Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: (PRZYWIJANY)

Następne hasło: [PRZYWILEJNY] »

PRZYWILEJ (973) sb m

przywilej (916), prywilej (57); prywilej OrzRozm (41); przywilej : prywilej ZapWar (13:2), OrzQuin (8:8), SkarJedn (30:1), StryjKron (1:5).

pry- (50), pri- (6); zapisy prywilegi- (9), przywilegi- (1) (może wymowa prywileij-).

W N i A sg e pochylone (w tym 3 r. błędne znakowanie), w pozostałych formach e jasne.

Fleksja

	sg	pl
N	przywiléj	przywileje, przywileja
G	przywileju, przywileja	przywilejów
D	przywilejowi	przywilejóm
A	przywiléj	przywileje, przywileja, przywilij(a)
I	przywilejem, przywileim	przywilejmi, przywilejami
L	przywileju	przywilejach, przywilejoch

sg N przywiléj (116). ◊ G przywileju (83), przywileja (21), skróty (19); -a PatKaz I, PatKaz III, KromRozm III, BielKom, Leop, OrzQuin; -u : -a ZapWar (2:1), ComCrac (2:1), UstPraw (3:2), OrzRozm (1:5), SarnStat (59:6). ◊ D przywilejowi (15). ◊ A przywiléj (103). ◊ I przywilejem (57), przywileim (1) ActReg; -em (25), -(e)m (32). ◊ L przywileju (54). ◊ pl N przywileje (94), przywileja (1) GrabPospR. ◊ G przywilejów (131); -ów (75), -(o)w (56). ◊ D przywilejóm (23); -óm (12), -om (6), -(o)m (5); -om OrzQuin; -óm : -om SarnStat (12:5). ◊ A przywileje (159), przywileja (1), [przywilij(a)]; -e : -a Mącz (1:1). ◊ I przywilejmi (53), przywilejami (1); -ejmi : -ami SkarKaz (4:1); ~ -ejmi (11), -éjmi (2), -(e)jmi (38); -ejmi : -éjmi SarnStat (8:2). ◊ L przywilejach (35), przywilejoch (4), skróty (2); -och OrzQuin; -ach : -och SarnStat (27:3); ~ -ach (26), -åch (7), -(a)ch (1); -åch UstPraw (2), OrzJan; -ach : -åch SarnStat (23:4).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (trzy z niżej notowanych przykładów) – XVII(XVIII) – XVIII w.

Znaczenia

1. Wyjątkowe uprawnienie; szczególne prawo przyznawane jakiejś osobie, grupie osób, ogółowi szlachty (przywileje osobiste) bądź ziemi (przywileje ziemskie), gwarantujące wolności, ulgi, uwolnienie od pewnych ciężarów ogólnych (865)
2. Dokument urzędowy nadający lub potwierdzający uprawnienia (88)
- a. Dokument osobisty (2)
- b. Testament (1)
3. Prawo, ustawa, dekret (20)

1. Wyjątkowe uprawnienie; szczególne prawo przyznawane jakiejś osobie, grupie osób, ogółowi szlachty (przywileje osobiste) bądź ziemi (przywileje ziemskie), gwarantujące wolności, ulgi, uwolnienie od pewnych ciężarów ogólnych; privilegium Mącz, Modrz, Calep, JanStat, JanPrzyw, Cn; immunitas, indultus, praerogativa, beneficium legis, constitutio singularis, ius singulare, lex privata Cn [privilegium – poćwirdzenie, honor singularis BartBydg; – przywilej, to jest osobliwe prawo na którą rzecz Mącz 190d; – przywilej, wolność Calep; przywilej, dozwolenie, wyzwolenie z czego, łaska jaka od pana dana, prawo prywatne – privilegium Cn] (865): Iakom ya szdzyewkamy szwemy they cząsczy nyeprzedala szlyachathnemv sząnthkovy szrądzyn nakthorą cząscz przyvyley slvszy nalączkovycze any then tho przyvyley slvszy ymyenyv puchaly ZapWar 1504 nr 1992, 1520 nr 2180, 1528 nr 2459; jakich przywilejow namnożyli w Rzeczypospolitej prawom naszym przeciwnych, [...] WKM nasz MP łacno wiesz i baczyć raczysz. Diar 74; DiarDop 114, 115; A ten co to wymyſla v was przywileie/ Proſzę przeſtrzeſz go pilnie/ niechay nie ſzáleie. RejWiz 183v; UstPraw Hv, H2, H2v [2 r.]; OrzRozm C4; S kąd to znáć możemy/ że wedle tego Prywileiá [danego przez Jagiełłę Litwie] ſłów/ Kśiążę Litewſkié/ iáko téż y Moſkiewſkié/ może być zwáné Deſzpotem/ álbo Dynáſtą: ále Kiranem/ iż ták rzekę/ to ieſt Królem/ zwáné być żadną miárą niemoże OrzQuin Pv, P; iż tym wolnośćiam náſzym ktore mamy/ inſzy wſzyſcy poſtronⁿi ſie dźiwuią/ iáko ſą opátrzone y przywileymi vgruntowáne MycPrz II A2v; ModrzBaz 94, 133; SkarŻyw 180; StryjKron 547; práwo to wáſze/ nie ieſt ták gruntownie piſáne/ iáko práwá piſáne bydź máią/ ále iáko co v prżeſzłych Krolow vproſzono/ y w prżywiley włożono/ ták záśię z prżywileiow ná papier/ y w Druk to weſzło. GórnRozm E2; ActReg 74; boś imięnia ták zacnégo/ nie ſłowy/ ále rzeczą: nie przywileymi/ ále mieczem ſobie ziednał. OrzJan 95; O dárowániu imión ſzláchćie ná woynie bez przywileiu. SarnStat 95; O którą to rzecz Stároſtowie mieyſc onych będą móc ie ſądźić: á temu przywiléy nie ma nic przeſzkádzáć/ w którym ſtoi: Iż tylko cztérzy Artykuły álbo rzeczy ſądźić máią. SarnStat 665 [idem 921]; Ten przywiléy ma bydź w Kśięgi Ziemſkié wpiſan. SarnStat 905 marg; A w tymże przywileiu táż Królowa dáłá wolność ná Skład ſoli/ y wſzelákich kupi SarnStat 1047, *5v, 8 marg, 48 marg, 60 [2 r.], 61 (54); áby z dorocżnych pożytkow ſwych/ cáłego żołnierzá wedłuk ſtanu ſwego wypráwić mogli/ [...] ile ich wſzyſtkich co pod iednem przywileiem śiedzą pożytki wynioſą GrabPospR M2; Iż tedy to opátrzenie duchownych gruntuie ſie ná ſámym práwie ſporządzeniu Boſkim/ [...] nie byłá tedy rzecż potrzebna nowymi przywileymi tego ták dálece wárowáć PowodPr 22; [(nagł) Przywiley. (–) [...] A przywiley dla tego ták ieſt názwan. Privilegium iż cżyni oſobliwe práwo legem privatam. Abowiem Przywiley nic innego nie ieſt/ iedno właſne y oſobliwe práwo przeciwko poſpolitemu nádáne/ y by niemiał Przywiley co oſobliwego w ſobie/ niemogłby być zwan Przywileyem. SzczerbSpecSax 339 (Linde)].

przywilej czego [= ustanowiony z okazji czego] (17): Przywiléy przywrócenia Ziemie Podláſkiéy do Korony Polſkiéy. SarnStat 1036; y ktemu wſzyſtkie rzeczy opiſáne w Przywileiu pokoiá poſpolitego obiecuie chowáć. SarnStat 1123, 1056, 1066, 1085, 1108, 1117 [2 r.] (16). Cf »nad przywilej«.

przywilej czego [= co jest przywilejem] (7): ModrzBaz 72; á niech nigdy [heretyk] ná iákié doſtoieńſtwá y vrzędy przyſtępu nie ma: ále z rodźicmi ſwémi záwżdy niech bezeczći zoſtánie/ áni nápotym niech ſie nie weſeli z iákiégo przywileiu ſzláchectwá álbo doſtoieńſtwá. SarnStat 219, 59, 1208. Cf »przywileje dawać«, »przywileje zachowywać«, wedle przywileju czego.

przywilej około czego (3): Który Artykuł około wárunku Exequuciiéy Wielkiégo Kśięſtwá Litewſkiégo (iáko ieſt opátrzony w ſpólnym ſpiſku y Przywileiu około Vniiéy między Narody Polſkiémi y Litewſkiémi [...]) [ma być dzierżany] SarnStat 1028, 1000, 1015.

przywilej z strony czego (3): główny przywiléy y wolność/ z ſtrony obiéránia Pá⟨na⟩ SarnStat 65 marg, 66 marg, 984.

przywilej na co (25): LibLeg 10/67v; Nietrzebáć ludźiom vcżonym ná te máiętnośći przywileiow: áni zwierzchnośći Rzymſkich. ModrzBaz 133; SarnStat 106 marg, 1205, 1209. Cf »przywileje dawać«, »miewać przywileje«, »przywileje otrzymać«, »przywileje zachować«.

przywilej o kim, o czym (12): OrzRozm F4v; O wolnośći Kośćielnéy y oſób koſćielnych przywiléy ſie poczyna SarnStat 896 marg, 52, 106, 196, 296, 949, 1115, 1216. Cf »miewać przywileje«, »przywileje trzymać«.

przywilej czyj [= kto nadał] [w tym: G sb i pron (48), ai (poss) (32), pron poss (24)] (104): OrzRozm F4v, K2v; PaprUp I, I3v; Przywiléy Lodwiká Królá, którym potwiérdza wſzyſtki liſty, práwá y ſwobody, przez przodki iego obywátelom Króleſtwá Polskiégo nádáné. SarnStat 881; przeto té wſzyſtkié przywileie náſzé/ y przodków náſzych Królów y Kśiążąt/ [...] do piérwſzéy kluby przywodźimy SarnStat 894; A to coby iedno ná tym przyſzłym ſpólnym Séymie między ſobą poſtánowili/ viśćić ſobie máią obyczáiem y obowiąſkiem opiſánym w Przywilein [!] Alexándrowym SarnStat 1014, 8 marg [3 r.], 21, 35, 53 [2 r.], 54 (79). Cf Wyrażenia przyimkowe.

przywilej czyj [= kto ma] [w tym: G sb i pron (82), pron poss (23), ai (poss) (44)] (149): ZapWar 1545 nr 2646; Diar 115; KrowObr 128, 131v; Vſtáwiliſmy iż kmiećie náſzy y poddanych náſzych máią robić dzyeń wtydzień wedle vchwały Seymu Toruńſkiego/ o krom nie ktorych wśi náſzych/ ktore przywileymi ſwymi/ ſą wolne od thych záćiągow. UstPraw F3; Exekucya Polſka nic inego nie ieſt/ iedno ſzácowánie Rzeczypoſpolitey Polſkiey/ w ſwoich Práwách y Prywilegiách/ wedle Przyśięgi Krolá Polſkiego. OrzRozm B3, D4, D4v, E, K3 marg, M2v, V3; BielKron 306v; Senatoriae literae Przywiley rádnych pánów. Mącz 382b; OrzQuin B3; SkarJedn 138; ActReg 39; OrzJan 69; O Sekretarzu więtſzym, y przywileiu iego. SarnStat 323; ſrodze zákażemy miáſtóm Pruſkim/ áby ieſli chcą monetę bić/ iáko przywileie ich w ſobie zámykáią/ ſtáré znáki ná nié kłádli SarnStat 409; WIELKIEGO X. LITEWSKIEGO PRZYWILEIE, Y iego Powiátow/ miaſt: z ſtrony Elektciiey/ Seymow ſpolnych/ doſtoienſtw/ praerogátiw SarnStat 984; A tu śie konczą ártykuły z Przywileiá Kśięſtwá Mázoweckiégo o pokoiu Brzéſtſkim wźięté. SarnStat 1115, 12, 14 marg, 54, 61, 75 (55); GosłCast 47; Praẃże nowiny/ praẃ fliſowſkie dźieie Y przywileie. KlonFlis H4v. Cf »przywileje Koronne«, »przywileje kościelne«, »przywileje Krolestwa Polskiego«, »przywileje miejsckie«, wedle przywileju czyjego, przeciwko przywilejowi czyjemu, za przywilejem czyim.

Ze zdaniem przydawkowym referującym treść [w tym z zapowiednikiem: ten (1); iż (1), aby (1), jako (1)] (3): BielKron 306v; SkarŻyw 180; Przywiléy iáko Biſkup Alſperſki z Kápitułą czyni poſłuſzeńſtwo: znaydźieſz wysſzéy ná końcu Przywileiów Pruſkich. SarnStat 1139.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy terytorium lub społeczności (9): Polacy do klaſztorów Króleſtwá Polſkiégo máią bydź prziymowáni: wyiąwſzy zeby tego Niemieckié Przywileie bróniły. SarnStat 206; kto trzyma máiętność Ziemſką [...] zá vczćiwé poſługi [nadaną] tedy to iuż wiecznémi czáſy mocą przywileiu Podláſkiégo incorporationis regno, [...] trzymáć ma SarnStat 1199, 34, 116 marg, 878, 1139, 1179 (9).

W połączeniach szeregowych (64): Bo viecznych liſtow, przivilieyow, y Poſſeſſiiey staradawnych, weczliech grobelnych, moſtovych nikomv lamacz a odmienicz zdaloſie za niespraviedlive. ComCrac 13; bo słychają od WM wielkie zlecenia tak publice jako i privatim, że WM posłom ich do wszytkiego pożytecznego RP, a zwłaszcza ku zatrzymaniu w cale przywilejow, wolności a swobod naszych pomagać z władzej swej senatorskiej raczycie. DiarDop 115; GroicPorz a4, c; Abowiem tám obiecuiećie bronić/ nie kośćiołá onych Apoſtołow vbogich ále papieſtwá y páńſthwá Rzymſkiego/ poććiwośći przywileiow/ praw nádánia/ y pánowánia/ y wolnośći iego/ náprzećiwko wſzelkie^mv tzłowieku. KrowObr 131v, 128; OrzRozm B3v, E4; PaprUp L; ActReg 39; A przetóż wſzytkié priwatné rzeczy, iáko ſą nárráciȩ długié rei geſtae, Tranſáctiȩ, Ordináciȩ, Przywileie, Incorporáciȩ, Dyſkurſy vczónych Iuriſtów, Anormitanów. [...] Té wſzytki rzeczy do Metriki ſtatutowéy odſyłamy. SarnStat 101; Studentóm/ Piſárzóm/ Drukárzóm/ Bibliopolóm [którzy się jedno dla nauki do miasta krakowskiego udadzą] [...] łáſkę ſwą okazáć chcemy: y oné ſámé y káżdégo z nich przy ſwych práwiéch/ przywileiách/ wolnośćiách/ świebodách/ Státućiéch/ łáſkách y zwyczáiach wſzyſtkich/ któré w Kollegiách zwykły bydź chowáné/ chowáć/ trzymáć/ y bronić chcemy. SarnStat 202; PIĄTE KSIĘGI PRAWA KANCELLARIIEY: W KTORYCH SIE ZAMYKA WSZYSTEK PORZĄDEK PISM KROLEWSKICH Y SEYMOWYCH, PRZYWILEIOW, MANDATOW, WICI, DEKRETOW SarnStat 315, 12 [2 r.], 13 [3 r.], 53, 54, 101 (54).

