Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZYZYWACZ

Następne hasło: PRZYZYWAJĄCY »

PRZYZYWAĆ (34) vb impf

a jasne.

Fleksja

indicativus
inf	przyzywać
praes
	sg	pl
1	przyzywåm
2	przyzywåsz	przyzywåcie
3	przyzywå	przyzywają

praet
	sg
1	m	przyzywåłem
2	m	-ś przyzywåł
3	m	przyzywåł

fut
	sg
1	m	przyzywać będę

imperativus
	pl
2	przyzywåjcie

conditionalis
	pl
3	m pers	by przyzywali

impersonalis
praet		przyzywåno
con		by przyzywåno
participia
part praes act		przyzywając

inf przyzywać (3). ◊ praes 1 sg przyzywåm (4). ◊ 2 sg przyzywåsz (1). ◊ 3 sg przyzywå (6). ◊ 2 pl przyzywåcie (1). ◊ 3 pl przyzywają (3). ◊ praet 1 sg m przyzywåłem (1). ◊ 2 sg m -ś przyzywåł (1). ◊ 3 sg m przyzywåł (1). ◊ fut 1 sg m przyzywać będę (4). ◊ imp 2 pl przyzywåjcie (1). ◊ [con 3 pl m pers by przyzywali.] ◊ impers praet przyzywåno (3). ◊ con by przyzywåno (1). ◊ part praes act przyzywając (4).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII w.

Znaczenia

1. Wzywać do przyjścia, stawienia się (15)
- Przen (3)
  - a) Bóg wobec wiernych: obiecywać zbawienie (2)
- a. Wzywać do przybycia na pomoc w walce (1)
2. Pozywać przed sąd, wytaczać sprawę sądową (2)
3. Namawiać, nawoływać; prosić (17)
- a. Bóg wobec wiernych (4)
- b. Wierny wobec Boga: wzywać, odwoływać się (11)

1. Wzywać do przyjścia, stawienia się; arcessere (accersere) Modrz, Calep, Cn; advocare Mącz, Cn; accire Calep, Cn; applicare Vulg; accitare, ciere, citare, clamare, inclamare, provocare, vocare Cn [w tym: kogo (14) – G (5), A (1), G a. A (8)] (15): Advoco, Prziziwam/ prziwoławam. Mącz 504d; Calep 13a.

przyzywać do kogo (1): A ták ná ty vćiſki nas do Pátrycyuſow nie przyzywaycie/ bo was w tym ſłucháć nie będzyem BielKron 108.

przyzywać dla czego [= w jakim celu] (2): A dobrzeby áby dla tego ćwicżenia przyzywano żołnierzow vkráinnych/ ktorzi w rozmáitych bitwách bywáli. ModrzBaz 111v. Cf przyzywać dla czego skąd.

przyzywać dla czego skąd (1): Przez wiele ſet lat bez poſłow krolowie Polſcy z ſámym ſenatem y rádą ſwoią potrzeby koronne y ſeymy odpráwowáli. Dla poborow ſámych przyzywano poſłow od ſzláchty z powiátow SkarKazSej 693b.

przyzywać na co [= w jakim celu, aby wziąć udział] (2): BielKron 108; bo gdy pochwili ſługę poń [po św. Medarda] oćiec ná obiad go przyzywáiąc poſłał/ á deſzdż był: widział ſługá wielkiego nád nim orłá SkarŻyw 527.

przyzywać dokąd (1): ModrzBaz 54 cf Szereg.

Ze zdaniem celowym (1): Krol Moábſki Bálák/ po dwá kroć Báláámá przyzywa/ áby złorzeczył ludu Iſráelſkiemu Leop Num 21 arg.

Zwrot: »przyzywać do siebie, k sobie« [szyk zmienny] (2:1): Wſtawſſy tedy Iozue ráno/ przyzywał kſobie [applicuit] lud Iſráelſki po pokoleniu Leop Ios 7/16; cżemu doſtátecżnie á otworzyſcie poſelſtwá nie powiecie/ ktorym obycżáiem nas do ſiebie przyzywacie BielKron 108; SkarŻyw 486.

Szereg: »przyzywać, wzywać« (1): Przyzywáią tám [na tańce] mężátek/ á cżęſto okrom mężow/ wzywáią [Vocantur; ... vocantur] też tám y pánienek okrom rodźicow. ModrzBaz 54.

Przen (3): Hieronim S. [...] do Dámázá papyeżá ták piſſe: [...] Aczkolwyek wyęc ſtráchąm ſye twoyey wyelgoſci/ á wſſákoż ludzkoſć mye przyzywa. KromRozm III O3v.

a) Bóg wobec wiernych: obiecywać zbawienie (2):

przyzywać do czego (1): Hnet then dobrotliwy Pan gdy vpádłe bacży/ Do hoyney łáſki ſwoyey przyzywáć ich racży LubPs ff.

przyzywać dokąd (1): Dziękuię miłośniku duſz ludzkich/ iżeś [!] mię do ráiu twego przyzywaſz/ á do łożnice twey Boſkiey prowádziſz. SkarŻyw 126.

a. Wzywać do przybycia na pomoc w walce (1): ná porátowánie miłego ſynowcá ſwego/ zebrał [Abraham] domowe ſługi ſwe/ przyzywáiąc niektorych ſąśiad SkarŻyw 284.

