Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [SAKUŁ]

Następne hasło: [SALAMAJA] »

SALA (51) sb f

så- (44), sa- (1); så- : sa- Mącz (5:1); -a (11), -å (1); -a : -å Mącz (5:1).

Fleksja

	sg	pl
N	såla	såle
G	såle	såli
D	såli
A	sålę
L	såli	sålach

sg N såla (20). ◊ G såle (3). ◊ D såli (1). ◊ A sålę (14). ◊ L såli (10). ◊ pl N såle (1). ◊ G såli (1). ◊ L sålach (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

Znaczenia

1. Pomieszczenie o różnym przeznaczeniu w budynku (35)
- a. Duże, reprezentacyjne pomieszczenie usytuowane na parterze (13)
- b. Komnata, pomieszczenie mieszkalne (zazwyczaj sypialnia lub jadalnia) (22)
2. Dziedziniec, krużganek (11)
3. Balkon, taras górny (1)
4. Amfiteatr (1)
5. Podłoga (2)
*** [W błędnym przekładzie tekstu biblijnego]

1. Pomieszczenie o różnym przeznaczeniu w budynku (35):

a. Duże, reprezentacyjne pomieszczenie usytuowane na parterze; aula Mącz, Calep, Cn; exedra Cn (13): Aula, Salá. Pałac páński/ Dwor też zową. Mącz 20d; gdy kſiądz Biſkup wziął [listy]/ y przecżedł iż ſie wielkie rzecży [...] w nich zámykáły/ záraz wſtáć/ á dla odpráwy ich/ do kownáty (bo tá rozmowá ná Sali byłá) iść muſiał GórnDworz C3v, H3v, O5; Tu przeſtał [mówić] ALEXánder: á ſzept miedzy ludźmi Rozlegal [!] ſie po ſali KochOdpr B4v; SkarŻyw 250; Byłá ieſzcze wielka Salá álbo Bożnicá ná Antokoli wſzyſtkim Bogom/ ktorych Litwá zmamiona guſły czártowſkimi chwaliłá StryjKron 400; W Poznániu ieſt ſalá wielka biſkupia/ tám niżli ią był nieboſczyk Biſkup Czárnkowſki odnowił/ byli námálowáni rzęde^m wſzyſcy królowie Polſcy KochWr 40; Coenacularia – Zisk z nąiemnich ſali. Calep 211a, 116a; KlonWor **6; RybWit A3.

sala czego (1): Potym Ceſarz Kiwnął ręką dawáiąc znák/ áby iuż [margrabia] przeſtał mowić/ wneth wźiąwſzy go zá rękę wſzedł z nim do pokoiu przy ſali domu Rzymſkiego BielKron [332³].

sala na czym [= gdzie] (1): W Rzymie ieden zacny ſláchćić Mántuáńſki chodzącz po ſali ná páłaczu Papieſkim s thowárzyſthwem ſwym [...] ták powiedział. [...] GórnDworz O4v.

Szereg: »pałac albo sala« (1): w trzećim [dworze] były wywiedzyone páłace álbo ſzale [!] y ſieni z wirydarzmi roſkoſznymi BielKron 77v.

b. Komnata, pomieszczenie mieszkalne (zazwyczaj sypialnia lub jadalnia); cenaculum PolAnt, Calep, Vulg; triclinium Mącz, Modrz; diaeta Mącz, Calep; cenatio Calep (22): A gdy weſzli/ wſtąpili ná ſalę kędy mieſzkali/ Piotr/ y Iakub/ y Ian/ y Andrzey BibRadz Act 1/13, Luc 22/12; A (ták) wziąwſzy Elijaſz ono dziećię ſprowádził ie z ſale do domu/ y dał ie mátce iego BudBib 3.Reg 17/23 [przekład tego samego tekstu HistHel]; Záś ołtarze/ ktore (były) ná dáchu ſale Acházowey/ ktore byli vcżynili krolowie Iehudſcy/ [...] ſkáził krol BudBib 4.Reg 23/12, 3.Reg 17/19; HistHel B2v; BudNT Mar 14/15, Luc 22/12; ModrzBaz 54v; BA ieſcze raz/ Marćinie: więc powiem/ ták było: Kilká oſób ná iednę ſalę ſię złożyło. Káżdy z żoną. wieczerzą potym odpráwiwſzy/ Szli ſpáć KochFr 133; Coenatio, Locus ad coenandum aptus, qui in imo domus, et hortis potentiorum erat – Cłodnik [lege: chłodnik] dowieczerzanią, ſalia. Calep 211a, 211a, 317b; LatHar 716; A wſtawſzy Piotr ſzedł z nimi: ktorego gdy przyſzedł wwiedli ná ſalę [gdzie leżała zmarła] WujNT Act 9/39, Mar 14/15, Act 1/13, 9/37, 20/8.