Zwroty: »przywilejem [co komu] darować, dawać, dany« (2:1:2): Ten Státut nieſćiąga ſię ná wśi co ſą zdawná przywileymi miáſtam dáne. UstPraw F4; A iż to ták ieſt/ dowodzę te^go Prywileiem tym/ którym dárował Król Iágełło Litwę Polakom/ iáko właſné i téż dźiedźiczné poddáné ſwé OrzQuin P; SkarŻyw 528; SarnStat 984, 1207.

»przywilej(e) da(wa)ć (a. nadać, a. wydać); przywilej (był) da(wa)ny (a. nadany, a. wydany), darowany; przywilejem [obdarzyć], nadarzony« [w tym: na co (13), czego (1)] = privilegium(-a) concedere JanPrzyw, Cn; privilegia sunt concessa JanPrzyw; privilegium datum a. donatum JanStat; dare immunitatem a. privilegium, privilegium facere Cn [szyk zmienny] (14;50:2;1): ZapWar 1545 nr 2646; Powiedaliśmy też, że miastom niktorym dano przywileje, Gdyż prawo uczy, że wydawane być nie mogą bez przyzwolenia Rad na sejmie walnym koronnym Diar 74; GroicPorz f4v, kv; Ieſli Moiżeſz wymyſlał kiedy co tákiego/ Chociay był przełożonym od niego ſámego [tj. od Boga]. Albo liſty gdzye dawał/ álbo przywileie/ Z iákich ſwoich wymyſłow/ álbo s ſwey nádzyeie RejWiz 183v; y dał mu był [Dioklecjan Julianowi] ten przywiley/ áby weſpołek zdomem ſwym wiáry Chrześćiáńſkiey [...] wolnie y wpokoiu vżywał. SkarŻyw 180; Tenze Rizanom Prziwileie za vpominki wielkie widal zwielka ſzkoda R:P: PaprUp I4; ActReg 42, 130; TYm Státutem ſkázuiemy ná wieki bydź chowano/ iż dárowánia ſtale y mocnie máią ſtać/ choćby téż Przywiléy ná nié nie był dan SarnStat 95 [idem 136]; Przywiléy wolnośći Zydowſkiéy, przez Boleſłáwá Kśiązę Wielkiéy Polſki, prádziádá Wielkiégo Kázimiérzá dany, potym przez Káźimiérzá Królá potwiérdzony á przez Alexándrá Królá w Státut wpiſány. SarnStat 249; Tákże ktoby rogáté bydło ná ſkład Krákowſki ná przeday przypędźił/ powinien będźie po pułgroſzku zwłaſczá od bydłá wielkiégo miáſtu temuż płáćić/ iáko przywiléy ná to dány ſzérzéy obmawia. SarnStat 964; którzy to Królowie dáli miáſtu Sędomiérſkiému przywileie ná ſkład Soli y Sledźi ná wieczność SarnStat 981; PRZYWILEY PANOW LItewſkich zá czáſu Włádyſłáwá Iágełłá wydány: Którym świádczą, iz Kśięſtwá ich do Króleſtwá ſą przyięté ku ſpólnéy pomocy SarnStat 992, 53 [4 r.], 68, 133 [2 r.], 136, 164 (56); Czego Ich M. Pánowie pieczętarze/ pro debito officij ſui doyźrzeć/ y w Przywileiách ná Káduki dánych dokłádáć niechayby byli powinni. VotSzl D3v; CiekPotr ktv; [UstKościel 161]. Cf »wedle przywileju danego«, »nad przywilej dany«.

»przywilejom derogować, ubliżyć; ubliżenie przywilejowi, przywileju« = privilegiis derogare JanPrzyw; praeiudicium privilegii JanStat [szyk zmienny] (5:4;1:1): a w them mienia [lege: mienią] poslowie Mazoweczczi przivileiowi ich przes nas danemu vblizenie ZapWar 1545 nr 2646; ComCrac 21v; Ale iż od niemáłégo czáſu w wielu rzeczach przećiw tym to práwóm/ przywileióm/ y ſwobodóm koronnym ieſt ſie wykróczyło [!]/ y im ſie vbliżyło [illis [sc. privilegiis] detritum est JanPrzyw 55]: [...] zdáło ſie nam bydź potrzebno/ ábyſmy [...] SarnStat 13; A tá wſzyſtká ſpráwá ma ſie odpráwowáć przed Podſkárbiámi náſzémi Koronnémi w Polſcze/ á Litewſkiémi w Litwie/ [...] nie deroguiąc nic przełożeńſtwu y przywileióm vrzędów Podſkárbich SarnStat 414, 61 [2 r.], 216, 894 [2 r.], 1020, 1119.

»łamać, zgwałcić, zdrapać przywilej(e)« = privilegium(-a) infringere JanStat [szyk zmienny] (2:2:1): ComCrac 12, 13; A dźiwna ieſt nieobácżność tych/ ktorzi zgwałćiwſzy tákowe przywileie [privilegiis eiusmodi violatis]/ dopuśćili przezwiſkam [= nazwom] cáło zoſtáć ModrzBaz 133; Krol wnet ſię domyslił woley Bożey/ y zdrapawſzy pierwſzy przywiley/ całą onę wieś y imienie nowym przywileiem/ kośćiołowi darował. SkarŻyw 528, 193.

»mie(wa)ć przywilej(e)« [w tym: na co (5), o czym (1)] = esse privilegiatum JanStat [szyk zmienny] (16): Tu też mamy wiedźieć iże Sáſká źiemiá y Polacy ſą wolni od Práwá poſpolitego Ceſárſkiego: Abowiem oni máią Práwá ſwoie/ Státutá/ y Przywileie. GroicPorz a4; A ten co pozwał ma przyſiądz/ iżem niewiedzyał ábyś miał przywiley UstPraw Hv, E3, F4v, G4v; OrzRozm K2v, L4v; Xiązę Kurlandskie ktory y z Księstwem swoim zawsze pod reimentem W⟨ielkiego⟩ X⟨sięcia⟩ L⟨itewskie⟩^go było y pierwsze przywileie swe zapieczęcią W⟨ielkiego⟩ X⟨ięcia⟩ L⟨itewskie⟩^go miewał ActReg 42; Miáſtá Pruſkié máią śiłá Przywileiów, zwłaſczá Gdańſk: ále iémi naprzód ięto brákowáć ná Séymie Wárſzáwſkim, 1563. SarnStat 1130, 61, 62, 288, 473, 860, 1003, 1176; [StryjPocząt 180].

»nie naruszyć (a. naruszać) przywileja (przywilejow); nienaruszone przywileje« [szyk zmienny] (3;1): OrzRozm V3; ActReg 45; Tákże ieſliby kto Stároſtę ábo Dźierżawcę o grunt náſz pozwał/ o tákié dóbrá ma bydź ſąd ná Séymie/ praw y przywileiów ich niwczym nie náruſzáiąc. SarnStat 870, 1211.

»przywileje odbierać« (1): niektorzy Kśiążętá/ zacne Miaſtá zburzą/ wyniſzczáiąc ich ſkárby y Przywileie odbieráiąc. LeovPrzep D4.

»przywilej(e) odnawiać (a. odnowić); odnowienie przywileju« = privilegium innovare JanStat (5;1): [Arcybiskup Gnieźnieński podał nam prośby swe] ábyſmy z Reyeſtrów Káncelláriiéy Oświeconégo KAźimiérzá Królá Polſkiégo Oycá náſzégo/ Przywiléy kośćiołowi Gniéźnieńſkiému przynależący/ przez Máieſtat królewſki Oycá náſzégo dány/ y pozwolony przypiſáć/ y odnowić/ y potwiérdźić raczyli SarnStat 170; tákowy Liſt vmocniáiąc odnowieniem Przywileiu [innovatione Privilegii JanStat 1024] wysſzéy nápiſánégo ze wſzyſtkim/ co w nim nápiſáno/ potwiérdzamy/ mocny czyniémy/ pochwalamy/ y odnawiamy SarnStat 958, 53, 249, 952, 995.

»przywilej(e) otrzymać; przywileju dostać; przywileje otrzymane« [w tym: na co (1)] = privilegium obtinere JanStat, Cn (4;1;1): ComCrac 19; Który to przywiléy z łáſki y z dobrotliwośći iego świątośći otrzymáliſmy/ zacnémi dowody y klauzulámi vtwiérdzony. SarnStat 193, 53, 249, 888, 1229.

»przywileje poprzysiąc; przywileje poprzysiężone (a. poprzysięgane)« (2;4): o to teraz grá idźie/ ábyſmy ná tym Seymie do Prywileiow y do Praw/ od Krolá poprzyśięgánych/ ſye wroćili OrzRozm E4; Ale to ieſt Exekucya/ która náchylóné ku vpadku Króleſtwo/ w iego klóbę wſtáwia/ y gruntów iego ſtrzeże/ Práwy itéż Prywileymi przez Królá Polſkiégo nam poprzyśiężonymi. OrzQuin E4v; ActReg 39; SarnStat 117, 1027. Cf »wedle przywilejow poprzysiężonych«.

»przywilej(e) potwierdzić (a. potwierdzać, a. utwierdzić, a. utwierdzać); potwierdzenie przywilejów (przywileju); przywilej potwierdzony (a. utwierdzony)« = privilegium(-a) confirmare JanStat, JanPrzyw; privilegium(-a) ratificare, privilegium approbatum a. roboratum JanStat; confirmatio privilegiorum JanPrzyw [szyk zmienny] (20;5;4): A tenże Prywiley záſye potym był potwierdzony przez Káźimierzá Krolá/ in Conuentione generali Petricouiȩ vigeſima ſexta menſis Aprilis: Anno 1458. OrzRozm K3; (marg) Chrystus i duchowni od poborow wolni (–) Ktory przywiley/ ná ſámym práwie przyrodzonym fundowány/ y przeto y v ſámych pogánow zwyczáyny/ dobrzy Ceſárze y Krolowie Chrześćijańſcy potwierdzili/ y práwámi ſwemi vmocnili WujNT 72; Przywiley Królá Ianá Olbráchtá: którym potwiérdza ácz wſzyſtkié przywileie Przodków ſwych, wſzákze oſobliwie wſpomina Przywiley Kázimiérzá Oycá ſwégo SarnStat 907; ábyſmy [...] liſt Párgáminowy potwiérdzenia Przywileiu [literam ... ratificationis privilegii JanStat 1017]/ Iáſnégo Kśiążęćiá y páná Káźimiérzá Królá Polſkiégo [raczyli potwierdzić] SarnStat 951, 12, 53 [2 r.], 54 [2 r.], 61, 62 (27).

»przywilejem (przywilejmi) potwierdzić (a. potwierdzać, a. utwierdzać), utwierdzony, poprzysiężony; przywilej potwierdzający« = privilegiis roboratus JanStat [szyk zmienny] (8:1:1;1): BielKron 283v; [nie najdziesz w kronikach, aby kiedy król polski dawszy] y Prywileiem pod Tytułem ſwym/ zá Pieczęćią ſwą potwiérdźiwſzy/ co komu záſye brał OrzQuin B2v; Pusczęmy to na rozsądek WMK naich braterską miłosc baczenie na Vnią przez nie poprzysięzoną Przywileim ActReg 31; Przywiléy Królá Zygmuntá piérwſzégo, potwiérdzáiący wſzytkich przeſzłych Królów vſtáwy SarnStat 940, 53, 297, 881, 888, 889, 907, 949.

»przywilej(e) (s)tracić« [szyk zmienny] (2): OrzRozm B3v; Tráći ten Przywiléy/ kto go nie vżywa wedle dozwolonéy iemu wolnośći. SarnStat 49.

»przywilej(e) ([komu]) trzymać, dzierżeć; (za)trzymanie (w cale) przywileju; przywileje były trzymane« [w tym: o czym (2)] = privilegia tenere JanStat, JanPrzyw [szyk zmienny] (4:4;2;1): Awſſakoz iz miaſta ktore sklady mayą od przodkow naſſych ſą vprzivilieiovane, ktoreſmy mv przivilieye dzierzecz prziſſiegli ComCrac 12; DiarDop 115; GórnRozm M2v; Stároſtowie máią przypędzáć ludźi Stáróſtw ſwjch ku trzymániu tego przjwileiu. SarnStat 899 marg; A ieſliby która ſtroná Przywileiów y ſpiſów o ſpólnośći vczynionych między témi narody/ ták nam iáko ſobie trzymáć niechćiáłá/ álbo ieden zoſobná trzymáć niechćiał: przećiw tákiéy ſtronie [...] powſtáć [...] będźiemy powinni. SarnStat 1025, 13, 53, 133 [2 r.], 164, 1211.

»przywilej(e) umacniać (a. umocni(a)ć)« = privilegia confirmare JanStat [szyk zmienny] (5): A iżby vgruntowánia y obwárowánia okwitſzego ty wſzyſtki wyzſzey miánowáne rzeczy moc wzięli/ Vmocniliśmy ten Priwiley wárunkiem pieczęći náſzych StryjKron 542; WujNT 72; SarnStat 941, 1054, 1182 [2 r.].