2. Pozywać przed sąd, wytaczać sprawę sądową; arcessere Calep, Cn; evocare JanStat; vocare Cn (2): Arcesso, Arceo nascitur, Accuso, postulo – Obskarząm. Prziwołiwąm, prziziwąm. Calep 89a.

Zwrot: »przyzywać [kogo (A a. G)] do sądu« (1): będzie [pieniądze] chował do tąd áż oná páni [...] pewné záśię rękóymie o wrócéniu przywianku [...] ſtáwi/ obwieſczáiąc pozwem piſánym onégo/ który ią wykupuie/ y przyzywáiąc go do tegóż ſądu [evocando eum ad hoc idem Iudicium JanStat 576] SarnStat 634.

3. Namawiać, nawoływać; prosić; invocare PolAnt, Modrz; imprecari, vocare Modrz [w tym: kogo (16) – G (5), A (2), G a. A (9)] (17):

przyzywać ku czemu (1): BielKron 330v cf »upominać i przyzywać«.

Zwrot: »przyzywać o pomoc« (1): BudBib b3 cf »przyzywać a prosić«.

Szeregi: »przyzywać a prosić« (1): Ponieważ przeto [inni tłumacze] ſami ſię do tego znáią że y ſobie wtem [tj. w hebraizmach] doſyć nie vcżynili/ ponieważ przyzywáią/ á proſzą o pomoc/ przecżże ma kto wołać/ niepotrzebá iuż lepiey? BudBib b3.

»upominać i przyzywać« (1): Nád to Ceſarz nie tylko ná tę Ellekcią przyzwolił álbo ią pochwalił/ ále mnie ieſzcże ku przyięćiu tákowego [wyboru na króla] vpomináć y przyzywáć racży BielKron 330v.

a. Bóg wobec wiernych (4):

przyzywać do czego (2): LubPs P4; ktore [dzieci] modlitwą ſwą Oycu niebieſkiemu [Chrystus] záleca/ do ktorych proſtoty przyzywa wſzytki/ ktorzikolwiek chcą wniść do kroleſtwá Bożego. ModrzBaz 10.

przyzywać ku czemu (2): Iezu ktoris z iawnogrzeſzniki y zgrzeſznemi iedzącz/ ku pokucie ie pryzywał [!] ſmi⟨łuj⟩ ſie nad nami. TarDuch B4; LubPs P4.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): y ten [Bóg] ćię ſam głoſem wielkim przyzywa/ ábyś ſie nágotował/ y podnióſł teraz woynę OrzJan 106.

b. Wierny wobec Boga: wzywać, odwoływać się [kogo (= Boga)] (11): W kłopoćie moiem przyzywáć będę Iehowy/ y do Bogá mego wołáć będę BudBib Ps 19/6, Ps 18/3, 86/7; [Bo ieſliby [Duch Św.] był Bog tedyby go z pocżątkn [!] wierni iáko Boga iednego przyzywali. BudArt b3v].

przyzywać kim [= aby stał się kimś] (3): Bo żaden ſam dla śiebie nieprzyśięga/ ále dla drugiego. W ktorego áby wmowił/ że to prawdá co powieda/ wzywa Bogá ná świádectwo/ ktorego też/ ieſli kłáma/ mśćićielem ná ſię przyzywa. ModrzBaz 86v. Cf »świadkiem przyzywać«.

Zwroty: »przyzywać imienia [czyjego (= Jehowy)]« = nomen invocare PolAnt [szyk zmienny] (4): Tobie offiárowáć będę offiárę dziękowną á imienia Iehowy przyzywáć będę. BudBib Ps 116/17; y było mi słowo twoie weſelem y rádośćią ſercá mego/ bo przyzywano imieniá twego náde mną Iehowo BudBib Ier 15/16, Ps 116/4, Is 63/19.

»świadkiem, na świadectwo przyzywać« = testem invocare PolAnt, Modrz; testem citare Modrz (2:1): IA lepak świátkiem Bogá przyzywam ná moię duſzę że folguiąc wam ieſzcże nie przyſzedłem do Korynthu. BudNT 2.Cor 1/23; Záprawdę do przyśięgi á dawánia świádectwá/ ludźie [...] mądrzi/ máią być wzywáni. ktorziby wiedźieli/ że powinną cżeść Bogu wyrządzáią/ gdy go ná świádectwo przyzywáią ModrzBaz 86, 86.

Formacje współrdzenne cf ZWAĆ.

Cf PRZYZYWAJĄCY, PRZYZYWANIE, PRZYZYWANY

LWil