Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PSOTLIWOŚĆ

Następne hasło: PSOTNIK »

PSOTLIWY (26) ai

o prawdopodobnie jasne (tak w psotliwość).

comp psotliwszy (1).

Fleksja

sg
m	N	psotliwy	f	N	psotliwå	n	N
	G			G	psotliw(e)j		G
	A	psotliw(e)go		A			A	psotliw(e)
	I	psotliwym		I			I

pl
N	m pers	psotliwi, psotliwszy
G		psotliwych
A	m pers	psotliw(e)
A	subst	psotliw(e)
I	f	psotliw(e)mi, psotliwymi
L		psotliwych

sg m N psotliwy (10). ◊ A psotliw(e)go (6). ◊ I psotliwym (1). ◊ f N psotliwå (1). ◊ G psotliw(e)j (1). ◊ [n A psotliw(e).] ◊ pl N m pers psotliwi, psotliwszy (5). ◊ [G psotliwych. ◊ A m pers psotliw(e). subst psotliw(e).] ◊ I f psotliw(e)mi (1), [psotliwymi]. ◊ L psotliwych (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI (trzy z niżej notowanych przykładów) – XVII w.

Znaczenia

Skłonny do złego (26)
- a. Lubieżny, rozpustny (16)
  - [Przen]
  - α. O działaniach i uczynkach (1)

Skłonny do złego (26): Pierſi koſmate y poroſłe vkazuią cżłowieka mądrego, ale ku nauce trudnego, ktory theż bywa robotnik ſwiebodny/ poſłużny/ ale pſotliwy. GlabGad P4v, N8, P5. [Wszystkie użycia z tego tekstu nie wykluczają znacz. a.]

W połączeniach szeregowych (6): Twarz ktora ſie zawſze zda iakoby pijana, vkazuie mocnego, prożno mowcę, pſotliwego/ ktory ſie też rad napija, wſzakoż nikomu nie zaſzkodzi tilko gębą to ieſt mową. GlabGad N2; CIało miękkie wſzędy, vkazuie cżłowieka dobrego rozumu y obacżnoſci [...]/ cichego wſzakoż bywa pſotliwy/ boiazny y więcey przeciwney niż dobrey fortuny. GlabGad P5v, N7, N8, O2, P5v.

Szereg: »niczemny a psotliwy« (1): [Kandaules, król Lidów] Był człowiek leniwy/ nicżemny/ á pſotliwy. Piſze o nim Herodotus/ iż máiąc żonę bárzo cudną y wzroſtu ſubtylnego/ powiedał káżdemu o iey ciáłu bárzo cudnym [...]/ y ine táiemnośći małżeńſkie/ chwáląc ſie s tym niepotrzebnie. BielKron 100.

a. Lubieżny, rozpustny; mollis Vulg, Cn; fornicans, procax Vulg; flagitiosus, impurus, intemperans, libidinosus Cn (16): Stymi nietrzymam/ ktorzy zwierzchnią poſtawą/ y odzienim/ okazvią cżyſtoſć ale na vmyſle y na vcżynkach/ nad nierozvmne beſtye ſą pſotliwſzy/ Małżeńſtwem ſwiętym gardzącz SeklWyzn f3v; [Rżekł Pan do Ozeaſſá/ Idź weźmi ſobie zá żonę niewiaſtę nierządną/ zrodźże z niey ſyny pſotliwe [fac tibi filios fornicationum] Leop Os 1/2 (Linde)].

W połączeniach szeregowych (9): Nozdrze wielkie y ſzyrokie znamionuią też wielkie ſtroie, przeto taki bywa pſotliwy, gamratny/ zdradny, walecżny, zawiſny/ ſkąpy/ pletliwy leda czo, y trochę boiazny. GlabGad O; BIodra barzo miąſſze y dobrze włoſami poroſłe, znamionuią cżłowieka dobzre [!] iedzącego, pſotliwego y barzo płodnego. GlabGad P6, M7v, P6v, P8; SeklKat L3v; BielKron 100; WerGośc 212; áni wſzetecznicy/ áni báłwochwálcy/ áni cudzołożnicy/ áni pſotliwi/ áni Sodomczycy/ áni złodźieie/ áni łákomi/ áni piiánice/ áni złorzeczący/ áni drapieżce nie odźierżą dźiedźictwá kroleſtwá niebieſkiego WujNT 1.Cor 6/9 [przekład tego samego tekstu: SeklKat, WerGośc].

Wyrażenia: »psotliwa niewiasta« = prawdopodobnie: prostytutka; mulier procax Vulg [szyk 1:1] (2): Leop Ez 16/30; ktory to Sárdánápalus był nád niewiáſtę wſzetecżnieyſzy w brzydliwych vcżynkach/ [...] w koronie krolewſkiey ſiadał miedzy pſotliwemi niewiáſtámi przędąc kądzyel/ y ine brzydliwe vcżynki ſpráwuiąc. BielKron 10v.

»porobnik psotliwy« (1): Okrągłe [paznokcie] prawie gdy będą, vkazuią porobnika pſotliwego y plugawego. GlabGad P3v.

Szeregi: »gamratny i psotliwy« (1): bowie^m taki bywa zawſze pragnąci dla gorączoſci wątroby, też bywa gamratny y pſotliwy. GlabGad N8v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»nierządny i psotliwy« (1): W cżym że thedy ocżyſſcżę ſerce twoie/ mowi Pan Bog: gdyż náwſſem cżyniſz te ſpráwy nierządney niewiáſty/ y pſotliwey [mulieris meretricis et procacis]? Leop Ez 16/30.

»niewierny a psotliwy« (1): Niewierna á pſotliwa/ przypráwiona [tj. wystrojona] żoná/ By też ná ſwiniem pyſku/ leżáłá zaponá [tj. jest taka jak ...]. BielKom B8.

»plugawy i psotliwy« [szyk 1:1] (2): Tego [Sokratesa] gdy ieden vcżony napirwey vzrzał j z gruboſci iego poſtawy [...] ſądził go być złich obycżaiow, á żwłaſzcża plugawym j pſotliwim bezmiernie. GlabGad L8, P3v.

[Przen: Bom ſtárł ſerce ich pſotliwe [WujBib: cudzołożącé] y odſtępuiące odemnie/ y ocży ich pſothliwe zá báłwány ſwemi Leop Ez 6/9 (Linde).]

α. O działaniach i uczynkach (1):

Wyrażenia: [»psotliwe chciwości, żądze« [szyk zmienny]: A człowiek [...] nieieſt dobry [...]/ i choćia ſie ſkutecznego cudzołoſtwa wſtrzyma/ a wżdy tainie pſotliwemi żądzami y zapałczywośćiami pała. UstKościel 11v; GilPos [1]v.]

»psotliwe uczynki« (1): [Papież Paweł III] przez śioſtrę Iulią Alexándrowę Nałożnicę/ ná Kárdynálſtwo przyſzedł wpſotliwich vcżynkach Káligułę álbo Neroná przewyſzſzał/ gdy y ſwoiey corce Konſtaⁿciey nieprzepuśćił BielKron 234.

Synonimy: bezecny, haniebny, nędzny, niecnotliwy, niegodny, podły, sprosny, wszeteczny, zły; a. cudzołożniczy, fryjowny, gachowski, gamracki, kurewski, lubieżny, rozpustny, sprosny, swowolny, wszeteczny.

Cf NIEPSOTLIWY, PSOTNY

SBu