»przywilejow używać, używanie« = privilegiis uti JanStat, JanPrzyw [szyk zmienny] (6:1): á co rozumieſz przyſtoi cżynić ludźiom świetſkim? ktorym bronienie Rzecżypoſpolitey właśnie należy/ [...] ktorzi wiele przywileiow ábo wolnośći od Rzecżypoſpolitey vżywáią [qui privilegiis multis donati sunt a republice]? ModrzBaz 122; Téż przerzeczonych wolnośći/ y Przywileiów/ y tákowych łaſk tylko oni Pánowie y Szláchtá Ziemie Litewſkiéy máią vżywáć/ y z nich ſie weſelić SarnStat 990, 53, 176, 888, 1038, 1146.

»przywileje (cało a. cale, a. w cale, a. nienaruszenie) (za)chować (a. zachowywać); [kogo] w, przy przywilejach zacho(wy)wać; przywileje mają być chowane; zachowywaciel przywilejow« [w tym: czego (1), na co (1)] = privilegia observare; conservator privilegiorum JanStat [szyk zmienny] (17;3:2;1;2): ZapWar 1545 nr 2646; A ieſliże to nam Krol pokaże/ że on to co w Przyśiędze ſwey obiecał/ wſzythko nam ziśćił/ wſzythkie Prywileie cáło nam chowáiąc: ná tym przeſtáć muśimy OrzRozm E4, E4, M2v; PaprUp I; PRzywileie máią bydź chowáné, któré zwłaſczá ſłużą ku pożytkóm Rzeczypoſpolitéy. SarnStat 62; Przywileie ſtárjch Królów ták duchowny^m iáko świetckim nádáné Król chowáć ma. SarnStat 893 marg; My tedy Włádyſław/ wielkim pożądaniém y przodkow náſzych przykłádem/ iáko obrońce y záchowywáćiele Praw/ Wolnośći/ y Przywileiów Kościelnych/ [...] ná wieki obiecuiemy [je] chowáć. SarnStat 898 [idem 190], 12, 60, 133, 190, 996 (20).

Wyrażenia: »przywilej dożywotny« (2): SarnStat 1208; Wſzákże to non in modernos ſed in futuros poſſeſſores, śćiągáćby ſię miáło. bo przywileie dożywotne y zaſługi ludzi zacnych/ tego ad praeſens ſtánowić nie dopuſzczą na dożywoćia ich VotSzl D.

»przywilej(e) duchowny(-e) [= dotyczący(-e) duchownych]« = privilegium(-a) spiritualium JanStat (4): A wſſakze przez tę vſtavę naſſę, niechczemy aby wczem vblizono belo pravom y przivilieyom dvchownem w statuczie ich opiſanem ComCrac 21v; OrzRozm E4, F; SarnStat 216.

»przywileje (pospolite) Koronne, Korony« = privilegia (generalia) regni JanStat, JanPrzyw (31:5): [Rzeczpospolita poruczyła kancelarii tego strzec a pilnować] aby ona nic przeciwnego prawu pospolitemu a przywilejom koronnem nie wydawała Diar 73; Krol Polſki/ mem zdániem/ nic inego nie ieſt/ iedno ſtroż Prywileiow Koronnych OrzRozm L4v, D4, F4v, K2, K2v, N3, N3v; ſtany Koronnymi brákuiemy/ Przywileie Koronné/ ták iáko ná przetáku groch z wyki przebiéramy OrzQuin B3; PaprUp I3v; STATVTA Y METRIKA PRZYWILEIOW KORONNYCH: IĘZYKIEM POLSKIM SPISANE. SarnStat kt, 12 [2 r.], 13, 54 [2 r.], 226, 391 (17). Cf »wedle przywilejow Koronnych«.

»przywileje kościelne [= kościoła]« = privilegia in Ecclesia JanStat (3): Krol Polſki [...] Przyśięgą nam ſwą obiecuie [...] Práwá/ wolnośći/ Prywileie/ Liſty/ ſwobody Duchowne y Swieckie/ Kośćielne y Ziemſkie/ w cále záchowáć. OrzRozm E4; SarnStat 190, 898.

»przywileje Krolestwa Polskiego, naszego« = privilegia regni nostri JanStat (6:1): Day ſwaru pokóy/ [...] do Práwá ia ćiebie Króleſtwá Polſkiégo/ y do Przywileiów iego/ przed Królá ſwégo ná Sąd ćiągnę OrzQuin Aa2v, Aa3 [2 r.]; SarnStat 194, 1038, 1059, 1211.

»przywileje miejs(c)kie« (4): Przy thym Sądźie/ [...] ſnadźby też niewádźiło y dobrze przyſtáło/ áby przy oblicznoſći wſzytkiego poſpolſtwá/ Przywileie Mieyſkie co potrzebnieyſze/ [...] były czytáne GroicPorz k; SarnStat 288, 1230. Cf »podług przywilejow miejskich«.

»(za) mocą, za władzą przywileju(-a)« = patrocinio privilegii JanPrzyw (7:2): Téż wſzyſtki ſzkody [kościołom i osobom duchownym i świeckim uczynione] [...] máią bydź zá władzą ninieyſzych przywileiów [auctoritate praesentium JanStat 855]/ z gruntu vſpokoioné/ zágáſzoné SarnStat 1078; Tylko z tego Státutu wſzyſtek rozdźiał woienny o obronie Ziemſkiéy/ iáko przećiwny wolnośćiam Koronnym/ mocą tego teráznieyſzégo liſtu y przywileiu náſzégo káſsuiemy SarnStat 1191 [idem 1062], 890, 1040, 1062, 1102, 1199 (9).

»jako mocny(m) przywilej(em); [mocne przywilija]« (3): [pisma święte] Są nam iáko mocny prziwiley á práwie iáko liſt żelázny ná ono przimierze/ ktore z námi Pan [...] vcżynić racżył BibRadz *3v; bowiem záſię nádzieiá to wſzytko w tobie iáko mocnym przywileiem vpewni y zápiecżętuie RejZwierc 128, 128; [Iż jak książęta rzeskie albo kurfiestowie, Tak mocne przywilija mają Radwiłowie StryjPocząt 180].

»w przywileju opisany (a. wypisany), mianowany, opisało (a. napisało) się, napisano jest, było wyrażono; na przywileju opisany« = in privilegio descriptus a. scriptus JanStat (16:3:2:1:1;1): UstPraw E; Ktoby ináczéy vczynił/ wſzytki kśięgi tráći/ y winę do ſkárbu Ieo Króléwſkiéy Mćzi w przywileiu miánowáną przepada. KochPs [217] [idem] KochFr 135; GórnRozm E; Tákże Sal centenariatum, którą przywożą z Wieliczki do Miechowá/ nie ma bydź przedawána/ iedno w targowé dni/ pod winą w przywileiu opiſáną. SarnStat 960; A tym wſzyſtkim wysſzéy nápiſánym rzeczam/ [...] któré ſie tu w tym Przywileiu [...] nápiſáły [żadne statuta nie będą szkodzić] SarnStat 1193, 207, 286, 528, 556, 916 (19); CiekPotr ktv.

»przywilej(e) osobliwy(-e) (a. osobne)« = privilegia privata JanStat [szyk 4:4] (8): Przywileie poſpolite y oſobliwe nie máią inák być rozumiáne y wykłádáne iedno iáko ſámy w ſobie brzmią. UstPraw H2 [podobnie SarnStat 52, 99, 327, 765], E3; UStáwiamy/ y rozrządzamy: áby wſzyſcy kmiećie [...] byli powinni pánóm ſwym robić ieden dźień w tegodniu: wyiąwſzy wśi náſzé/ któré ná to ſą vprzywileiowáné/ któréby iáſnie oſobliwym przywileiem [speciali Privilegio JanStat 1080] to pokazáły/ iż ná mieyſcu robót czynſz pieniężny więtſzy poſtąpiły SarnStat 656, 52, 99, 132, 327, 765.

»pewny(-e) przywilej(e), jako na pewnym przywileju« = certum privilegium JanStat (4:1): Iáko tedy pod Stárym teſtámentem (iákochmy ſłyſzeli) vmowá y obietnice Boże/ ná piſmie/ iáko ná pewnym przywileiu pozoſtáły. NiemObr 73; ACz Oyćiec náſz vſtáwił péwnym [!] Przywileiem/ który ieſt nápiſan o ſoli poſtronnéy/ [...] iáko ma bydź zápowiedána/ y iákoby ſie w zápowiedániu iéy ſpráwowáć miano SarnStat 384 [idem 924], 352, 924, 928.

»przywilej(e) pospolity(-e)« = privilegia communia a. generalia a. publica JanStat (11): UstPraw H2; OrzQuin Aa3; A o Królu Ie^go M. ták czyniącému niema bydź ináczéy rozumiano: iedno iż przećiwko przyśiędze ſwéy/ krzywdę vczynił Przywileiowi poſpolitému. SarnStat 74, 12, 52, 54, 93, 99 (9).

»przywilej prawa; prawne przywileje« = privilegium iuris JanStat (2;1): Przywiléy wysſzégo práwá Niemieckiégo, Zamku Krákowſkié^go, przez Kázimiérzá Wielkiégo poſtánowiony SarnStat 951, 528; Ktoż Pány ſumnieniem obćiążył/ áby bliźnim iuż według Kryſtuſá rownym/ w miłośći á ſwobodách pánowáli? Swiadcżą ſtáre ſpiſy y práwne Przywileie/ iż Páſtyrze Duchowni. PowodPr 20.

»prywatny przywilej« (1): CO ſie priwatnych przywileiów Inflantſkich obywátelów dotycze. SarnStat 1206.

»przywilejom(-owi) przeciwny« = privilegio(-iis) contrarius JanStat, JanPrzyw [szyk 4:2] (6): Diar 73; PaprUp L; A Pod inſzé Artykuły w Tribunale Koronnym/ przećiwné práwu y przywileióm ich/ tym oni podléc nie máią SarnStat 874, 13, 164, 194.

»sądowne przywileje« (1): Ták téż w téy iednéy Rzeczypo. ma Naród Polſki y Litewſki zwyczáie ſwoie niektóré/ Sądowné Práwá y Przywileie/ y Sądy właſné á oſobné SarnStat 1003.

»przywilej stary, starożytny« = privilegium antiquum a. vetus JanStat [szyk 4:3] (6:1): Weyźrzy w ſtáre Prywileie Korenne [!] OrzRozm N3; Hoyné potwiérdzenié Przywileiów ſtározytnych [!] SarnStat 61, 178, 297, 922, 998 marg, 1002.

»przywileje świeckie [= dotyczące świeckich]« (3): naprzod Krol/ generaliter wſpomniawſzy w Przyśiędze ſwey Prywileie Duchowne/ y Swieckie/ hnet potym ie ſpecialiter dźieli/ ná Kośćioły/ ná Práłaty/ á potym ná Swieckiego Stanu ludźi. OrzRozm F, E4; SkarŻyw 262.

»przywilejmi uprzywilejowany« (1): gdyż ty [kacerzu] [...] z Polſki wypądzaſz Arcybiſkupá Gniéźniéńſkiégo/ [...] Koronatorá Królá Polſkiégo/ Práwy y Przywileymi Polſkiégo Króleſtwá vprzywileiowánégo OrzQuin Aa3.

»przywilej(e) wieczny(-e)« = privilegium perpetuum JanStat (3): Tám [w Bazylei] ieſt známienite Kollegium/ to ieſt vcżenie wyzwolonych náuk/ ktore Eneas Silwius będąc iuż Papieżem założył/ fundował/ y przywileymi wiecżnemi pothwierdził. BielKron 283v; SarnStat 179, 1052.

»przywileje ziemskie« = dotyczące mieszkańców jakiejś ziemi (3): OrzRozm E4; A tym wſzyſtkim wysſzéy nápiſánym rzeczam/ ártykułóm/ ſwobodam/ y wolnośćiam/ [...] żadné przywileie Ziemſkie álbo oſobno czyiekolwiek/ żadné Státutá áni Conſtituciȩ Séymowé Koronné nie będą nic mogły áni mogą ſzkodźić SarnStat 1064 [idem] 1193.

Szeregi: »przywilej(e), (także) konstytucyje« = constitutiones et privilegia JanStat [szyk 2:2] (4): Stáraymyſz ſie byſmy ią [wolność] potomkom oddáli/ Wſzák nam Przodkowie cále do ręku podáli. Przes Przywileie Conſtitucie. MycPrz I B3; SarnStat 384, 925. Cf »wedle przywilejow i konstytucyj«. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»(albo) list(y), (i, a(l)bo) przywilej(e)« = litterae et privilegia JanStat, JanPrzyw; libertas et privilegium JanStat [szyk 21:2] (23): ComCrac 12, 19; RejWiz 183v; BibRadz *3v; IZ wiele liſtów y Przywileiów znáyduie ſie częśćią w vżywániu niebędących/ częśćią téż niepewnych: przeto Státutá Naiáſnieyſzégo Páná Królá Olbráchtá odnawiamy SarnStat 842; [wszystkie artykuły, swobody i wolności] niwczym nienáruſzenié trzymáć y przeſtrzégáć tym liſtem y Przywileiem náſzym obiecuiemy wiecznémi czáſy. SarnStat 1064 [idem 1193], 12, 54, 297, 952, 989 (19). [Ponadto w połączeniach szeregowych 16 r.]

»prawo(-a), (i, a, albo, to jest) przywilej(e)« = iura et privilegia JanStat, JanPrzyw [szyk 45:10] (55): ComCrac 13, 21v; Diar 73; Albo ieſli ieden namnieyſzy Buchſtab z tey Przyśięgi wyymieſz/ Práwá/ Prywilegie/ ná koniec y Krolá rázem z Przyśięgą ſtráćiſz. OrzRozm B3v; ták też y Kroleſtwo Krześćijáńſkie Polſkie/ ty trzy rzeczy [ołtarz, kapłana, króla] w ſobie ma/ ku ktorym ſye wſzytko śćiąga/ ze wſzytkimi Práwy y Prywileymi ſwemi. OrzRozm D4v, B3, D4, E, E4, M4v; Ale inni zacni ludzie Węgierſcy/ tákże y ſtanu niſzſſego niechćieli ná to pozwolić/ zakłádáiąc ſie práwy y przywileymi ſwemi/ iż niewinni nigdziey bez Krolá ćiągnąć. BielKron 306v; Mącz 190d; OrzQuin E4v, Aa2v, Aa3 [2 r.]; Co náſzy Hetmáni y Pánowie pomocni będą/ ieſliż my/ máiąc iuż nieprzyiaćielá przed oczymá/ dopiéro diſputowáć będźiemy o Przywileiach y práwiéch náſzych? OrzJan 69; PRzywiléy álbo Práwo Iáſnie Wielmożnych Rádźiwiłów trzech bráćiéy rodzonéy/ Mikołáiá Chryſztophá/ Olbrychtá/ Stániſłáwá/ Rádźiwiłów SarnStat 1030, 53, 176, 182, 210, 216 (30); iáko nam ná tym należy/ áby błogoſłáwieńſtwo náſze ná tym świećie/ dobrze obwárowáne było/ [...] zdrowie y máiętnośći náſze/ práwá y przywileiá/ małżonki y potomſtwo/ ozdoby y ſwobody náſze. GrabPospR K2. Cf »wedle prawa i przywilejow«, »nad prawo i przywilej«. [Ponadto w połączeniach szregowych 36 r.]

