwował SkarKaz 514a, 577; SkarKazSej 686a.

przyprawować na co (1): y zá przeſtrogą Boſką ruſzył ſię [Jakub] z onego mieyſcá/ tám gdzie mu ſię Pan Bog napierwey w Bethel vkazał: áby tám oſobliwe nabożeńſtwo y ofiáry Bogu vcżynił. Y przypráwował wſzyćiek dom ſwoy ná onę nabożną drogę SkarŻyw 348.

przyprawować czym (2): WujJudConf 199v; Wielkie też ieſt ſzczęśćie Rzeczypoſpolitey/ gdy na ludźie cnotliwe y bogoboyne/ y kárne/ y do tego ie przypráwowáć ſwoim ſtáránim y zwycżaymi/ y náuką może. SkarKazSej 686a.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Tám tedy Páſterze máią poćiechy niemocnym dáwáć/ w wierze ich pośiláiąc y przypráwuiąc náuką/ iákoby Szátáńſkie pokuſy mogli zwyćiężyć. WujJudConf 199v.

W przen (1): Bog y Pan náſz IEZVS Chryſtus ſkoro ſię w náturę náſzę wćielił: y w żywoćie mátki ſwey nie prożnował: ále dáry łáſki ſwoiey ná ludźie wylewáć y náſze zbáwienie ſpráwowáć poczynał: gotuiąc ſobie ábo ráczey ludźiom ſługę dźiwnego/ ktoryby ſercá ich do przyimowánia Meſſyaſzá przypráwował. SkarKaz 577a.
Przen [k czemu] (1): Wſzyſcy ludźie przedeń poydą/ wiele ich tám ſtráchow doydą/ k Sądu ſię groźnemu gotuiąc/ ſumnienie ſwe przypráwuiąc. ArtKanc T.
4. Ozdabiać, upiększać [kogo (1), co (7)] (8): RejZwierc [193]v; Drudzy ſą ſtroże iezdni zdrowia Ceſarſkiego/ zową ie Spachioglani/ álbo Spachlary/ ći ſą ná dworze Ceſarſkim naſtroynieyſzy y świetleyſzy/ koſztem wielkim obycżaiem Perſkim konie przypráwuią/ ieżdżą przy Ceſarzu iedni po práwey/ drudzy po lewey ſtronie BielSpr 52.

przyprawować czym (3): Iey [Fortunie] gwoli murem ważne kośćioły ſtáwiáli. Chędogiem złotem ołtarze iey przypráwuiąc/ A ná nich wonne ofiáry ſpráwuiąc. WitosłLut A6. Cf przyprawować komu czym.

przyprawować komu [sobie] czym (2): Psimmythium, Latine, Cerusa, Bárwá niewieścia/ którą ſobie twarz przypráwuyą. Mącz 328d, 359a.

Przen (3):

przyprawować komu [= dla kogo] (1): RejPos 348v cf Szereg.

przyprawować w co (1): Fortunny to ieſt káżdy co ná tym przeſtawa/ Co mu ſzcżęſcie przynioſło [...]. Vważáiąc y przeſzłe y dziſieyſze rzecży/ A to máiąc ná więtſzey/ co ma przypáść/ piecży. A nie tylko iedno to co ciáłu ſmákuie/ Lecż to co ſláchetną myſl w cnoty przypráwuie. RejWiz 18.

przyprawować czym (1): [Chwal duszo moja Pana] Ktory ćię thák koronuie/ miłośierdźiem przypráwuie ArtKanc Q19.

Szereg: »przyprawować a ochędożać« (1): A w then cżás iuż gdy [Bóg] pozna ſobie tákie wierne ſercá náſze/ á iż ie przypráwowáć á ochędożáć iemu będzyemy wedle woley ſwiętey iego/ tu iuż on chce też być Bogiem miłośćiwym tákiemu káżdemu RejPos 348v.
5. Wywoływać coś, powodować (2):

przyprawować ku czemu (1): Iabłko granatum kthore ieſth ſlodkie, to odwilża żołądek y miękcży gi/ á tak ku ſtolczom prziprawuie FalZioł III 20d.

Przen [co] (1): Abowiem ty przypadki wſzytki kreẃ ſpráwuie/ Ktorey ſkutki náturá ſámáſz przypráwuie. [...] Iáko miłość y rádość/ weſele y ſmutek/ To káżdy z właſnośći krwie ten przypada ſkutek. RejWiz 117.
6. Doprowadzać kogoś do jakiegoś stanu [w tym: kogo (15), co (2)] (20):

przyprawować o co (1): Ango, Dręczę ſie/ Trapie [!] Et, Metaph. O dobrą mysl przipráwuye [!]. Mącz 9d.

a. Do złego stanu: szkodzić, sprowadzać nieszczęście [w tym: o co (10)] (14): iáko żáłoſna rzecż/ ſtráćić to/ co nie tylko iedna rozlicznego dobrá poſtradánie/ ále przypráwuie o rozlicżne kátowánie? O pánieńſtwo moie/ [...] ná ktoryś hak przyſzło? LatHar 149.

przyprawować w co (3): Raz ogniem/ raz złodźieiem/ zdrádliwemi ſługi/ Nieſzcżeśćie wele [!] ludźi przypráwuie w długi. CzahTr L4v. Cf »w sromotę przyprawować«, »w upadek przyprawować«.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): A ták moy miły brácie tyć nas mędroſtki wſzędy o to przypráwuią/ iż áni w piſmie ſwiętym/ áni w ſpráwach Rzecżypoſpolitey ſłuſznie ſie obacżáć nie możemy RejZwierc 198.