sala do czego (1): Triclinium, Komnátá/ ſalá álbo gmách do yedzenia. Mącz 464c.

Szeregi: »sala albo gmach« (2): Diaeta, Sala/ álbo Gmách w którym yadáyą álbo letne ſiedzenie Mącz 84b, 464c.

[»tanecznica i sala«: Tam były na dole sieni, nad nimi tanecznice i sale LustrWpol I 32.]

2. Dziedziniec, krużganek; atrium PolAnt, Mącz, Calag; xystus Calep, Cn; aedificium, cubiculum PolAnt; cavaedium, pergula Calep; porticus Cn (11): A ták Ptolemeuſz gdy był Krol ná niektorą ſalę wſzedł/ iákoby dla ochłodzenia przewrotnie go do tego przywiodł. Iż [...] BibRadz 2.Mach 4/46, Ez 40/38; Mącz 7c; BudBib Ez 42/1; Saal. Salá. Sień. Vide, et Páłac. Atrium. Calag 402a; Cżáſu iednego [cesarz Tyberiusz] chodząc po nieiákiey ſali: vyrzał ná ziemi kámień ná ktorym był krzyſz święty wyryty SkarŻyw 101; Pergula – Salia item podſionek gąnek. Calep 781a, 37a.

sala do czego (1): Xystus – Gąnek albo ſala do gier ſprawowania. Calep 1150b.

Wyrażenie: »sala miejscka [= publiczna]« (1): Atrium publicum, Sálá mieyſcka poſpolita/ na ktorey tańcuyą/ álbo co takowego czinią. Mącz 19a.

Szeregi: »sala abo dwor« (1): Cavaedium – Sąla abo dwor pod niebem gmachamij obtoczonij. Calep 173b.

»ganek albo sala« (1): Calep 1150b cf sala do czego.

3. Balkon, taras górny; solarium Cn (1): [mąż żonie nie dopuścił iść na kazanie św. Antoniego] oná ſię fráſuiąc y płácżąc wlázłá wzgorę ná ſalę/ y pátrzyłá w tę ſtronę gdzie o nim [św. Antonim] wiedziáłá SkarŻyw 545.

4. Amfiteatr (1): Amphitheatrum, Okázáła Salá/ Też mieyſce ſzermowánia w Rzimie. Mącz 8a.

5. Podłoga (2): To zmowił [św. Dunstanus] á cżęść ſale tey ná ktorey oni [nieczyści kapłani] z ſwymi przyiaćielmi ſtali/ pod nimi ſię zápádłá/ y wiele ich porániłá SkarŻyw 511, 573.

*** [W błędnym przekładzie tekstu biblijnego:

W połączeniu szeregowym: Ferculum fecit sibi rex Salomon de lignis Libani Spokoyne mÿeſzcze albo bvdowanie ſſobie dal vczinycz krol Salomon ſdrzewa libanſkiego/ albo Savle [lege: salę] [Páłac BudBib; Lektykę WujBib] TomZbrudzBrul Cant 3/9.]

Synonimy: 1. gmach, izba, komnata, komora, pałac, pokoj; 2. ałkierz, dwor, ganek, krużganek, pobocznica, podsionek, podworze.