»prerogatywa i przywilej« (1): Wyymuiąc ty Cechy s tego porządku/ ktorzy oſobliwą prerogátywą y Przywileiem od przodkow Iego K.M. álbo od kthorego Zwierzchniego Páná ſwego ſą nádárzeni y opátrzeni. GroicPorz f4v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»(ani) statut(a) i (ani) przywilej(e)« = statuta et privilegia JanStat [szyk 11:10] (21): ConPiotr 33; tákże áni Státutu/ áni Prywileiu w Státućie Polſkim nie naydźieſz żadnego/ ktoryby ſye nieśćiągał/ álbo ku Ołtarzowi/ álbo ku Kápłanowi/ álbo ku Krolowi. OrzRozm D4; SarnStat 56, 93, 178, 179, 249 (11). Cf »wedle przywileju i statutu«. [Ponadto w połączeniach szeregowych 11 r.]

»przywileje i tytuły« (1): Niech v siebie rozważy káżdy kto chce/ obycżáie tych ludźi/ v ktorych w ſercu/ przywileie y tituły świebody [privilegia et libertatis tituli] moc wźięły ModrzBaz 72.

»własność i przywilej« (1): a thak mi w them articule obacziwaiącz slusne prozbi poslow Mazoweczkich zachowivaiancz im wlasnoscz i Prziwilei wsisthki thakowe pozwi [...] Cassuiemi i abroguiemi ZapWar 1545 nr 2646.

»przywilej(e), (i, abo) wolność(-ści); [wolności a przywileje]« (11): ModrzBaz 122; Privilegium – Prziwilei, wolnoſcz. Calep 849b; Włádyſław Iágełło, przywileie wſzytki, y wolnośći, wſzytkim obywátelóm dáné, potwierdza. SarnStat 53, 65 [2 r.], 65 żp, 66 marg [2 r.]; [A przetoſz [książę w Prusiech] młoć [lege: młódź] takową przodkiem/ oſobliwemi wolnośćiami a Priwilegiami łaſkawie obdarzył UstKościel 161]. Cf »wedle przywilejow i wolności«. [Ponadto w połączeniach szeregowych 29 r.]

»(tak) przywilej(e) albo ((jako) i) zapis(y) (a. spisanie, a. spisek)« = privilegium vel inscriptio JanStat [szyk 8:2] (10): Iż którékolwiek rzeczy oſobliwie w przywileiu/ álbo w zapiśie będą dotknioné/ té máią bydź dźierżáné SarnStat 51; GDźie oſobnéy zmienki w Przywileiu álbo w zapiśie o podawániu nie ieſt vczyniono: Práwu Królewſkiému ieſt záchowano. SarnStat 173 [podobnie (4)] 52, 303, 352, 398, 1022, [1023], 1028. Cf »wedla spiskow i przywilejow«. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

Wyrażenia przyimkowe: »wedle (a. według, a. wedla, a. podle, a. podług) przywileju(-ow)« = iuxta a. secundum privilegium JanStat (58): ZapWar 1545 nr 2646; Abowiem przytrafia ſye wiele przygod y gwałtow w Mieſćiech/ ktoreby wedle Przywileiow mogły być ſłuſznie hámowáne/ y inne porządki mogły by pilniey wedle przywileiow być przyſtrzegáne. GroicPorz kv; Iż Koroná Polſka á Wielkié Kśięſtwo Litewſkié iáko ieſt iedno nierozdźiélné y nierózné ćiáło/ wedla tegóż Przywileiu/ ták téż ieſt nie rózna áni dwoiáka/ ále iedná Rzeczpoſpolita SarnStat 1011, 1149, 1154.

~ wedle przywileju czego (1): A Popráwá tego Tribunału/ y práwá ich/ záwżdy im wedle Przywileiu ná Vniiéy dánégo praw y wolnośći ich ma bydź wolna. SarnStat 874.

wedle przywileju czyjego [= kto nadał] (12): ConPiotr 32; Y dźisieyſzy Krol náſz/ [...] wedle tego prádźiádá ſwego Prywileiá záchowáć ſtan Duchowny on muśi OrzRozm K3v; ActReg 4; Ponieważ ieſteſmy Królem Polſkim/ zamków/ áni dźierżaw żadnych zwiérzáć ſie niechcemy/ iedno Polakóm ſzlácheckiégo narodu ośiádłym: á to wedle Przywileiu Lódwikowé^go SarnStat 74, 72, 161, 484, 1011, 1012 (9).

wedle przywileju czyjego [= kto ma] (27): UstPraw B2v; Ná drugi rok pozwáni byli Ráyce Krakowſcy przed Krolá ná wigilią trzech krolow/ ktorzy prośili ná roku áby byli ſądzeni práwem Niemieckim przed Woytem według ich przywilegiow. BielKron 393v; OrzQuin Aa3; Takze niektorzy z PP. Rady Obywatelow WKL: dozywocia bez czynienia lidzby maią ci tez według swych Przywileiow zachowani bydz maią. ActReg 45, 44; KRólá wolno obránégo/ żaden inny koronowáć nie ma/ oprócz księdzá Arcybiſkupá Gnieźnieńſkiégo/ wedle Przywileiu iego/ przez królá Káźimiérzá dánégo/ Roku páńſkiégo/ 1451. SarnStat 19 [idem 169]; vrząd mieyſki tákowé Czopowé od picia wſzelákiégo przez té dwie exákcie wybiéráć y wyćiągáć ma: wſzákoż wybiéráć Czopowé máią wedle Przywileiu Piwowarów miáſtá tego. SarnStat 963, 169, 367, 743, 970, 1024 (12); VotSzl B3. Cf »wedle przywilejow Koronnych«, »podług przywilejow miejskich«.

W połączeniach szeregowych (5): Iáko ná niektorych mieyſtcách dla vtćiwoſći/ wedle Przywileiow/ álbo Wielkierzow/ álbo theż zwyczáiu dawnego/ Ráyce/ Ludźie Rycerſkiego ſtanu/ [...] thák bywáią pozywáni. GroicPorz pv, d2; OrzQuin D, Aa2v; SarnStat 1026.

Wyrażenia: »wedle (a. według) przywileju danego (a. przywilejow nadanych)« = secundum privilegium concessum JanStat (5): Prośili nas zá to poſłowie [...]/ żebyſmy ich w tym záchowawſzy/ według Práwá y Státutu Wielkiégo X. Litewſkiégo/ á Przywileiu tym Woiewództwom ná Séymie wálnym Lubelſkim przy vniiéy dánégo [...] do ſądu Grodzkiégo pozywáć ſie pozwolili. SarnStat 1180, 19, 169, 874, 1039.

»wedle przywilejow Koronnych, Polskiej Korony« (7:1): Bo ktoby prziiachawſſy ſczudzei ziemie iakie nove navki abo Xięgi wnoſicz foldrowacz y vzyvacz ich chczial. Then vedlia ſtarych praw a przyvilieiow Koronnych ma bycz karąn. ComCrac 13v; Exekucya ieſt wſtáwienie w rygę ſwą Korony Polſkiey/ wedle Praw y Prywilegiow Koronnych. OrzRozm B2, F2v; Królá też/ Vniuerſitas Polſka nie chce inſzégo/ áni inákſzégo miéć/ iedno tákowégo Człowieká/ którégo wolnie obránégo od Rycerſtwá/ vrzędny Arcybiſkup Gniéźnieńſki/ ręką ſwą vrzędnie koronuie/ wedle Praw y Prywileiów/ y zwyczáiów ſtárádawnych Polſkiéy Korony. OrzQuin D, C4; SarnStat 1039, 1059, 1189.

»podług przywilejow miejskich« (1): (nagł) Przyſyęga Przyſyężnikow. (–) IA. N. przyſyęgam Pánu Bogu wſzechmogącemu/ iż w Sądźie [...] chcę práwy Ortel náydowáć y wydáwáć/ według nalepſzey bácznoſći y rozumu mego/ [...] podług Práwá Máydeburſkiego/ y Przywileiow y Wielkierzow Mieyſkich GroicPorz d2.

»wedle przywilejow poprzysiężonych« (1): O niezbedny Kácérzu/ ia Polak mówię teraz z tobą o Króleſtwie Polſkim/ y o Królu iego/ wedle Praw y Przywileiów itéż zwyczáiów Polſkich/ przez Królá Polſkiégo/ nam Polakom poprzyśiężónych. OrzQuin Aa2v.

»wedla (a. według) starych przywilejow; wedle (stara)dawnego przywileja(-u)« [szyk 3:2] (3;2): obieczvyemy poddane naſſe dvchowne ſwieczſkie przi volnoſcziach ich zachovacz a czla na vodzie znich niebracz, iedno vedlie Statutu a ſtaradawne^go przivilieya ComCrac 13v, 11v, 13v; Iż którzybykolwiek z Krákowá álbo z Toruniá iecháli przez miáſto Sędomiérz z śledźiámi/ álbo z ſolą/ będą powinni według przywileiów ſtárych trzy dni w Sędomiérzu przedáwáć té kupié SarnStat 981; Tákże téż y od podwód płácenia/ y koni dawánia ſtárą Wárſzáwę wolno czyniąc/ wedle dawnégo ich przywileiu in perpetuum vſum to im approbuiemy. SarnStat 1179.

Szeregi: »wedle przywilejow i konstytucyj« (1): Aby kazda rzeć placzona byla wedle przywyleyow y conſtitucy Krolia Jagiela ConPiotr 32.

»według przywilejow i powinności« (1): [pozwy zadworne miewają od królów naszych] iedno ći ktorzy dobrá ſtołu Krolewſkiego trzymáią/ á z nich według przywileiow y powinnośći ſwych nie reſponduią. VotSzl B3.

»wedle praw(a) i (a) przywilejow« (6): ComCrac 13v; iákoż Krol wedle Práwá/ á Prywileiow Koronnych/ pocznie Exekucyą ſwoię od Ołtarzá. OrzRozm F2v, B2; OrzQuin C4, Aa3; SKład miáſtá Poznániá wedle praw y przywileiów ich in toto záchowuiemy według Conſtituciiéy. SarnStat 970. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»wedla spiskow i przywilejow« (1): ze chczemy rady naſſe Vielkiego Xięſtwa Litewſkiego ktemv vieſcz. Aby oni wkazdey rzeczi ktora byſie yem zdala niemnyey iem iako Koronie poziteczna wradzie, w vſtavach y wobronie z koroną ſie zgadzali. vedlia ſtarych ſpiſkow y przivilieyow ComCrac 11v. [Ponadto w połączeniu szeregowym: spisow 1 r.]

»(nie tylko) wedle (a. według, a. wedla, a. podle) przywileju(-ow), (a, ani wedle, i) (według) statutu(-ow)« [szyk 4:4] (8): ComCrac 13v, 14, 14v; ActReg 44; A ſádzon téż nikt bydź nie ma/ iedno práwem przekonány wedle ſtátutów y Przywileiów [iuxta statuta et privilegia JanSta 123]. SarnStat 66, 75, 361, [1023].

»wedle przywilejow i wolności« (3): tákże od płacéy wſzelákich/ Poborów/ myt álbo céł/ także robienia y popráwowánia zamków y moſtów náſzych/ wedle przywileiów y wolnośći Koronnych [obywateli Ziemi Kijowskiej] wolnémi czyniémy SarnStat 1059 [idem 1189, podobnie 1039], 1039, 1189.

»wedle (a. według) (i) przywileju(-ow) i zwyczaju(-ow)« (2): ActReg 4; żaden obywátél ośiádły [...] iedno práwem zwyćiężony niech niebędźie iman: wedle Przywileiów innych Króleſtwá náſzégo źiem y zwyczáiów [iuxta privilegia et consuetudines JanStat 798] SarnStat 1055. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.] ~

»z przywileju [czyjego = kto nadał]« (1): máiąc téż to zá rzecz pewną/ tę Ziemię Wołynſką [...] ták z wiela inych ſtárych dowodów y liſtów/ iáko téż y z Przywileiu Sygmunta Wielkiégo Księdzá Litewſkiégo [...] cáłym y zupełnym y niewątpliwym Práwem ku Koronie Polſkiéy należéć SarnStat 1186.

»przeciw(ko) przywilejowi(-om)« = niezgodnie z przywilejem; contra privilegium JanStat, JanPrzyw; in contrarium privilegii JanStat (17): Przećiwko Przywileiowi niech zaden pozywan nie będzie. SarnStat 62, 62, 193, 194, 384, 925.

~ przeciw(ko) przywilejowi czyjemu [= kto nadał] (2): BielKron 209v; Decret trzeci de crimine leſe/ y then przeciwko Prziwileiowi Alexandrowemu Armate per licitationem et oppreſsionem vtzinioni PaprUp L2.

przeciw(ko) przywilejowi czyjemu [= kto ma] (9): pytay Czechow/ czemu ie Ferdynánd śćinał: powiedząć iż przeto/ żechmy niechcieli z Ferdynándem ná Kurfirſtá ćiągnąć/ przećiwko Prywileiom ſwym. OrzRozm L2v; tedy y tego im pozwalamy/ ieſli nie ieſt przećiwko miáſtá onégo przywileióm. SarnStat 744 [idem 1152], 960, 1152, 1230. Cf »przeciwko przywilejowi Krolestwa«.

W połączeniach szeregowych (3): A ieſlibyſmy co przećiwko wolnośćióm/ przywileióm/ ſwobodóm/ y Práwóm przerzeczonégo Króleſtwá náſzégo vczynili: to wſzyſtko ma bydź nikczemné/ prózné/ y zá nic ie mieć od tego czáſu chcemy y ſkázuiemy SarnStat 163, 163, 948.