Zwroty: »o lekkość [= hańbę] przyprawować« (1): Hárpalus pan ieden prośił Philipá krolá Mácedońſkiego zá powinowátym ſwoim/ kthoremu tákże o pocżćiwość ſzło/ áby mu wżdy iáką w tym łáſkę vkazał ná ſądzie/ powiedáiąc [...]/ áby go o tháką lekkość iáwnie nie przypráwował/ á iżby to mogło być bez oſławy iego. RejZwierc 56 [idem] [WerReguła 35 (Linde s.v. przyprawić)].

»w sromotę przyprawować« (1): Obyczáiem prorockiem [Noe] oznáymuie przeklęctwo boże/ ná ty/ ktorzy rodźice ſwe w ſromotę przypráwuią. BibRadz I 5d marg.

»o szaleństwo przyprawować« (1): Ale pijány/ żadnéy w téy mierze wymówki ſłuſznéj niéma/ áni miéć może/ bo go o ſzáleńſtwo żadna przyczyná poſtronna/ żadna przygodá/ ábo kaźń páńſka/ ále iego właſna chuć/ iego wolá ſámá/ á zły náłóg przypráwuie. KochPij C2.

»o szkodę przyprawować« (1): [Odpowiedź chrześcijan, którym obiecywano łaski doczesne za odrzeczenie się wiary:] Niechcemy twych dárow/ ktore nas o ſzkodę niezmierną przypráwuią: Niechcemy tey cżći z ktorey ſię wiecżna niecżeść rodzi SkarŻyw 207.

»o śmierć przyprawować« [w tym: czym (1)] [szyk zmienny] (4): [okrutny cesarz Aulus Vitelius] śmiechem ludzi przypráwował o śmierć. BielKron 146; Lene venenum, Które z nienacká o śmierć przipráwuye. Mącz 188c; SkarŻyw 81, [197].

»o, w upadek przyprawować« (1:1): RejPos 196; W ktorym Páńſtwie the ſpráwy tákie [tj. zdrada i pochlebstwo] ſie náyduią/ Iuż ono o vpadek záwżdy przyprawuią. MycPrz I B3.

W przen [w co] (1): A s ſwoiemi panięty [król Warchoł] ma iákąś roſpráwę/ Ktorzy około niego wſzędy huffy ſtoią/ A drudzy po powietrzu rozlicżnie ſie broią. Z miecżmi/ z łuki/ w káwtaniech/ drudzy z árkábuzy/ Przypráwuiąc nędzny ſwiát w rozmáite guzy. RejWiz 166.
b. Skłaniać do jakiegoś postępowania (5):

przyprawować do czego (2): wam ie [tj. prostych ludzi] Pan Bog zlećił/ wam máiętnośći y zdrowia ich poruczył/ ábyśćie ie do ſpráwiedliwośći przypráwowáli SkarKaz 120a. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.

przyprawować k(u) czemu (3): Hárdźie każe [= chełpi się] ná męſtwo/ ſiedźi by Kocżkodan/ Poſąg ſrogi okázał [tj. przybrał srogą postawę]/ gębę z wąſem odął. Panowie ie [młódź szlachecką] też częśćią k temu przypráwuią/ choćia winien/ zá nimi cżęſto ſie wzdeymuią BielSat D [idem] BielRozm 24. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikami: do tego (1), k temu (1); aby] (2): RejPos 145v; RZymiánie ſtárzy mieli to w obycżáiu/ iż młode ludźi kthemu przypráwowáli/ áby ſie ćwicżyli ſzermowáć/ krokow ſtháwiáć káżdą bronią/ ſtrzelbą/ miecżem/ poćiſki BielSpr 3v.

7. Narażać na utratę czegoś, pozbawiać czegoś [w tym: kogo o co (2)] (3): y maſz to ták bydź wolno/ trudnośći zádáwác ludźiom dobrym/ y o koſzt ich prżypráwowáć [...]? GórnRozm I2.
Zwrot: »o gardło, o zdrowie przyprawować« (1:1): Też gdy będzie dany ſok s korzenia pokrzykowego tak wiele iako połtora złotego zaważy á miodu warzonego tzunek [lege: trunek = porcja do jednorazowego wypicia], zmieſzay gi ſpołem ſtim ſokiem á day ſie tego napić ciepło poranu/ [...] ale nietrzeba thego ſoku wiele brać bo o zdrowie przyprawuie. FalZioł I 87b; CzechEp 59.
8. Podrabiać, fałszować; adulterare Modrz [co] (3): Szynkarze wielkiego ſwowoleńſtwá vżywáią/ fáłſzuiąc á przypráwuiąc winá/ y drogo ſzácuiąc. ModrzBaz 34, 34.

przyprawować z czym (1): Wiele Ludzi fałſzywe Złotho cżynią/ takież też y Srebro/ Iako z Auripigmenthu [...] z ſolą Armoniacu m [!]/ z żywem ſrebrem cżerwonem przyprawuią złoto/ kthore proſthemu cżłowiekowi ieſt trudne ku poznaniu FalZioł III 34b.

Synonimy cf PRZYPRAWIAĆ.

Formacje współrdzenne cf PRAWIĆ.

Cf PRZYPRAWUJĄCY

AĆ