Wyrażenia: »przeciw dawnemu przywilejowi« (1): A ieſliby który ábo którzy z proſtégo ſtanu przećiw temu y dawnému Przywileiowi y zwyczáiowi króleſtwá Polſkié^go [in contrarium praesentis et antiqui privilegii et consuetudinis Regni Poloniae JanStat 198] beneficia w kośćiołách y Kápitułách przerzeczonych bráć/ ábo o to prośić ważyli: [ustawiamy, aby ...] SarnStat 923.

»przeciw(ko) przywilejowi(-om) Krolestwa (Polskiego a. naszego)« = in contrarium privilegii Regni Poloniae JanStat; contra privilegium regni JanPrzyw (4): A ieſli co przećiwko wolnośći/ przywileióm/ práwóm/ y ſwobodóm/ przerzeczonégo Króleſtwá vczyniemy/ [...] to wſzyſtko niech będźie nikczemné SarnStat 163, 163, 923, 948.

Szereg: »przeciw przywilejowi i zwyczajowi« (1): SarnStat 923 cf »przeciw dawnemu przywilejowi«. ~

»mimo przywilej« (1):

~ Wyrażenie: »mimo przywilej dany« (1): thedi mimo prziwilei przes Iego K.Mcz. im dani [...] wsistki thakowe pozwi ktore sie przeth nas przithoczili [...] Cassuiemi ZapWar 1545 nr 2646. ~

»nad przywilej« [w tym: czego (1)] (2): Iednák podwysſzenié nád piérwſzy przywiléy Mytá y Cłá/ álbo nowégo poſtánowienié/ [...] ma bydź irritum et inane SarnStat 403.

~ Wyrażenie: »nad przywilej dany« (1): Którym téż poruczyliſmy té krzywdy y doległośći/ nád práwo y przywiléy/ incorporationis regno, ná Séymie Wálnym Lubelſkim dány/ vczynioné/ oględáć y przeſłucháć SarnStat 1198.

Szereg: »nad prawo i przywilej« (1): SarnStat 1198 cf Wyrażenie. ~

»przez przywilej« (3): Tych tedy obywátelów źiemie Bełzkiéy [...] przez ninieyſzy Przywiléy [tenoreque praesentium JanStat 796] záśię prziymuiemy/ wćielamy/ przyłączamy/ przywłaſczamy/ y ziednoczamy ná wieki wiekom SarnStat 1053, 1089, 1105.

»z prywilejem [czyim = kto nadał]« (1):

~ Szereg: »z łaską i prywilejem« (1): Z łáſką y Priwileiem Kro: I: M: Drukowano w Krolewcu v Gerzego Oſterbergerá: M.D.LXXXII. StryjKron kt. ~

»za przywilejem(-mi)« = ex privilegio(-iis) JanStat, JanPrzyw (12): ZapWar 1528 nr 2421; który to pokóy pod wiárą y czćią y przyśięgą náſzą ćieleſną vczynioną przez zdrády y chytrośći obiecuiemy zá ninieyſzym przywileiem chowáć [promittimus vigore praesentium observare JanStat 864]. SarnStat 1087, 289, 947.

~ za przywilejem czyim [= kto nadał] (5): yako dziath moy nygdy [lege: niegdy] slachathny daczbog zadzierzal hymyenye tho czosnowo [...] zaprzyvylegem Maiesthathv kxianzączego ZapWar 1528 nr 2459; Za przywileiem Ieo [!] Królewſkiéy Mćzi/ nikomu zgołá nie ieſt wolno pſałterzá tego/ przekłádánia Iáná Kochánowſkiégo/ bez dołożenia ſámego autorá/ ná wtóré drukowáć KochPs [217]; SkarŻyw 180; StryjKron 582; KochFr 135.

za przywilejem czyim [= kto ma] (2): yako my tho vyemy ysz dziath ocziecz hy schin macziey Czosnowsky byly wspokoyney possesiey hy wpozivanyv zaprzyvylegem ych ut supra thako nam bog pomozy. ZapWar 1528 nr 2459. Cf »za przywilejmi kościelnymi«.

Wyrażenia: »za przywilejmi kościelnymi« (1): Niekazáł iey [białogłowy, która zdradziła małżonka] wydáwáć Woyciech S. zá przywileymi kośćielnymi/ poniewaſz ſię do ołtarzá y pokuty S. obroćiłá/ żeby tylko od śmierći y nagłego gniewu mężá ſwego wolną byłá. SkarŻyw 354.

»za przywilejmi utwierdzonemi« (1):y poddáni wſzelákiégo ſtanu w króleſtwie náſzym z ich porządków y przywileiów zá ſłuſznémi obyczáymi y przywileymi vtwiérdzonémi [ex eorum ordinationibus, privilegiis rationabilibus roboratis JanStat 279]/ żadnéy ſzkody zdádzą ſie niemieć SarnStat 297.

Szereg: »za obyczajmi i przywilejmi« (1): SarnStat 297 cf »za przywilejmi utwierdzonemi«. ~

W przen (3): Potym też [książki] do Prus poydzyecie/ Nowy zakon ſwoy weźmiecie/ Vkażcie Seklucianowi/ Polſkiemu káznodzyeiowi/ Powiedzcie mu nie piſz byſtrze/ Boś przyſzedł ná pirwſze miſtrze/ Nowy zakon ten twoy mdleie/ Sciſnęły ij przywileie BielKom A4v; w iedney przysiędze Krolewſkiey obádwá ty ſtany [duchowny i świecki] zámknione ſą/ ná iedney ſkorze Prywileiow Koronnych poſpołu z ſobą śiedzą/ iedną wolnośćią ſye weſelą OrzRozm K2; Niech ſye tu nikt z pánſtwem nie ozywa/ [...] Przywileie powieśmy ná kołku/ A ty wedla páná śiądź/ páchołku. KochPieś 23.

Przen (12):

przywilej czego, czyj [w tym: G sb i pron (2), pron poss (1), ai poss (1)] (4): BielKom A; BielKron 155v; Acz y wedle vwielbionego ciáłá nátury: [Chrystus by zmartwychwstać] nie potrzebował żadney pomocy. Bo ćiáło vwielbione może ná powietrzu chodźić [...]/ máiąc wſzytkę ſubtelność duchom podobną (marg) Ciáłá vwielbione^go przywiley. (–) SkarKaz 242b, 634b.

Ze zdaniem przydawkowym referującym treść (1): Drugi przywiley miáło ciáło/ iſz zá tą powolnośćią/ ktorą duſzy y rozumowi czyniło/ vmieráć nigdy niemogło SkarŻyw 260.

Zwroty: »mieć przywilej(e)« [w tym: na kogo (1), ku czemu (1)] [szyk zmienny] (6): Idźcieſz [książki] w imię Boże ſmiele/ Wſzák ſwe macie przywileie/ Dobre rzecży powiádaycie BielKom A; BielKron 155v; RejPos 71; SkarŻyw 260 [3 r.].

»(od)dać przywilej; dan przywilej« [w tym: na kogo, na co (3)] [szyk zmienny] (3;1): BielKom D2v, D3; A iż był dał [Bóg] przywiley cżártom wypędzonym z niebá ná káżdego ktoryby woley Bożey nie cżynił doſyć BielKron 155v; O/ by niewinność ſczéra tu miedzy wſzytkimi Otrzymáłá pláć z prawdą [...] ále ſie baczę/ opák dźieie/ Fałſz/ zdrádźie ná świát oddał iáwné przywileie. GosłCast 71.

»przywilej skazić« (1): Przeto vlitował ſie [Bóg] nád ſtworzeniem ſwoim Adámem y nád potomki iego [...] chcąc cżártowſki przywiley ſkáźić ktory ná człowieká pirworodnego grzeſzniká miał BielKron 155v.

Wyrażenia: »osobne przywileje« (1): [szukamy rozmaitych ziół] iákoby to iedny ziołá miáły oſobnieyſze przywileie przed drugiemi/ ku zbáwieniu ludzkiemu. RejPos 71.

»wielkie przywileje« (1): Dla tegoſz y ćiáło od złey żądzey wolne/ dwá miáło wielkie przywileie. pierwſzy iſz na nim nic ſzpetnego y niewſtydliwego być niemogło SkarŻyw 260.

a. Uprawnienia wydane przez władze kościelne (30):

przywilej na co (4): [posłowie mówili, iż panowie duchowni] nic inego nas nie uczą, jedno abyśmy zapomnieli tego usprawiedliwienia, ktore nam Pan Chrystus śmiercią swą [...] zasłużył. Stąd dziwne a rozliczne odpusty a jako przywileje na odpuszczenie grzechow urosły. Diar 70; Mącz 27a; RejPos 214v. Cf »dawać przywilej«.

przywilej czyj [= kto nadał] [G sb] (2): KromRozm III P3; Są też y pewni ludźie/ ktore od śćiſłey/ ále potrzebney/ porządney/ ſtarodawney/ y grunty ſwe w piśmie máiącey/ w tey rzecży obowiąſki [tj. spowiedzi przed własnym plebanem]/ przywileie Kośćiołá powſzechnego wyięły. LatHar 126.

przywilej czyj [= kto ma] [w tym: G sb i pron (7), pron poss (1)] (8): ná ktorych [soborach] ile było Biſkupow y Doktorow/ tyle świádkow ieſt: ktorzy wſzytki te przywileie Biſkupow Rzymſkich przyznawáli [tj. uznawali]. SkarJedn 113, 80, 102, 108, 188, 261, 273, 397.

Ze zdaniem przydawkowym referującym treść [w tym: że (1), aby (1)] (2): RejWiz 181; Ieſli ſobie Anátoli v Koncylium on przywiley ziednał/ áby był pierwſzym po Rzymſkim/ cżemuſz o przyzwolenie Papieżá prośił/ y Ceſarzá nań nápráwował? SkarJedn 187.

Fraza: »przywileje psować się nie mogą« (1): Przywileie kośćiołow od oycow świętych y wielebnego Zboru Niceńſkiego vćwierdzone/ pſowáć ſię żadną złośćią nie mogą SkarJedn 188.

Zwroty: »da(wa)ć przywilej(e)« [w tym: czego (1), na co (1)] [szyk zmienny] (3): Toletańſki Arcybiſkup [...] papieżowi poſluſze[ń]ſtwo obiecał á Papieſz go zá to Primáſem wſzyſtkiey Hiſpánigey vtzynił/ y ná tho mu przywileie dał. KrowObr 30; SkarJedn 178; A widząc Papieſz iſz cżłek vcżony á wpiśmie S. bárzo biegły/ á dar má známienity do kazánia/ [...] vczynił go [św. Bonifacjusza] káznodzieią Chryſtuſowym po wſzytkiey ziemi Niemieckiey. daiąc mu piękny y ſłow Duchá S. pełny przywiley. SkarŻyw 517.

»przywileje mieć« (2): RejWiz 181; Theodoryt Biſkup Cyry [...] Spotwarzon był o kácerſką náukę. w cżym iáko ſię do ſtolice Papieſkiey [...] vćieka/ [...] to káżdy bacżyć może: cżegoby nie cżynił/ gdyby Pápieſka ſtolicá tych oſobnych przywileiow wſzemu kośćiołowi znáiomych nie miáłá. SkarJedn 130.

»przywilejmi obdarować, obdarzony« (1:1): Thego tzáſu potzęłá ſię mnożyć y krzeptzyć Regułá Kármelitow/ od Papiezow przywileymi obdárzona/ y vtwierdzona. KrowObr 135v, 136.

»odnawiać przywileje« (1): [Z postanowień Soboru Laterańskiego:] Odnawiáiąc ſtáre przywileie ſtolic Pátryárchowſkich/ zá pochwalenim S. powſzechnego Zboru/ vſtáwiamy áby po Rzymſkim kośćiele [...] miáłá pierwſze mieyſce Cárogrocka SkarJedn 261.

»przywilejmi utwierdzić, utwierdzony (a. ućwierdzony)« (1:2): Tę Regułę [tj. zakon Panny Maryjej] potym iedenáſty Benedykt Papieſz potwierdził: A ponim záſię innych ſiedm Papieżow tę Regułę przywileymi obdárowali/ vtwierdzili/ y poſwięćili. KrowObr 136, 135v; SkarJedn 188.

»cale (a. w cale) przywilej zacho(wo)wać« (2): Nád to wyznawamy [uczestnicy zboru florenckiego]/ porządek vcżyniony wpráwie duchownym/ około wielebnych Pátryárchow: iż Konſtántynopolſki Pátryárchá wtory ieſt po naświętſzym Kzymſkim [!] Biſkupie/ Trzeći Alexándryiſki/ Czwarty Antyoſki/ Piąty Ierozolimſki. Wcále ich práwá y przywileie wſzytkie záchowuiąc. SkarJedn 273, 397.

Wyrażenia: »przywilej osobny« [szyk 1:1] (2): SkarJedn 130; cżego [że papieżowie ważyli się jednych rozgrzeszać, a drugich potępiać] iáſne świádectwo káżdy mieć może/ [...] z liſtow/ y przywileiow oſobnych/ kthorymi grzechy zá pieniądze rozwięzowáli NiemObr 153.

»stare przywileje« (2): [papież Leo IX pisze do carogrodzkiego biskupa Michała] ktemu nową hárdośćią y prágnienim przełożeńſtwá Alexándryiſkiego y Antioſkiego Pátryárchę ná ſtárych prywileiách godnośći ich vſzkodzić SkarJedn 245, 261.

Szeregi: »list albo (i) przywilej« (2): Breve, significat etiam, id quod vulgo dicitur, Bulla, Liſt/ álbo Prziwiliey. Investitura, Ná duchowny chléb/ á zwłaſzczá ná Biskupſtwo. Mącz 27a; NiemObr 153.

»prawa albo (i) przywileje« (2): ále pierwey niż tho [wybieranie papieża przez kardynałów] bywá/ cżytáią przed nimi práwá álbo przywileie iáko ſie záchowuie/ y przyſięgáć będą/ áby ná tákiego głoſy ſwe dawáli/ coby był godny BielKron 234v; SkarJedn 273.

Wyrażenia przyimkowe: »z przywileju« (1): [odpowiedź na zarzut greckiego kościoła] Iż kápłani ich [tj. rzymscy] trzy Mſze iednego dniá miewáią. [...] To tylo z przywileiu ná Boże národzenie. nie ſpowinnośći/ ále zdobrey woley wedle ſwego nábożeńſtwá kápłani czynią SkarJedn 239.

»za przywilejem« (1):

~ Wyrażenie: »za przywilejem otrzymanym« (1): Byli niektorzi przeſzłego wieku/ ktorzi co naprzednieyſze beneficia ſámey śláchćie zá przywileymi áż z Rzymu otrzymánemi [privilegiis et autoritatibus, inde usque ab Roma petitis]/ przyſądzáli. ModrzBaz 132v. ~

α. W pogardliwych komentarzach Reja apokaliptyczna bestia nadająca przywileje jest utożsamiana z papiestwem rzymskim (4):

przywileje czyje [= kto nadał] (1): RejAp 145 cf »przywileje rozdawać«.

W połączeniach szeregowych (3): Dáley piſze [apostoł]: Iż máią zęby lwie/ á páncerze żelázne. Dotkni go iedno w iákie práwo iego/ álbo w iáką doległość iego/ vyrzyſz liſtow/ przywileiow/ boł rozmáithych/ klątew/ kthoremi ſie lepiey vbrał niżli w namocnieyſzy páncerz. RejAp 80, 111v, 141v.

Zwroty: »przywileje [na co] rozdawać« (1): Beſtia záſię álbo namieſtnicy iey do dawa ſobie tey mocy/ iż [...] do niebá kogo chcze wedle zdánia ſwego wpuśćić może/ ná co y mocne przywileie y piecżęci ſwoie rozdawa wiernym swjm RejAp 145.

»przywilejmi umocniać« (1): Tákżeć też tá beſtia/ ktora iáko ſłyſzyſz powſtáłá z ziemie/ [...] poczęłá podbijáć pod poſłuſzeńſtwo ſwoie [...] rozlicżne narody. [...] Otho wneth oſádziłá gory ony nowemi bluźnirſtwy/ przywłaſzcżáiąc rozlicżne mocy ludziom vmárłym/ [...] y koſcioły im [...] ſtáwiáiąc: dziwnemi to ktemu przywileymi/ bułámi/ odpuſty/ twirdząc y vmocniáiąc RejAp 111v.

»przywilejmi twirdzić, utwirdzony« (1:1): y wiemy iáko/ y cżym thy gory ſą oſádzone/ [...] y iákiemi przywileymi práwy álbo bułámi ſą zá to obdárzone y vtwirdzone w tym bluźnirſtwie ſwoim. RejAp 141v, 111v.

Wyrażenia: »mocne przywileje« (1): RejAp 145 cf »przywileje rozdawać«.

»przywilejmi obdarzony« (1): RejAp 141v cf »przywilejmi twirdzić«.

b. Uprawnienia wynikające z sytuacji rodzinnej; privilegium Vulg (4): Y [Ezaw] poruſzony nieſłuſznym gniewem ná brátá/ ktoremu iuſz wty przywileie [pierworodności] oćiec przez błogoſłáwieńſtwo dzierżáwę dał [...] zábić chćiał Iákobá SkarŻyw 346.

przywilej czyj [w tym: pron poss (1), ai (1)] (2): Leop Ruth 4/6 cf Szereg; SkarŻyw 271 cf Zwrot.

Zwrot: »brać, wziąć [= odbierać] przywileje« (1:1): [Noe] przeklął ſyná onego Chámá/ biorąc mu przywileie ſynowſkie/ á pod moc go y ſłuſzbę inney bráćiey y potomki iego dáiąc. SkarŻyw 271, 346.

Wyrażenie: »przywileje pierworodności« (1): Przetoſz Iakob zá błogoſłáwieńſtwem oycá Izááká/ y zá przyiáznią y rádą mátki/ [...] ty przywileie pierworodnośći w oſobie Ezaego wziął/ y ſłuſznie ſię Ezaem w tey mierze bez kłamſtwá zwał. SkarŻyw 346.

Szereg: »prawo a przywilej« (1):On [najbliższy krewny Rut] ná to odpowiedział [Boozowi]: Odſtępuię bliſkośći ſwey: [...] Thy vżyway práwá á przywileiá mego [tu meo utere privilegio] Leop Ruth 4/6.

c. Łaska, moc, obietnica udzielona przez Boga Ojca lub Chrystusa; dar boży (185): O przeklęty Iudáſſu/ [...] Cżemuż mowiſs tzo mi chcecie datz iá go wám wydám: Gdzies przywiléy ktory^m cie apoſtolem/ cżeladniki^em/ ij ſwym przyiácielem vcżynił? OpecŻyw 84; PatKaz I 17v; PatKaz III 109v, 110; RejPos 355; o błogoſłáwiona PANno/ ſpraẃ to przez łáſkę ktorąś nálázłá/ przez obfitość przywileiow/ ktoreś záſłużyłá/ przez miłośierdźie ktoreś porodźiłá/ áby [...] LatHar 485; WujNT 195, 288.

przywilej czego (10): PatKaz I 13v; Czwarty przyuyley yeſt ſlodkoſzczy bo yako napyſano odpoczątku yey [Maryi] duſſa byla boſką ſlodkoſzczyą napelnyona PatKaz II 112v, 108v, 111, 114; HistRzym 102; MOwić to/ iż tylo Piotrowi ſamemu ten przełożeńſtwá Páſterſkiego przywiley ſłużył/ a znim vmárł/ nic innego nie ieſt/ iedno iákoby rzekł/ iż z Piotrem S. porządek vmárł SkarJedn 78. Cf »mieć przywileje«, »przywileje wziąć«.

przywilej z strony czego (3): Pyeruy przyuyley abo czeſzcz [...] ſtrony czyala yeſt rodzayu [Maryi] ſzlachethnoſzcz albo urodnoſzcz PatKaz III 107v. Cf »przywileje wziąć«.

przywilej na co (7): NiemObr 53; ieden grzech śmiertelny/ z łáſki Bożey grzeſzniká obnáża/ przywiley ná wiekuiſtą chwałę/ y wſzelką Synow Bożych zaſługę wydźiera LatHar 581. Cf »mieć przywileje«, »przywileje rozdawać«, »stracić przywileje«, »przywilejmi utwirdzić«.

przywilej czyj [= kto nadał] [w tym: G sb (2), ai (2), pron poss (1)] (5): doſyć mamy ná onym przywileiu Pańſkim [...] iż nigdy nie ma być dármo záwołánie náſze. RejPos 202, 240v, 319; RejZwierc 198; [dawni] wierni Chriſtyánie/ domow ná chwałę Bogu/ oſobliwych nie budowáli: pámiętáli bowiem/ ná przywiley nowe^go przymierza/ pod ktorym/ chwałá Boża/ nie ma być do żadnego oſobliwego mieyſcá przywięzowána. NiemObr 23.

przywilej czyj [= kto ma] [w tym: G sb i pron (30), ai (poss) (16), pron poss (3)] (49): KromRozm III N8v; GrzegRóżn F3v; Azaſz tu ſobie nie może vroſkoſzowáć ſtan ludzi wielkich á przełożonych od niego/ [...] gdy vſłyſzą ony pewne przywileie ſwoie/ ktore im opowiedáć racży Páweł s. od Páná ſwego/ iż ſą [...] poſtánowieni [...] ná mieyſcu Páná ſwego RejPos 175, 196v, 263v; Y iuż że thedy dla wzgorſzenia złych tá władza kośćielna/ ten Piotrów y inſzych Apoſtołów zoſtáwiony od Chryſtuſá przywiley/ ma zginąć? BiałKat 166; Piotra S. przywileie więcey służą potomkom iego. SkarJedn d8v, A8, 101, 102, 107, 138 (9); SkarŻyw 597; NiemObr 53, 54; Zálecenie tey pánny z przywileiow iey w Ewángeliey opiſánych. LatHar 476 marg, 477; Dwá tedy przywileie Piotrowe ty mamy. Ieden iż iemu ſámemu ze wſzytkich Apoſtołow imię odmienił. Drugi/ iż mu dał tákie imię ktore po Syryiſku znáczy opokę álbo ſkáłę WujNT 307; Acz Páweł był wezwány y oſobliwie obrány Apoſtoł Pogánow: wſzákże to był przywiley Piotrá S. z woley y z obránia Bogá ſámego/ áby pierwiaſtki nie tylko Zydow ále y Pogánow przez vſtá iego ná wiárę były powołáne WujNT 461, 8, 194, 212 [2 r.], 227 [2 r.], 288 marg (22); A nákoniec poświąca ſię kośćioł modlitwą kápłáńſką y biſkupią: [...] áby P. Bog káżdego w nim wyſłuchał w potrzebie iego (marg) Przywiley Kośćiołow poświęconych. (–) SkarKaz 455a, 552a, 577b marg, 578a, Ooood, Oooo2b [2 r.].

Ze zdaniem przydawkowym referującym treść [w tym z zapowiednikami: taki (3), ten (3), to (2), on (1); iż, że (13), aby (3), co ‘że’ (1)] (17): PatKaz III 114v; KromRozm II c4; RejPos 147, 157v, 164, 175, 202; A żeby po śmierći iego ludzie bez kápłaná nie byli/ dał mu [Bóg Aaronowi] ten przywiley/ áby z rodzáiu y ſukceſyey/ y z ſynow ie^go kápłani náſtawáli ieden po drugim SkarJedn 47, 138; SkarŻyw 262, 597; WujNT 307, 391, 461, 537; Tácy poświęceni w żywocie máią ten przywiley: iż wiedzą o ſwoim nápiſániu do kśiąg żywotá wiecznego SkarKaz 577b, 552a.

W przeciwstawieniu: »przeklęctwo ... przywilej« (1): Ta [Maryja] błogoſłáwiona ieſt [...] miedzy niewiáſtámi: bo od troiákiego ich przeklęctwá/ wolną vcżynioná: [...] A z drugiey ſtrony/ wſzytkich białogłowſkich ſtanow przywileymi y ſzcżęśćiem opátrzoná LatHar 477.

Zwroty: »przywilej chować« (1): A ten przywiley [miłosierdzie] iuż wiecżnie [Bóg] zoſtáwił y obieczał [!] chowáć káżdemu nędznie vpádłemu národowi cżłowiecżemu. RejPos 75v.

»mieć przywilej(e)« [w tym: czego (2), na co (1)] [szyk zmienny] (16): PatKaz I 8v; KromRozm I c4; RejWiz 139; ále tym náſzá ſpráwiedliwość ieſt więtſza niżli Fárizeuſzow/ iż oni nie máią zbáwicielá/ nie máią przycżyńce/ nie máią tákich przywileiow iáko my RejPos 181v; RejZwierc 51v; SkarJedn 205; Z cżego bácżyć możeſz/ iáko ſobie kośći świętych wielcy ludzie ważą/ y co [te kości] máią zá przywileie od Bogá ná pomoc náſzę. SkarŻyw 584, 261; iż oſobliwie ná Koncyliách pełni ſię oná obietnicá Páná Chriſtuſowá: Iż ie Duch S. ſpráwuie/ y vczy ich wſzelkiey prawdy: [...] pokąd Koncylia/ kośćioł y iego páſterze będą mieli ten przywiley Bozkiey przytomnośći. WujNT 463, 81, 183 marg, Zzzzz2; Y dla tegoż przeczyſta mátká máiąc ten przywiley/ ten dar z nim miáłá: iż żadnym grzechem nigdy/ áni śmiertelnym/ áni powſzednim vpáść nie mogłá. SkarKaz 577a, 204b, 455a, 577b.

»przywilejem(-mi) obdarzyć (a. obdarować), nadać, opatrzyć, obdarowany (a. obdarzony), opatrzony, nadany« (4:2:1:3:2:1): ale marya panna od początku wyekow w boſthwye przeſrzenya oſobnym przyuylegem byla obdarouana PatKaz I 9; PatKaz II 65v; KrowObr 176; RejPos 262; SkarJedn 80, 393; Troiákimi cżłeka P. Bog przywileymi obdárzył: przyrodzonymi/ dárowánymi/ y docżeſnymi świeckimi. SkarŻyw 259; Tákiemi przywileymi y dáry [tj. władzą nad wszystkimi zwierzętami, żywnością bez pracy itp.] opátrzywſzy przodki náſze: prowádził ich P. Bog do páłacu dla nich oſobliwie zbudowánego: to ieſt do Ráiu SkarŻyw 260; LatHar 257, 477; WujNT 563; Wielkimi przywileymi nádány Ian S. SkarKaz 577a marg, 577a.

»przywilejmi ozdobić (a. ozdabiać)« [szyk zmienny] (3): Gdyżechmy iuż ſłyſzeli iáko Pan tu wierne wyznáwácże ſwoie ozdabiáć rozlicżnymi przywileymi racżył RejAp 92; RejPos 323, 343.

»przywileje, przywilejmi pieczętować« (1:1): Otoż iuż maſz co to zá Iezus/ otoż iuż maſz ktoć mocnemi przywileymi twirdzi á piecżętuie ty ſwięte poſelſtwá kthore do nas wſkázowáć racży y ty ſwięte wyroki ſwoie RejAp 194v; ſłuchay tu z oſobná iákie przywileie/ á iákie obietnice tu káżdemu wiernemu ſwemu/ wedle ſtanu káżdego/ obiecowáć á piecżętowáć mocno racży. RejPos 263v.

»popsować przywileje« (1): Ale ten ſwięty kápłan nowego zakonu Pan náſz Iezus Kriſtus/ [...] iuż popſował ty przywileie [kapłanów starego zakonu na oczyszczanie z grzechu] w tey Ewányeliey ſwoiey: bo dármo á s ſzcżyrego miłoſierdzia ſwego vlecżyć á ocżyśćić racżył nędzniki ony RejPos 214v.

»przywileje przywrocić; przywrocenie przywileju; przywilej przywrocony był« (1;1;1): [Bóg dał ludziom wypędzonym z raju nadzieję] iſz ſie z ich krwie národzić miał [...] cichy báránek. [...] áby im krwią y ofiárą ſwoią łáſkę Boſką dał/ niebo kupił y otworzył/ y ony dárowne przywileie przywroćił. SkarŻyw 262; CzechEp 202, 203.

»przywilej(e) (roz)da(wa)ć; przywilej(e) (jest (są)) dan(y)(-e) (a. nadane, a. przydane); nadanie przywilejow« [w tym: na co (1), o czym (1)] [szyk zmienny] (9;13;1): OpecŻyw 12; KromRozm III M3v; Gdyżći dano więtſze przywileie o miłoſierdziu iego [Pana] powiedáiącći to/ iż káżdy miał być błogoſłáwieńſzy/ ktory nie widząc vwierzył temu Pánu ſwemu RejPos 196v; Azaſz tu nie iáwnie ſłyſzyſz od Páná ſwego/ iákić tu nieomylny przywiley dawáć racży/ á iáki pewny Cyrográph ná mocne obietnice ſwoie RejPos 264, 164, 179v, 235, 318v [2 r.]; przedſię káżdy ſtan/ gdyż iákożkolwiek záchowa powinność ſwoię pocżćiwą/ pobożną/ pomierną/ á nic ſie nie vnośi od przyſthoynośći ſwoiey/ iednoſtáyne przywileie ma od Páná ſwego nádáne RejZwierc 51v; SkarJedn 47, 151, 206, 400; NA Pierrze [!] świętym ziśćić ſię wſzytkie obietnice Chryſtuſowe/ y przywileie iemu oſobno y nád ine Apoſtoły dáne/ niemogły. SkarŻyw 601, 259 marg, 260, 271; WujNT 307, 366, 417; SkarKaz 607a, 633b.

»(s)tracić przywilej(e); utracony przywilej; utrata przywilejow« [w tym: na co (2)] [szyk zmienny] (3;2;1): Stolicá Piotrá S. práwem Bożym ná zwierzchnośći kośćiołá wſzytkiego poſadzona/ żadnym ludzkim práwem tráćić ſwoich przywileiow nie może SkarJedn 163; SkarŻyw 262; CzechEp 202, 203; [okazując skruchę za grzech wspomnij na to] żeś przywiley ná dźiedźictwo wiekuiſte ſtráćił/ żeś ſobie płomienie piekielne [...] ziednał LatHar 110, 661.

»przywilejmi (u)twirdzić (a. utwirdzać), utwi(e)rdzony; przywileje utwirdzone; potwierdzać przywileju« [w tym: na co (1)] (3:2;3;1): RejAp 194v; Pátrzayże ieſzcże/ co ten twoy dobrotliwy Pan/ potwirdzáiąc tobie tego práwá á tego przywileiu/ ná to pirworodzieńſtwo twoie/ á ná tho błogoſłáwieńſtwo twoie/ vcżynić racżył RejPos 57; Abowiem pátrzay iákie to pewne zakłády ſą/ [...] thy ſwiątośći iego od niego ſámego koſciołowi iego ſwiętemu ku wielkiey pocieſze dáne y zoſtáwione/ y wielkiemi przywileymi vtwirdzone y vpewnione. RejPos 235, 37, 52v, 53v, 63, 87v; Przywileie Kośćiołá Rzymſkiego vſty Chryſtuſowymi w Pietrze vtwierdzone/ wiecżne ſą/ od Bogá w korzenione/ y ſzcżepione SkarJedn 400.

»na przywileje wstąpić, wstępujący« (4:1): Ná przywileie y nawyżſze Páſterſtwo y Biſkupſtwo Piotrá S. w kośćiele Chryſtuſowym/ wſtąpili práwem Bożym Biſkupowie Rzymſcy SkarJedn A8 [idem 101]; záwżdy ieden ieſt nie odmienny potomek Piotrá S. ná iego przywileie iemu od Bogá dáne wſtępuiący SkarJedn 206, 101, 102, d7v.

»przywilej(e) wziąć, pobrać, odnieść, otrzymać; przywileju dostać« [w tym: z strony czego (2), czego (1), do czego (1)] [szyk zmienny] (6:1:1:1;1): Chczą pyſſacz yſz dwanaſzczye przyuyleyow wzyąla marya przy ſwym narodzenyu bo ſtrony czyala czterzy a ſtrony duſſy czterzy ſtrony duſſe y czyala czterzy PatKaz III 107v; Czwarthy przyuyley wzyąla yſz od tey godzyny narodzenya dana yey byla ſtroza anyelſka PatKaz III 114v, 110v, 111, 113, 113v; SkarŻyw A5v, 597; SiebRozmyśl Bv; Bo kośćioł nowy [...] lepiey y iáśniey zna Páná Bogá ſwego/ [...] y więtſze do duchownych ſkárbow y kochánia ſię w nich pobrał przywileie. SkarKazSej 679b.

Wyrażenia: »przywileje darowne, darowane« [szyk 3:3] (4:2): A thy przywileye temu ſwyętemu koſcyołowi przez Kryſtuſá dárowáne/ przez Concilia nye dárowáne/ ále rozſlawyone tylko á vtćyone KromRozm III N8v; SkarŻyw 259, 260, 261 [2 r.], 262.

»mocny(-e) przywilej(e)« [szyk 8:2] (10): PatKaz II 20v; RejAp 194v; A nie trzebá iuż więtſzych á mocnieyſzych przywileiow iedno ty ktoreć iuż ſą opowiedzyáne przez vſtá Páná tego RejPos 196v; Prziwileie mocne wiernych Páńſkich. RejPos 263v marg, 87v, 235, 318v, 319, 343; RejZwierc 198.

»przywileje niebieskie« [szyk 2:1] (3): Ty tedy przywileie dárowne á niebieſkie zgołá odeſzły y odpádły od nich [od Adama i Ewy]. SkarŻyw 262, 260, 262.

»osobny(-e) (a. osobliwy(-e)) przywilej(e)« (22): gdyſz bog nyeyeſt ſzczyſznyon ſwymy uſtauamy, mogl vyyącz oſobnym przyuyleyem ſtego ſkazanego praua thą panną czoſz y uczynyl PatKaz I 17, 8v, 9, 16v; PatKaz II 65v; KromRozm III P5; Boże/ ktoryś wybráne ſwięte twoie/ [...] Kátárzynę/ Bárbárę/ y Máłgorzátę/ oſobliwymi przywileymi obdárował. day/ áby [...] KrowObr 176; Kthory [Bóg] ſobie ſtworzenie rodzáiu ludzkiego iákoby oblubienicę namileyſzą oſobliwym przywileiem miłośći przyłącżył HistRzym 102; ktorey [rzymskiej stolicy] od ſamego Páná moc ieſt daná związánia y rozwiązániá [!] oſobliwym przywileiem nád inne. SkarJedn 107; iż Bog nigdy niedawa nowych imion/ iedno dla wielkich przyczyn/ y ná znák oſobliwych przywileiow onym dánych/ ktorych imioná odmienia. WujNT 307, 8, 68, 227, 293, 391; Oſobny to był przywiley wielkiego Ianá [iż rozumieć począł przed czasem i poznał Pana swego]/ nád ktorego miedzy ſynámi niewieśćiemi nie máſz zacnieyſzego. SkarKaz 578a, 577a, 607a. Cf Wyrażenia przyimkowe.

»przywileje przyrodzone« [szyk 2:1] (3): wſpomni ſobie ná ony troiákie przywileie/ ktore od Páná Bogá mieli/ to ieſt dárowne/ przyrodzone y świeckie. SkarŻyw 261, 259, 262 marg.

»stare (a. starodawne) przywileje« (2): A cożby to nam owſzem bárziey przyſłuſzáło/ ktorim bárzo o płatne idzie/ dzierżeć ſie ſtárey náuki á ſtárych przywileiow nam od Páná náſzego vtwirdzonych RejPos 37; SkarJedn 138.

»przywileje (doczesne) świeckie« [szyk 2:1] (3): Tákże y Iádámowi odiął ony świeckie przywileie. co miał mieć żywność bez pracey SkarŻyw 262, 259, 261.

»przywileje wieczne (są)« [szyk 1:1] (2): Przywileye tey ſtolice wyeczne ſą/ od bogá wkorzenyone y wſſczepyone/ náruſſone być mogą/ przenyeſyone być nye mogą KromRozm III N8v; SkarŻyw 597.

»wielki(e) przywilej(e)« [szyk 11:1] (12): OpecŻyw 12; RejPos 196v [2 r.], 235; SkarŻyw A5v, 597; Poznaſz nákoniec [iż Pan Bóg wdzięcznie od ludzi przyjmuje nabożeństwo] z przywileiow wielkich/ ktoremi cudownie práwie obdárzono te/ ktorzy w męce Pánſkiey [!] oſobliwie ſię byli roſkocháli LatHar 257; Dwá wielkie przywileie vprośił tu Pan Chriſtus Piotrowi WujNT 288, 183 marg, 417, Zzzzz2; SkarKaz 577a.

»własny(-e) przywilej(e)« (2): Bo ácz on ſam [Abraham] był pierwey vſpráwiedliwiony/ á niżli obrzezany: (iż to był właſny przywiley iego/ że on był oycem wſzytkich wiernych/ [...] y iákoby przodkiem y oycem obrzezánia) ále [...] WujNT 537, 212.

Szeregi: »błogosławieństwo i przywileje« (1): Zá tákie wyznánie odnioſł [Piotr] od Páná ſwego błogoſłáwieńſtwo y wiecżne á wielkie przywileie/ iſz vcżyniony ieſt/ fundámentem kośćielnym/ klucżnikiem Rayſkim/ y ſędzią duſz wſzytkich SkarŻyw 597.

»przywilej a(l)bo cześć« [szyk 1:1] (2): Utora czeſzcz albo przyuyley yeſt czudnoſzczy bo panna marya nyetylko na duſſy ale teſz na czyele byla naczudnyeyſſa PatKaz III 108v, 107v.

»przywilej(e) i (a) dar(y)« [szyk 3:3] (6): O wielkié dary ij przywileie dál pán bóg temu ſwiętemu [tj. Janowi]/ o ktorych iá tu vmyſlu niemám powiedatz. OpecŻyw 12; PatKaz I 16v; Y my wychodzić z mocy ie^go [szatana]/ byleſmy chćieli y vtráty wſzytki onych przywileiow y dárow niebieſkich/ przez tęſz śmierć niewinną báránká náſzego nágrodzić ſobie możem. SkarŻyw 262, 259 marg, 260; SkarKaz 577a.

»przywilej a istota [= gwarancja]« (1): Abowiem ſłuchay pilno/ iákiemi cie thu Pan zá żywotá twego przywileymi á iſtotámi obdárzyć racżił RejPos 262.

»przywilej a list« (1): á day nam ználeść á docżyść á dopytáć ſie onych przywileiow á onych liſtow ſwoich/ kthoreś nam poſłáć racżył przez ony pobite pirwſze poſły ſwoie. RejPos 240v.

»łaska(-i) i przywilej(e)« (2): iż tákie wielkie łáſki y przywileie dał Piotrowi S. tym ſpoſobem/ że ie też ná potomki Piotrowe iáko ná ćień przenioſł WujNT 417. Cf »z łaski i przywileju«.

»przywileje, (i, a, abo) obietnice« [szyk 7:5] (12): á poſłał y dárował nam Synacżká ſwego naymileyſzego/ s tákiemi mocnemi obietnicámi y s tákiemi przywileymi/ iż kto go kolwiek prziymie mocnie w ſerce ſwoie/ á vwierzy weń/ áby żaden nie zginął RejPos 157v, 63, 87v, 147, 170v, 235 (9); SkarŻyw 601; WujNT 366, 563.

»prawo(-a) a (i) przywilej(e)« (2): ktorego [człowieka] tu Pan ſobie poſtáwił ná tey nędzney zyemi/ iáko włodárzá ábo iáko iákiego rycerzá boiuiącego/ dawſzy mu tákie práwá y tákie przywileie: Iż ieſli będzieſz ſłuchał ſłow moich/ á záchowaſz ſie wedle nich/ [...] iuż nigdy ſądzon nie będzieſz. RejPos 164, 57.

»tytuły i przywileje« (1): (marg) Panná Mária łáski pełná. (–) Obácz zacne tytuły y przywileie Máriey Pánny błogoſłáwioney WujNT 194.

»zacność a (i) przywilej« (2): Gdźyekolwyek w piſmye S. od bogá komu imyę dano álbo przemyenyono yeſt/ oſobliwą zacnoſć á przywiley yáki onemu człowyekowi dany známyenowáło. KromRozm III M3v; NiemObr 53.

»przywilej a zaślubienie« (1): A iuż on znák nie będzie proſtym znákiem/ iedno mocnym przywileiem á záſlubieniem Páńſkim/ ſłowy iego iáko mocną piecżęcią vtwirdzony. RejZwierc 198.

Wyrażenia przyimkowe: »z przywileju« (7): Co czynili Swięći z Oſobnego obiáwienia Duchá S. y zprzywileiu/ ktorego ſię náſládowáć nikomu nie godzi. SkarŻyw 47 marg; SkarKaz 119b.

~ Wyrażenia: »z przywileju bożego« (1): Byłá [Maria] od Páná Bogá przed wieki obrána. [...] Grzechu pierworodnego/ z przywileiu Bożego vchowána. LatHar 672.

»z osobnego (a. osobliwego) przywileju« (3): PatKaz III 93; Wſzákże ieſli kogo extraordinarie/ to ieſt/ z oſobliwego Przywileiu Pan Bog ſam przez ſię/ á nie przez ludzie poſyła: tedy to cudy potwierdza SkarŻyw 213, 194.

Szereg: »z łaski i przywileju« (1): Co komu z łáſki y przywileiu dáią: tego ſobie nikt w poſpolitośći przywłaſzczáć nie może. SkarKaz 578a. ~

»za przywilejem« (3): Siedm bráćiey zá przywileiem wiárę Chrześćiáńſką trzymáli. SkarŻyw 180 marg.

~ Wyrażenie: »za osobnym przywilejem« (1): wſzákże Pan Bog żadnemu práwu niepodległ: zá oſobnym przywileiem/ gdy chce/ á znáki to iákiemi y cudy pokaże/ może y z dziećięćiá/ iáko ná Dánielu (było) y zniewiáſty/ Sędzięgo [!] vcżynić SkarŻyw 559.

Szereg: »za przywilejem i mocą« (1): ktorym [św. Piotrowi i jego namiestnikom]/ [...] dał Pan Chryſtus klucże kroleſtwá niebieſkiego/ y zupełną władzą/ zwięzowáć y rozwięzowáć/ zwiąſki grzechow náſzych/ zá ktorym przywileiem y mocą [...] otwarzáli záwſze Biſkupi Rzymſcy/ y ieſzcże otwarzáią te ſkárby kośćielne duchowne ReszList 151. ~

Przen (1):

Wyrażenie: »przywileje nadane« (1): Obácż/ iáka ieſt moc á iákie ſą obietnice y przywileie nádáne pokorney prośbie/ z wiernego ſercá pochodzącey RejPos 76.

Szereg: »obietnice i przywileje« (1): RejPos 76 cf Wyrażenie.

α. Łaska cudowności nadana miejscu (5):

przywilej czego [G sb] (2): w świętá ſłyſzeć było iákieś dzwony dziwney wdzięcznośći: ná ktorych ſłuchánie [...] chorzy niektorzy zdrowieli. (marg) Pátrz iákie cudo y przywiley mieyſca puſtelnicżego. (–) SkarŻyw 471; SkarKaz 40b marg.

Zwrot: »mieć przywileje [do czego]« (1): Mieyſce też ono kośćiołá Sálomonowego/ miáło oſobne á wielkie przywileie do poćiech ludzkich SkarKaz 40b.

Wyrażenia: »przywilejmi (łaski) nadany, udarowany« (1:1): Tego nikt przeć nie może/ iż w kośćiele ſwym ma Pan Bog niektore mieścá przywileymi łáſki ſwey nádáne/ ktorych inne nie máią. SkarKaz 41a, 41b.

»osobne przywileje« (2): Máłoli tákich mieyſc w Chrześćijáńſtwie od Páná Bogá vdárowánych oſobnemi przywileymi SkarKaz 41b, 40b.

»wielkie przywileje« (1): SkarKaz 40b cf »mieć przywileje«.

2. Dokument urzędowy nadający lub potwierdzający uprawnienia; diploma Mącz, Cn; privilegium JanStat, Cn; bulla Mącz [privilegium – potwierdzenie Mymer¹ 12v, Mymer² 12; przywilej, papier, pargamin na którym przywilej napisano – privilegium scriptum, charta privilegium continens Cn] (88): Iako my vyemy is thi articuli wsisczki vissey vipishany byly naprzyvileyach kthore sgynaly a drugyem pyeczączy porvany ZapWar 1523 nr 2186; Diar 74; RejZwierz 12; OrzRozm G; Tabellarium, Sklep á mieysce do chowánia poſpolitych ták Ziemskich/ grockich/ mieyskich yáko y konſiſtorskich Xiąg y prziwileyów. Mącz 438a, 51b [2 r.], 53c, 58c; [jeśli król abo książę] może komu podáć liſt nápiſány ná párgáminie [którym daruje mu wieś]. [...] A iuż on párgámin nie był proſtym párgáminem/ ále był iſtotnym przywileiem/ gdy do niego piecżęć przyłożono y ręką podpiſáno RejZwierc 198, 45v; á Ruſka Ziemiá wſzyſtká z dawnych czáſów od Przodków náſzych Królów Polſkich [...] do Korony Polſkiéy ieſt przyłączoná: iáko to y z Przywileiów/ któré w Skárbie náſzym ſą/ iáwnie káżdy obaczyć może SarnStat 1057, *4, 953, 956, 968, 1066, 1117 [2 r.], 1201; SkarKaz 241b; [Práwo tego potrzebuie/ áby ná káżdym Przywileiu imię Ceſarſkie/ álbo Krolewſkie było z pocżątku położone. SzczerbSpecSax 339].

przywilej czego (2): ZapWar 1544 nr 2451; (marg) Pokoy wieczny z Krzyżakámi. (–) ktorego poſtánowienia priwiley ręką Legatá Papieſkiego/ y trzech Piſárzow vchwalonych/ ktorych Publicos Notarios zowią podpiſan/ á pieczęciámi Krolewſką/ Miſtrzowſką/ y Pánow Rad Duchownych y Swieckich vmocniony. StryjKron 647.

przywilej na co (10): ZapWar 1542 nr 2559, [1550] nr 2583; A ieſli ſą którzy/ którzy z iákiéy przygody liſty y Przywileie ná ſwé dobrá dźiedźiczné/ [...] zgubili áni ich mieli: tedy [...] SarnStat 1040. Cf »przywileje ukazować«.

przywilej czyj [= kto ma] [w tym: pron poss (8), G sb (1)] (9): Gdyby ſię kto w Sądzye záłożył przywileiem kthoryby ſtroná nágániłá/ tedy ten co przywiley kłádzye ma ſwego przywileiá podeprzeć kſięgámi UstPraw H2v, H2v; OrzRozm N3v; vſtáwiamy/ áby káżdy Biſkup w ſwym Biſkupſtwie oglądał Przywileie tákowych klaſztorów SarnStat 207, 62, 287, 679, 1206, 1229.

W połączeniach szeregowych (4): ZapWar 1542 nr 2559; Accusationem vel actionem, vel litem instruere, S prziwileymi/ s listi y s ſwiádkámi ſie ku ſpráwie ſądowney nágotowáć. Mącz 423a; Gdźie ſtánąwſzy Poſłowie od miaſt kłádli práwá/ liſty/ y przywileié ſwé SarnStat 1229, 1005.

Zwroty: »kłaść (a. wykładać), położyć przywilej(e); kładzienie, położenie przywilejow; przywileje położone« [w tym: o co (1)] = ponere privilegia JanStat (5:1;2:2;1): Tén [tj. Kupiec, osoba dramatu] acz przedniem [czart] barzo wiye Kładze yakes Prziwilege Co ych gdzes nabył na Swiecze RejKup aa7; UstPraw Hv, H2v; CHcąc ſkáźić wątpliwośći/ któré częſtokroć przy zapiśiéch ná dobrá Królewſkié/ álbo Przywileiách przed nas położonych [dum ... privilegia, coram nobis reproducuntur JanStat 102] zwykły ſie wynarzáć: tedy tákowéy wątpliwośći/ [...] ták zábiegamy [...] SarnStat 51; O Skłády którémi ſie mieni ſtan Rycérzki bydź obćiążony/ mieſczánie máią kłáść przywileie ſwé y liſty ná Séymie przyſzłym SarnStat 287, 1005, 1040, 1061, 1139, 1191, 1229.

»naganić przywilej, przywilejowi; naganienie przywilejow« [szyk zmienny] (2:1;1): z ktoremi [18 świadkami] ten co mu nágániono przywiley ma przyſiądz iż nie ieſt fáłſz iż ieſt z kſiąg then przywiley/ A dowiodłliby kſięgámi przywileiá ſwego/ thedy ten co vpornie przywileiowi nágánił ma być karan 14 grzywien ſtronie á ſądowi trzemá UstPraw H2v, H2, H2v.

»przywilej(e) ukaz(ow)ać (a. pokaz(ow)ać, a. okazać); pokazanie (a. okazowanie, a. ukazowanie) przywilejow(-u); przywilej(e) ma(ją) (a. mogą) być ukazane (a. pokazan)« [w tym: na co (7), czyj [= kto nadał] = privilegia exhibita a. ostensa JanStat (13)] [szyk zmienny] (23;6;2): Tego poſtánowienia Krzyżacy táili/ ále przywiley z Bułą złotą Fridericá wtorego Ceſárzá pilnie chowáli/ y vkázowáli/ w ktorym im potwierdźił dzierżáwę Kulmienſkiey Zięmie s Pomorſką StryjKron 295; ReszPrz 107; Gdanſczánie máią przywiléy pokázáć, y dowieść, ze ſzláchtá Koronna do ich rąk tylko ſą powinni zbozá ſwoie przedáwáć. SarnStat 295; A ktoré przywileie nie będą mogły bydź vkazáné przed Séymem przyſzłym/ ná Séymie máią bydź vkazáné/ y przeglądnioné. SarnStat 397; MIASTO BĘDZIN. VKazáło przywiléy Káźimiérzá Królá de data 1464. ná ſkład ſolny ná wieczność SarnStat 968; POzwy zadworné/ którémi ſą ſpozywáni ná Podláſzu ſzláchćicy niektórzy [...] ná vkázowánié przywileiów ná máiętnośći dźiedźiczné ſzlácheckié [...] dekrétem Séymu teráznieyſzégo znośimy SarnStat 1199, 62 [2 r.], 96, 249, 679, 908 (27); Gdy kto dźiedźiczne imienie długo trzyma/ przywileiu ná nie vkázowáć mu nie potrzebá/ narodem ſię ſámym wywiedźie. SkarKaz 241a, 241b.

»założyć się przywilejem« [szyk zmienny] (4): Gdy kogo pozową o ktorą rzecz/ á pozwány ná roku záłoży ſię przywileiem: tedy ten co ſię záłoży przywileiem tráći kopę/ ktorą ma Sędzya podnieſć. UstPraw Hv, Hv, H2v.

Wyrażenie: »prywilej domowy« (1): weyźrzy kożdy w Prywiley ſwoy domowy/ zá ktorym wieś ſwą dźierżyſz/ naydźieſz w nim że tá wieś zá chutliwe ſłużby przodkowi twemu od Krolá byłá daná. OrzRozm N3v.

Szeregi: »list(y), (i, albo) przywilej(e)« = privilegia et litterae JanStat [szyk 9:3] (12): Diploma, Liſt/ Prziwiliey á zwłaſzczá Bułá Papieſká/ álbo inſzego páná ták Swieckiego yáko Duchownego s záwieśiſtemi pieczęciámi. Mącz 89c; (nagł) Odpráwá liſſtów y przywileiów do ziemie Inflantckiéy. (–) LIſty/ Przywileie wſzelákié/ pod dwiemá pieczęćiámi/ Koronną y Wielkiégo Kśięſtwá Litewſkiégo/ máią bydź do téy prowinciiéy dawáné SarnStat 319; A od czytánia przywileiów wſzelákich y liſtów ſądowych/ któré w Aktách będą pokłádáné/ nic bráć niemáią piſárze SarnStat 1158, 287, 334, 1040 [2 r.], 1061, 1191 (11). [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»prawa i przywileje« (2): Iakom ya nyewsyal Skrynki sprawy [lege: z prawy] korzennemy ⟨y sprywyleymy⟩ na y myenye ych sluzacze oyczysthe y maczierysthe sdomu ych ZapWar [1550] nr 2583; SarnStat 1199. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

[Żart.: Panicz do panny przyjachał w oględy – [...] Matka wżdy rzecze: „Ukaż przywileje, żebych wiedziała, za kogo ją dawam [...]” On sobą wzruszy, pocznie ich dobywać: Panna też, siedząc, imie wnet omdlewać; Porwie ją matka, dalej nie czekały, O przywilejach więcej nie pytały. Otwin(?)Erot 46.]

a. Dokument osobisty (2): [Weneci] Tego co prośi o liſt/ właśćiwymi znáki Opiſzą y wyſtrychną: Ze táki á táki stánął przed námi liſtu vkázáćiel tego: Cżłowiek we trzydźieśći lat/ y wzroſtu śrzedniego. [...] Náchrámuie ná nogę/ y trochę gárbáty/ Cżuprynę ma ná cżele/ y łeb kriſpowáty. A gdy ták w Przywileiu opiſzą oſobę/ Iuż máią ná fałſzerze nieomylną probę. KlonWor 54, 54.

b. Testament (1): Tabulae sive Tabellae, subintelliguntur Testamenti, Prziwiley/ zapis á odkazánie ymienia Teſtámentowym obyczayem. Mącz 438a.

3. Prawo, ustawa, dekret (20): GroicPorz a4; tak że wſzyſcy ći/ poddáni ſą Prywileiowi támthemu [wydanemu przez Jagiełłę] kthorzyżkolwiek przećiwną wiárę dźierżą wierze oney/ ktorą Iágełło Krol zá wieku ſwego dźierżał OrzRozm G; Przeto iuż vſtáwiamy y ordinuiemy przez Przywiléy ninieyſzy: iż gdy który obywátél Króleſtwá náſzégo którégokolwiek ſtanu y záwołánia/ o vłápienie dźieśięćin [...] będźie záklęt: [...] tedy [...] wſzyſtki dobrá onégo záklętégo [...] máią bydź wźięté przez Stároſtę SarnStat 190 [idem 898], 368, 381, 898, 907.

przywilej przeciw(ko) komu (2): Prywileie przećiwko kácerzom. OrzRozm F4v marg; WujJud 16v.

prywileje na kogo (1): A gdyśćie wy one Czeſkie kácerſtwá z wielkiemi przydatki do Polſki ſwowolnie przyięli/ wſzytki ty Prywileie/ y thy káptury maćie ná ſye w they Exekucyey gotowe. OrzRozm G.

przywilej o kim (1): PRZYWILEY O HAERETYkách y odſczepiencách. SarnStat 907.

przywilej czyj [= kto wydał] [w tym: G sb (2), ai poss (1)] (3): OrzQuin E2v; WujJud 16v; Powiedzial mi ze Ian Zborowſty [!] Kaſztelan Gnieznienſki Prziwileiem Alexandra Krola/ bronic chcial ſpotwarzonich braciei PaprUp I.

W połączeniu szeregowym (1): Skąd y one Káptury y Przywileie/ y Confoederácię ſtárſzych náſzych przećiw Kácerzom vroſły. WujJud 16v.

Zwroty: »prywilej wydać« (1): Pátrzay ná czás kiedy Iágełło on Swięty Krol/ then ſrogi Prywiley w Polſzce wydał OrzRozm F4v.

»z prywileja wykroczyć« (1): nienaydźyeſz [w Polsce] Prywileiá żadnego/ z ktoregobychmy niewykroczyli OrzRozm E4.

Wyrażenie: »srogi, surowy przywilej« [szyk 2:1] (2:1): Więcby ták ſurowy Prywiley miał być exekwowány? OrzRozm G, F4v. Cf »przeciwko przywilejom srogim«.

Szereg: »prywilej i (a) kaptur« (5): Krol Prywileymi/ á przodkowie náſzy Kápturmi/ ná wieczne czáſy kácerſtwu onemu zábiegáli. OrzRozm G, E2v, F4v, G [2 r.]. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

Wyrażenie przyimkowe: »przeciwko przywilejom« (1):

~ Wyrażenia: »przeciwko przywilejom Krolestwa Polskiego« (1): á gdyż ty przećiwko vchwałam Koronnym/ y przećiwko Przywileiom ſrogim Króleſtwá Polſkiégo/ gwałtem kácérſtwem ſwym/ Królá Polſkiégo od Kápłaná odrywaſz OrzQuin Aa3.

»przeciwko przywilejom srogim« (1): OrzQuin Aa3 cf »przeciwko przywilejom Krolestwa Polskiego«. ~

Synonimy: prawo, prerogatywa.